Τα γνωστά σε εμάς ‘Μυστήρια’ της Αρχαίας Αιγύπτου σχετίζονται με την θρησκεία του θεού Όσιρη και είναι γνωστά και σαν ‘Μυστήρια του Όσιρη’. Αυτά ήταν θρησκευτικές τελετές στις οποίες, κατά το Μέσο Βασίλειο, συμμετείχαν και παρακολουθούσαν όλοι οι παρευρισκόμενοι πιστοί.
Τα Μυστήρια τελούνταν στην Άβυδο όπου βρισκόταν ο κυριότερος ναός του θεού. Οι περισσότερες πληροφορίες για τα Μυστήρια προέρχονται από τον Έλληνα ιστορικό Ηρόδοτο. Δυστυχώς όμως, δεν αναφέρεται πουθενά η χρονική περίοδος κατά την οποία τελούνταν. Αν λάβουμε όμως υπόψη τον χαρακτήρα των Μυστηρίων, τότε μπορούμε να πούμε ότι μάλλον τελούνταν κατά την περίοδο του θερισμού.
Ο Μύθος του Θεού Όσιρη
Για να κατανοηθούν τα Μυστήρια του Όσιρη, πρέπει να υπάρχει έστω μια βασική γνώση γύρω από τον μύθο του θεού.
Με την ένωση του θεού Γκεμπ (Γη) και της θεάς Νουτ (Ουρανός), γεννήθηκαν 4 παιδιά: ο Όσιρις, η Ίσις, ο Σετ και η Νέφθυς. Βασιλιάς της Αιγύπτου έγινε ο Όσιρις, ο οποίος πήρε για γυναίκα του την αδελφή του Ίσις. Ο Όσιρις έφερε τον πολιτισμό στην Αίγυπτο. Οργάνωσε τις πόλεις, καθιέρωσε την λατρεία του Αιγυπτιακού Πανθέου και σαν θεός της γονιμότητας, δίδαξε τους ανθρώπους να καλλιεργούν την γη. Αλλά η βασιλεία του δεν κράτησε πολύ.
Ο Σετ, ο οποίος συμβόλιζε τις ακριβώς αντίθετες αρχές του Όσιρη, όπως τον πόλεμο και τον βαρβαρισμό, αποφάσισε να σκοτώσει τον αδελφό του και να πάρει τον θρόνο.
Έτσι, ο Σετ σκότωσε τον Όσιρη, διαμέλισε το σώμα του και σκόρπισε τα κομμάτια στους ‘τέσσερις ανέμους’. Η Ίσις, αποφασισμένη να βρει και να ενώσει όλα τα κομμάτια του αγαπημένου της συζύγου και αδελφού, έψαξε για χρόνια, μάζεψε τα ακρωτηριασμένα μέλη του Όσιρη και τα ένωσε. Όμως, παρ’ όλες τις μαγικές της γνώσεις δεν μπόρεσε να ζωντανέψει τον Όσιρη. Το μόνο που μπορούσε να κάνει ήταν να μουμιοποιήσει το σώμα του και να του δώσει μισή ζωή, καθιστώντας τον έτσι βασιλιά του Κάτω Κόσμου και των Νεκρών.
Κατάφερε όμως με κάποιο τρόπο να γονιμοποιηθεί από τον Όσιρη και να φέρει στην γη τον Ώρο, τον εκδικητή και διάδοχο του πατέρα του.
Όταν ο Ώρος έφτασε στην κατάλληλη ηλικία, προετοιμάστηκε για τον πόλεμο εναντίον του Σετ. Ο πόλεμος κράτησε χρόνια και θα κρατούσε για πάντα αν δεν επενέβαινε ο Θωθ, ο θεός της σοφίας και της μαγικής τέχνης, ο οποίος χώρισε την Αίγυπτο σε δύο βασίλεια και έδωσε την Κάτω Αίγυπτο (γόνιμο μέρος) στον Ώρο και την Άνω Αίγυπτο (έρημος) στον Σετ. Τα Μυστήρια του Όσιρη
Τα Μυστήρια του Όσιρη αναπαριστούν όλα αυτά τα γεγονότα από την γέννηση του θεού μέχρι και την νίκη του Ώρου. Ο Ηρόδοτος αναφέρει αρκετές λεπτομέρειες. Σύμφωνα με τις περιγραφές του, τα Μυστήρια ξεκινούσαν με την ανατολή του ηλίου, παρουσία μεγάλου αριθμού πιστών. Οι ιερείς μετέφεραν το άγαλμα του Όσιρη, το οποίο αργότερα αντικατέστησε μια στήλη γνωστή ως στήλη Ντζεντ, σε ένα δωμάτιο δίπλα στον κεντρικό ναό. Έξω από τον ναό, ιερείς αναπαριστούν διάφορες σκηνές από τον μύθο του θεού, ενώ συγχρόνως άλλοι ιερείς περιποιούνται το άγαλμα/στήλη.
