Η μυστική οργάνωση των Καθαρών που εξαπλώθηκε στην Ευρώπη από το 10ο έως το 15ο αι. περιβάλλεται από άπλετο μυστήριο και θρύλους, που με την πάροδο του χρόνου συγκινούν ολοένα και περισσότερο τους απανταχού ερευνητές. Ποιοι ήταν στην πραγματικότητα οι Καθαροί; Ήταν άραγε μάγοι, μύστες και υπηρέτες του διαβόλου - όπως ισχυριζόταν η Ιερά Εξέταση, που εξαπέλυσε σταυροφορία(!) εναντίον τους; Μήπως ήταν κλάδος των Ναϊτών Ιπποτών, προστάτες του ιερού Δισκοπότηρου ή κοινωνικό ρεύμα αντίστασης στη διαφθορά της εκκλησιαστικής εξουσίας; Τι πίστευαν, πως ήταν οργανωμένοι και ποια ήταν τα μυστικά που τηρούσαν με τόσο ζήλο και αφοσίωση; Πως εξηγούμε σήμερα τις διδασκαλίες τους και κατά πόσο χάθηκαν από προσώπου γης οι ρομαντικές αυτές φιγούρες, που ενέπνευσαν κατά το μύθο τόσο διαφορετικές ιδεολογίες όσο ο εσωτερικός Χριστιανισμός και ο Ναζισμός;
ΟΙ ΡΙΖΕΣ ΤΩΝ ΚΑΘΑΡΩΝ : ΓΝΩΣΤΙΚΟΙ, ΜΑΝΙΧΑΙΟΙ, ΠΑΥΛΙΚΙΑΝΟΙ ΚΑΙ ΒΟΓΟΜΙΛΟΙ
Ο όρος Καθαρός είναι πολύ γενικός, δεν περιγράφει ένα μονοδιάστατο δόγμα, δεν υπονοεί μια κεντρικά ιεραρχημένη εκκλησιαστική δομή και, κατά συνέπεια, περικλείει πολλές διαφορετικές "αιρετικές" ομάδες, που εμφανίστηκαν στην ευρύτερη χριστιανική θεολογία από τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες. Για να ξεκαθαρίσουμε κάπως τις πολλές και αντικρουόμενες πληροφορίες γύρω από αυτή τη μεγάλη και πολυπληθή σέκτα των "Καθαρών", θα αναφερόμαστε με αυτό το όνομα μόνο στις ομάδες που διέδωσαν τη
διδασκαλία τους στη νότιο και δυτική ευρώπη από τον 11ο έως τον 13ο αι.
Αναζητώντας τις ρίζες της θεολογίας των καθαρών ταξιδεύουμε στην Αλεξάνδρεια τους 1ου αι. μΧ. εκεί ζει και μεγαλώνει ο Βαλεντίνος, εντρυφώντας στα αιγυπτιακά μυστήρια, την πυθαγόρεια, ορφική και πλατωνική φιλοσοφία, καθώς και στις παραδόσεις των μαθητών του Παύλου για τη μυστική Γνώση που μετέδωσε ο χριστός στους "έχοντες ώτα ακούειν" μετά την Ανάσταση Του. Όταν ο Βαλεντίνος μυείται στη Γνώση, αφιερώνει τη ζωή του στη σύνθεση ενός οικουμενικού θρησκευτικού συστήματος, που στηρίζεται στις προγενέστερες θρησκευτικές πεποιθήσεις της γύρω γεωγραφικής περιοχής και συνδυάζεται με το Χριστιανισμό.