Όταν έφταναν στον θάνατο του Όσιρη, οι ιερείς τοποθετούσαν την στήλη κατάχαμα στο έδαφος, συμβολίζοντας έτσι τον νεκρό θεό. Σε αυτό ακριβώς στο σημείο, κατά την διάρκεια της αναπαράστασης της μάχης μεταξύ του Ώρου και του Σετ, γινόταν κάτι πολύ ασυνήθιστο για τον χαρακτήρα των Μυστηρίων: όλοι οι πιστοί, μυημένοι και μη, συμμετείχαν. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, καθώς πλησίαζε η δύση, ξεκινούσε η αναπαράσταση της μάχης. Έξω από τον ναό είχαν μαζευτεί από νωρίς πιστοί με ρόπαλα στα χέρια: στην είσοδο του ναού ήταν οι υποστηρικτές/στρατιώτες του Ώρου, ενώ ακριβώς απέναντι βρίσκονταν οι υποστηρικτές/στρατιώτες του Σετ.
Οι ιερείς τοποθετούσαν τότε την στήλη σε ένα κάρο με σκοπό να την μεταφέρουν στον ναό. Κατά την μεταφορά, οι υποστηρικτές του Σετ προσπαθούσαν να εμποδίσουν τους ιερείς να εισέλθουν στον ναό, ενώ οι υποστηρικτές του Ώρου προσπαθούσαν να τους προστατέψουν. Σαν αποτέλεσμα, γινόταν πραγματική μάχη μεταξύ των πιστών, με χτυπήματα που οδηγούσαν ακόμη και σε θάνατο! Αυτή η σκηνή απεικονίζεται και σε έναν τάφο στις Θήβες, που χρονολογείται γύρω στο 1405-1370 π.Χ.
Με την νίκη του Ώρου, ο Φαραώ σήκωνε την στήλη και την τοποθετούσε όρθια στην είσοδο του ναού. Από εκείνη την στιγμή και μετά, η στήλη συμβόλιζε και τον αναστημένο Όσιρη και τον νικητή Ώρο. Ένας ιερέας που αναπαριστούσε τον Θωθ, προσέφερε στην στήλη το κεφάλι ενός μοσχαριού, συμβολίζοντας τον Σετ, και το κεφάλι ενός τράγου που συμβόλιζε τους ηττημένους υποστηρικτές του. Μετά από τις προσφορές, ο ιερέας που αναπαριστούσε τον Ώρο κατά την διάρκεια της τελετής, τύλιγε την στήλη με σκοινιά. Εκείνη την στιγμή, η στήλη συμβόλιζε τον νικημένο Σετ.
Ας προσπαθήσουμε να εισχωρήσουμε λίγο πιο βαθειά στον συμβολισμό αυτών των Μυστηρίων και στην ανάλυσή τους.
Είναι φανερό πως η αρχαία θρησκεία του Όσιρη και τα Μυστήρια της αποτελεί ένα ακόμη παράδειγμα της πίστης σε έναν θεό που πεθαίνει, μόνο για να αναστηθεί και να φέρει με την ανάστασή του την ελπίδα για αναγέννηση, για μια μεταθανάτια ζωή και γενικά να τονίσει την δύναμη της κυκλικής φάσης της ζωής. Είναι γνωστό πως τέτοιου είδους τελετουργικά και δόγματα υπήρχαν σε όλους τους αρχαίους πολιτισμούς και θρησκείες.
Υπάρχουν πηγές που αναφέρουν ότι κατά το Παλαιό Βασίλειο, τα Μυστήρια του Όσιρη είχαν περισσότερο την μορφή ‘Μυστηρίων’. Αναπαριστούσε τα ίδια γεγονότα που αναφέρθηκαν πριν, με την διαφορά ότι τα μυστήρια ήταν πιο ‘κλειστού κύκλου’ και περιλαμβανόταν και η τέλεση ανθρωποθυσίας.