Ο γνωστικισμός του Βαλεντίνου επηρεάζει τη θεωρία των Καθαρών για τις τρεις φύσεις του ανθρώπου. σύμφωνα με τη θεολογία του, η πρώτη φύση, το σώμα, υποδουλώνει την ψυχή. Οι ψυχές που αποπλανώνται (από το Σατανά) χάνουν ένα τμήμα του ¨Σώματος Δόξης", του Πνεύματος, και χρειάζεται να εξαγνιστούν για να παρουσιαστούν ξανά ενώπιον του Θεού. Έως εκείνη τη στιγμή οι ψυχές υπόκεινται σε ένα είδος Καθαρτηρίου, τη γήινη ύπαρξη. Η ίδια η πτώση όμως είναι η απαρχή της Μεταμόρφωσης (αυτή η πεποίθηση, όπως θα δούμε στη συνέχεια, είναι ιδιαίτερα δημοφιλής και επίκαιρη σήμερα, σχεδόν 2.000 χρόνια από την εμφάνιση του Γνωστικισμού και περίπου 800 χρόνια από την πτώση του προπυργίου των Αλβιγηνών Καθαρών από τις λεγεώνες του Πάπα!). Για τους Γνωστικούς ο υλικός κόσμος δεν είναι παρά ένα πελώριο λάθος πλασμένο από κάποιον ανόητο ή μοχθηρό δημιουργό. Πίστευαν ότι ολόκληρο το σύμπαν στην ουσία ήταν μια ψευδαίσθηση στο νου μιας μη θεϊκής οντότητας. Μέσα σ' αυτό παρασύρθηκαν και παγιδεύτηκαν σπέρματα θείας ζωής (ψυχές), που εγκλωβίστηκαν μέσα στα ανθρώπινα σώματα. Όμως ο άνθρωπος, χάρη στο Νου, στη Γνώση και στον εσωτερικό φωτισμό, μπορούσε τελικά να ξεφύγει από αυτήν την παγίδα. Υπήρχε σωτηρία, αλλά μόνο για λίγους...
Εάν η Αλεξανδρινή Γνωστική Σχολή ήταν η πρώτη επιρροή για τους Καθαρούς, η δεύτερη εντοπίζεται λίγο πιο ανατολικά, στη Μεσοποταμία. Έναν αιώνα μετά το Βαλεντίνο γεννιέται ο αριστοκρατικής καταγωγής Μάνης, ο οποίος μυείται στον Γνωστικισμό από τον πατέρα του. Σε ηλικία 24 ετών χρίζει τον εαυτό του θρησκευτικό ηγέτη, καταδιώκεται και ιδρύει παντού μανιχαϊκές αδελφότητες, ακόμη και στην κομφουκιανική κίνα! δέχεται ως μεγαλύτερους προφήτες τον Βούδα, τον Ιησού και τον Ζωροάστρη. Τελικά εξοντώνεται από τον Πέρση μονάρχη, αλλά έχει στο μεταξύ μεταβιβάσει τη διδασκαλία του σε πολυάριθμες ομάδες ανθρώπων.
Τι πίστευε ο Μάνης; Η διδαχή του ήταν δυαρχική : Καλό και Κακό είναι ισοδύναμες έννοιες. Το Κακό προέρχεται από ένα λανθασμένα τοποθετημένο Καλό. Κάτι που σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο είναι σωστό και καλό, σε διαφορετικό τόπο και χρόνο είναι λάθος και καό. Μέσα από μια σειρά μετενσαρκώσεων το Φως -που ενυπάρχει σε κάθε άνθρωπο- θα υπερνικήσει τελικά το έρεβος (είναι εμφανές ότι ο Γνωστικισμός και Μανιχαϊσμός αλληλοεπηρεάστηκαν, ενώθηκαν και έδωσαν ζωή στη θεολογία των Καθαρών, που εμφανίστηκε στην Ευρώπη κατά το Μεσαίωνα).
Παράλληλα, κατά τον 3ο και 4ο μΧ αι. εμφανίζονται στην Αρμενία οι Παυλικιανοί, μια σέκτα που θεωρούσε ως μόνο πραγματικό απόστολο τον Παύλο, απέρριπτε την παλαιά διαθήκη και υποστήριζε ότι ο κόσμος έχει δημιουργηθεί από ένα πνεύμα, που αντιμαχόταν το Θεό της Καινής Διαθήκης. η ομάδα αυτή είχε εικονοκλαστικές τάσεις και κατέστρεφε εικόνες και σταυρούς σε κάθε ευκαιρία. Τον 7ο αι. είχε υποστηρικτές στο ίδιο το Βυζάντιο και ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε', ο Κοπρώνυμος, μετέφερε τους οπαδούς της αίρεσης στη Θράκη. τον 9ο αι. μΧ οι Παυλικιανού, συμμαχόντας με τους Μουσουλμάνους, έγιναν σοβαρή απειλή για βυζαντινή Μικρά Ασία και οι αυτοκράτορες αποφάσισαν να δράσουν. Αφού τους συνέτριψαν στρατιωτικά καταστρέφοντας το προπύργιο τους, την Τεφρίκη (872 μΧ), αποφάσισαν να διασκορπίσουν τα υπολείμματα τους στα Βαλκάνια. Έτσι, αντί το κίνημα να εξαφανιστεί, μεταλαμπαδεύτηκε στις ευρωπαϊκές κτήσεις της αυτοκρατορίας!
ΑΛΚΗΣΤΙΣ ΓΕΩΡ