Εδώ, την θέση του Όσιρη έπαιρνε κάποιος ‘εκλεκτός’, ο οποίος έπαιρνε την θέση του Φαραώ για μερικές ημέρες ή εβδομάδες (κατά την Προδυναστική περίοδο, ο ίδιος ο Φαραώ ήταν ο ‘εκλεκτός’). Κατά την τέλεση των Μυστηρίων, ο ‘εκλεκτός’ Φαραώ θυσιαζόταν στην θέση του Όσιρη. Η θυσία γινόταν με 3 τρόπους:
α) σφαγή, όπου το αίμα έπρεπε να ποτίσει μεγάλο μέρος της γης,
β) στην πυρά, όπου οι στάχτες αργότερα σκορπίζονταν στα χωράφια,
γ) στραγγαλισμός, μετά τον οποίο το σώμα διαμελιζόταν και τα μέλη θάβονταν σε διάφορα σημεία της χώρας (αναπαράσταση του διαμελισμού του Όσιρη).
Επίσης, ένας μεγάλος αριθμός σκλάβων θυσιαζόταν με την ανάσταση του Όσιρη, συμβολίζοντας την σφαγή των ακολούθων του Σετ. Την θέση των σκλάβων πήραν αργότερα οι θυσίες πολλών ζώων.
Ο σκοπός του τελετουργικού ήταν φυσικά η εξασφάλιση της γονιμότητας της γης, μιας και ο Όσιρις ήταν ο θεός της γονιμότητας πριν τον ‘θάνατό’ του.
Μετά τις θυσίες, την θέση του αναστημένου πια Όσιρη έπαιρνε ο πραγματικός Φαραώ, ο οποίος είχε αναγεννηθεί και λατρευόταν σαν θεός. Λέγεται μάλιστα ότι μερικές φορές ο ίδιος ο Φαραώ τελούσε την ανθρωποθυσία. Σε αυτές τις περιπτώσεις η θυσία είχε διπλό ρόλο: το θύμα, συμβόλιζε και τον Όσιρη και τον Σετ, ενώ ο Φαραώ συμβόλιζε τον εκδικητή Ώρο και τον αναστημένο Όσιρη.
Κατά το Μέσο Βασίλειο, το βάρβαρο έθιμο της ανθρωποθυσίας αντικατέστησε η πιο ‘πολιτισμένη’ τελετή της στήλης Ντζεντ.
Ίσως η συνεχής εναλλαγή ρόλων κατά την τελετή του Όσιρη να φαίνεται λίγο συγκεχυμένη, αλλά πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι και οι μυημένοι που έπαιρναν μέρος στα Μυστήρια κατά το Παλαιό Βασίλειο, αλλά και το πλήθος πιστών που αργότερα συμμετείχαν στην τελετή κατά το Μέσο Βασίλειο, γνώριζαν πολύ καλά τους συμβολισμούς. Αυτό ακριβώς είναι το περίεργο στα Μυστήρια άλλων χώρων, π.χ. στα Ελευσίνια μυστήρια ή ακόμα και στα παλαιότερα μυστήρια του Όσιρη, τους συμβολισμούς και τα τελετουργικά γνώριζαν μόνο οι μύστες. Ο λόγος για τον οποίο τα Μυστήρια έγιναν τόσο ανοιχτά από το Μέσο βασίλειο και ύστερα, αποτελεί θέμα μελέτης για πολλούς ερευνητές.
Ζωή Μετά Θάνατον, Ταφικά Έθιμα & Τελετουργικά, Δευτερεύοντα Μυστήρια, Μετενσάρκωση
Τα περισσότερα τελετουργικά και οι δοξασίες των Αρχαίων Αιγυπτίων σχετικά με τον θάνατο προέρχονται από την θρησκεία του Όσιρη. Το γεγονός ότι ο Όσιρης έγινε βασιλιάς του Κάτω Κόσμου -ενός κόσμου όπου δεν υπήρχε πείνα, δυστυχία ή πόνος (Παράδεισος)- ξεκίνησε αμέσως την πίστη στην μεταθανάτια ζωή. Εδώ, τον κύριο ρόλο έπαιξαν οι τελετές προετοιμασίας του νεκρού σώματος του Όσιρη από την Ίσις και τον Θωθ, και φυσικά η ταφή του.
Σύμφωνα με την θρησκεία του Όσιρη, κανένας νεκρός δεν μπορούσε να περάσει στον Κάτω Κόσμο αν πριν την ταφή του δεν είχε προηγηθεί όλη η τελετουργική προετοιμασία που έπρεπε σε έναν νεκρό.
Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πραγματικά πίστευαν ότι ο άνθρωπος συνεχίζει να ζει στον Κάτω Κόσμο όπως ακριβώς ζούσε πριν. Για να το καταφέρει αυτό χρειαζόταν τα 6 στοιχεία από τα οποία αποτελείται:
α) το σώμα
β) το μπα (προσωπικότητα)
γ) το κα (πνεύμα)
δ) το ακ (ψυχή)
ε) το όνομά του
στ) την σκιά του
Αν έλειπε κάποιο από αυτά τα στοιχεία, τότε ο άνθρωπος δεν ήταν ολοκληρωμένος ούτε στην κανονική του ζωή, ούτε στην μεταθανάτια. Έτσι, το γνωστό τελετουργικό της μουμιοποίησης προήλθε από αυτήν την ανάγκη για την συντήρηση του σώματος.
Οι περισσότερες λεπτομέρειες για την διαδικασία αυτή που σώζονται μέχρι και σήμερα, προέρχονται επίσης από τον Ηρόδοτο. Ήταν αρκετά περίπλοκη και κρατούσε περίπου 70 ημέρες, από την ώρα του θανάτου μέχρι την ταφή.
Πρώτα αφαιρούσαν όλα τα εσωτερικά όργανα εκτός από την καρδιά, την οποία θεωρούσαν το κέντρο ύπαρξης ενός ανθρώπου. Τα υπόλοιπα όργανα πλένονταν και τοποθετούνταν σε 4 κανοπικά δοχεία, τα οποία συμβόλιζαν και προστατεύονταν από τους 4 γιούς του Ώρου. Τα κανοπικά δοχεία θάβονταν μαζί με την μούμια. Το μοναδικό όργανο που οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πετούσαν γιατί το θεωρούσαν ασήμαντο ήταν ο εγκέφαλος, τον οποίο αφαιρούσαν με την βοήθεια ενός αγκιστρωτού εργαλείου που εισχωρούσαν στην μύτη και τραβούσαν από εκεί τον εγκέφαλο σε κομμάτια.
Το επόμενο βήμα ήταν η αποξήρανση του σώματος. Αφού γέμιζαν το εσωτερικό μέρος του σώματος με ρετσίνι και διάφορα μπαχαρικά, έθαβαν όλο το σώμα σε ένα μείγμα αλάτων που μάζευαν από τον Νείλο.
Το άφηναν έτσι περίπου 40 ημέρες. Τις υπόλοιπες 30, ακολουθούσε το τελετουργικό του τυλίγματος της μούμιας. Κατά την περίοδο αυτή, τύλιγαν την μούμια με λινό ύφασμα και ρετσίνι. Σε κάθε κομμάτι υφάσματος έγραφαν προσευχές και γίνονταν ειδικές τελετές, ενώ τοποθετούσαν επίσης διάφορα φυλακτά ανάμεσα στα υφάσματα.
Όταν όλα ήταν έτοιμα, τοποθετούσαν την μούμια σε σαρκοφάγο, συνήθως από ασβεστόλιθο, την οποία διακοσμούσαν περίτεχνα.
Την ημέρα της ταφής οι ιερείς εκτελούσαν ακόμα ένα τελετουργικό που αποτελεί ένα δευτερεύον μέρος των κυρίως Μυστηρίων του Όσιρη. Στην περίπτωση αυτή ο ‘μύστης’ ήταν ο ίδιος ο νεκρός. Τα τελετουργικά αυτά είχαν σαν σκοπό να μετατρέψουν ολοκληρωτικά τον νεκρό σε Όσιρη. Τον κυριότερο ρόλο είχε ένας ιερέας ο οποίος αναπαριστούσε τον Ώρο κατά την τέλεση των ιερότερων καθηκόντων του απέναντι στον πατέρα του. Το άγαλμα του νεκρού έπαιρνε την θέση του Όσιρη, ενώ ο νεκρός έπαιρνε το προσωνύμιο ‘Οσιρης’.
Το γνωστότερο ταφικό τελετουργικό ήταν το ‘Άνοιγμα του Στόματος’. Ο ιερέας-Ώρος πλησίαζε το άγαλμα του νεκρού-Όσιρη και με ένα ειδικό εργαλείο σαν κοπίδι ακουμπούσε πρώτα τα χείλη του αγάλματος και μετά τα μάτια του. Με τον τρόπο αυτό, ο Ώρος ‘άνοιγε’ το στόμα του νεκρού για να μπορεί να τραφεί και τα μάτια του για να μπορεί να βλέπει σε αυτή τη νέα του ζωή.
Στον τάφο τοποθετούνταν επίσης διάφορα αντικείμενα που μπορεί να χρειαζόταν ο νεκρός, καθώς και πολλά μικρά αγαλματίδια, τα λεγόμενα Ουσάμπτις, τα οποία θα υπηρετούσαν τον νεκρό στην άλλη του ζωή.
Για το πέρασμα των νεκρών στον Κάτω Κόσμο και το ταξίδι τους σώζονται πολλές λεπτομέρειες στην γνωστή Αιγυπτιακή Βίβλο των Νεκρών, μια σειρά κειμένων, εικόνων και προσευχών που είτε θάβονταν μαζί με τον νεκρό, είτε ζωγραφίζονταν στους τοίχους των τάφων. Τα κείμενα αυτά βοηθούσαν τους νεκρούς να βρουν πιο εύκολα τον δρόμο για τον Κάτω Κόσμο.
Φυσικά, όλα τα παραπάνω ταφικά έθιμα τελούνταν αρχικά μόνο για τους Φαραώ και αργότερα για τους ιερείς και τους ευγενείς. Ο φτωχός πληθυσμός της Αιγύπτου δεν μπορούσε να θάψει τους νεκρούς του με αυτό τον τρόπο, με αποτέλεσμα να τους θάβουν στην άμμο. Αν ληφθεί υπόψη η σημασία που είχε για εκείνους η ζωή μετά τον θάνατο, θα γίνει κατανοητή ο ψυχολογική πίεση και ο φόβος που τους κατέκλυζε.
Και εφόσον μόνο οι νεκροί που είχαν ταφεί με όλες τις κατάλληλες τελετουργίες γίνονταν δεκτοί στον Κάτω Κόσμο, εκείνοι που είχαν ταφεί χωρίς αυτές ήταν καταδικασμένοι, κατά τις λαϊκές δοξασίες, είτε να επιστρέφουν στην γη σαν βρικόλακες και να προκαλούν κακό στους ζωντανούς, είτε να πηγαίνουν σε έναν άλλο κόσμο, μια μορφή κόλασης, όπου όλα γίνονταν ανάποδα: περπατούσαν με το κεφάλι κάτω και τα πόδια ψηλά, έτρωγαν από τον πρωκτό και αφόδευαν από το στόμα.
Η θρησκεία του Όσιρη έφερε μαζί της πολλές καινούριες ιδέες. Εκτός από την μεταθανάτια ζωή, έφερε και την πίστη στην μετενσάρκωση.
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ήταν ο πρώτος λαός που υποστήριξε ότι η ψυχή ήταν αθάνατη και ότι μετά τον θάνατο του ανθρώπινου σώματος, η ψυχή ξαναγύριζε σε σώμα ζώου. Και αφού περνούσε από όλα τα είδη του ζωικού βασιλείου (ζώα της στεριάς, πτηνά, ψάρια) επέστρεφε ξανά με ανθρώπινο σώμα. Ο χρόνος που χρειαζόταν για να ολοκληρωθεί αυτή η φάση εξέλιξης ήταν 3000 χρόνια. Και ως συνήθως, η διαδικασία της μετενσάρκωσης αφορούσε μόνο τους Φαραώ, τους ιερείς και τους ευγενείς.
Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ήταν ο πρώτος λαός που καθιέρωσε την τέλεση Μυστηρίων στην θρησκεία τους, έστω στην πρωταρχική μορφή τους. Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς όπως ο Διόδωρος ο Σικελός, ο Πλούταρχος και ο Ηρόδοτος υποστηρίζουν ότι τα αρχαία Αιγυπτιακά Μυστήρια ήταν η βάση στην οποία στηρίχτηκαν τα ελληνικά Μυστήρια, ιδιαίτερα τα Ελευσίνια…
_________________________________________
Αναρτήθηκε από ΧΛΕΤΣΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ
