KATHARINE THOMSON-Ο ΜΟΤΣΑΡΤ ΚΑΙ Ο ΤΕΚΤΟΝΙΣΜΟΣ (Τρίτο μέρος)

                                         

Μουσική και τελετές

Ο Μότσαρτ υπηρέτησε την υπόθεση του Τεκτονισμού  κυρίως με τις συνθέσεις του. Η μουσική έπαιζε έναν ρόλο σημαντικό στις τελετές, όπου σαν προορισμό της είχε να ενώνει τους αδελφούς, και να τους εμπνέει με ζήλο και ενθουσιασμό για το κοινό τους έργο. Οι συναθροίσεις τους άνοιγαν και έκλειναν με ένα τραγούδι, και υπήρχαν ειδικά τραγούδια για ειδικές περιστάσεις. Τα περισσότερα από αυτά ήταν για χορωδία ανδρών με συνοδεία εκκλησιαστικό όργανο (organ), ή κλειδοκύμβαλο (clavier) και κάποτε ξύλινα πνευστά  (woodwind), κυρίως ευθύαυλους, βαρύαυλους και κλαρινέτα σε φα. Πολλά από τα τραγούδια ήταν αντιφωνικά με χορωδιακή επωδό. ( Η χρήση της αντιφωνίας στα Γερμανικά φοιτητικά τραγούδια μπορεί να προέρχεται από αυτά  τα τεκτονικά  τραγούδια κι αυτό είναι μια ένδειξη που εξηγεί τη δημοτικότητα τους).  Οι σκοποί τους (tunes) πάρθηκαν από πολλές πηγές, ιδιαίτερα από δημοτικά τραγούδια, λαϊκά τραγούδια και τραγούδια του δρόμου (45) από διάφορες χώρες.

  Σε τεκτονικές  συνθέσεις που έγιναν πριν από τον Μότσαρτ, βρίσκουμε να χρησιμοποιούνται μερικοί ρυθμοί (rhythms), καθώς και μερικά κινήματα από τη μία στην άλλη συγχορδία (progressions), για να παραστήσουν μέρη των τελετών. Τα « τρία χτυπήματα » που σήμαιναν αίτηση του μαθητευόμενου να γίνει μέλος της στοάς, και που μας είναι γνωστά από την εισαγωγή στον ‘Μαγικό Αυλό’, βρίσκονται σε μια πιο ακατέργαστη μορφή στο έργο ‘Είσοδος στη Στοά’  (Beym Eintritt in die Loge) (46)του Νάουμαν (Naumann) (47). Ο ίδιος συνθέτης χρησιμοποιεί και άλλα σύμβολα όπως παραστάσεις (suspensions)(48) και συρτές ενωμένες νότες (slurred notes) (49)  για να υποδηλώσει  την « αλυσίδα των αδελφών », δηλαδή την ενότητα των μελών της εταιρίας. ‘Τρίτες’ (50) και ‘έκτες’ (51), για να εκφράσει την ιδέα της αδελφικής αγάπης. Αυξημένους ρυθμούς  (dotted rhythms) (52) για να κεντρίζουν την όρεξη για δουλειά.

Οι παλαιότερες τεκτονικές  συνθέσεις του Μότσαρτ

Η πρώτη σύνθεση του Μότσαρτ ύστερα από την είσοδό του στην  εταιρία, ήταν το ‘Συντροφικό Ταξίδι’ (Gesellenreise KV 468), ένα τραγούδι που παίχτηκε το Μάρτιο του 1785, στην τελετή της μύησης του πατέρα του Λεοπόλδου στη στοά « Φιλανθρωπία ». Η μελωδία του είναι απλή και τρυφερή και οι συρτές ενωμένες νότες του (slurred notes) συμβολίζουν την « αλυσίδα των αδελφών » που αναφέραμε πιο πάνω.

 

Τον Απρίλιο του 1785, ο Born βραβεύτηκε από τον αυτοκράτορα για την ανακάλυψη ενός νέου αμαλγάματος μετάλλου. Οι αδελφοί της στοάς « Στεφανωμένη Ελπίδα » (Gekroenten Hoffnung) « αποφάσισαν να εκφράσουν τα αισθήματα της φιλικής τους χαράς, με αδελφική ευτυχία και αρμονία, και με  παραστάσεις ποίησης και μουσικής» (53).

Έγινε ένα δείπνο, στο οποίο παίχτηκε η καντάτα του Μότσαρτ ‘Η χαρά των Τεκτόνων  ( Die Maurerfreude KV 471), η δε παρτιτούρα της καντάτας δημοσιεύτηκε, διακοσμημένη με μια χαλκογραφία που παρίστανε τη θεά της σοφίας να στεφανώνει έναν γέροντα γενειοφόρο, και πουλήθηκε  « για τους καλύτερους από τους φτωχούς ».

Η καντάτα είναι για σόλο τενόρο και τριφωνική χορωδία ανδρών, με συνοδεία από έγχορδα ( strings ), ξύλινα πνευστά, και κόρνα  (horns). Είναι στον πιο αγαπημένο στους Τέκτονες  τονο του σι ύφεση,  (Eb) και περιέχει κάμποσα τεκτονικά  σύμβολα, όπως αυξημένους ρυθμούς (dotted rhythms) κλπ. Το ύφος της είναι μοναδικό σε έκφραση μιας χαράς γεμάτης αξιοπρέπεια και σεμνότητα, και τα λόγια « πάρε αγαπημένε το στεφάνι ετούτο από τα χέρια του Ιωσήφ «(54) με συνοδεία από βαθύφωνα που παίζουν πιτσικάτο  (Pizzicato) (55), είναι ένα κομμάτι αξέχαστης ομορφιάς.

Το Νοέμβριο του 1785 ο Μότσαρτ έγραψε την ‘Πένθιμη Μασωνική Μουσική’  (Maurerische Trauermusik KV 477), αφιερωμένη στη μνήμη δύο νεκρών Τεκτόνων . Το μικρό αυτό έργο είναι καταπληκτικό σε νόημα, σημασία και ομορφιά και προμηνύει τους ‘Οπλισμένους Φρουρούς (56) στο ‘Μαγικό Αυλό’. Είναι σε ντο ελάσσονα (C Minor) (57) τόνο, που τόσο συχνά ταυτίζεται με το σκοτάδι και τα σκοτεινά ηχοχρώματα από τα χαμηλότονα ξύλινα πνευστά – ανάμεσά τους κλαρινέτα σε φα – τα παλλόμενα όγδοα (quavers)(58) στα μπάσσα, ο χρωματισμός  (chromaticism) (59) και οι σκληρές διαφωνίες   (discords) (60), συνεργάζονται για να εκφράσουν τα απύθμενα βάθη της ανθρώπινης λύπης. Το Σταθερό Μέλος (Cantus Firmus) (61), βασισμένο στο σκοπό ενός Προτεσταντικού Ψαλμού, που προέρχεται από μια αρχαία Εβραϊκή μελωδία, είναι σαν να θυμίζει επίμονα το αδυσώπητο πεπρωμένο, που ενάντιά του αγωνίζονται τα έγχορδα σε αυξημένο (dotted rhythm) τεκτονικό ρυθμό.  Η μουσική υψώνεται σε ένα τρομαχτικό αποκορύφωμα και ύστερα πέφτει και κατακαθίζει σιγά – σιγά σε μια ήσυχη θλίψη. Τρία μέτρα (bars) πριν από το τέλος, μια διακεκομμένη συγχορδία (cadence) (62) υποβάλλει μια αμυδρή αχτίδα ελπίδας. Το αποτέλεσμα της τελευταίας συγχορδίας σε ντο μείζονα  (C Major) (63) τόνο, είναι σαν μια απροσδόκητη μετάβαση από το σκοτάδι  στο φως , ακριβώς όπως την εξέφρασε χρόνια αργότερα ο Χάυντν (J. Haydn) στη ‘Δημιουργία’ (Creation) του, μελοποιώντας τα λόγια « Και έγινε φώς» από το ‘Βιβλίο της Γενέσεως’. Αυτό το τελείωμα σε μια συγχορδία σε ντο μείζονα τόνο, φαίνεται να συμβολίζει, σύμφωνα με τις τεκτονικές  ιδέες, το θρίαμβο του ανθρώπου πάνω στο θάνατο.

Δύο τραγούδια που γράφτηκαν το Δεκέμβριο του 1785, τα Κ 483 και Κ 484 , σχετίζονται με το προαναφερόμενο διάταγμα του Αυτοκράτορα Ιωσήφ Β’, εξ’αιτίας του οποίου η στοά Φιλανθρωπία και δυο άλλες στοές αναγκάστηκαν να συγχωνευτούν, και να σχηματίσουν μια άλλη με το όνομα ‘Νεοστεφανωμένη Ελπίδα’ ( Zur Neugekroenten Hoffnung). Και τα δύο τραγούδια είναι για σόλο και τριφωνική χορωδία ανδρών, και περιέχουν πολλά παραδείγματα  τεκτονικού  συμβολισμού.

Στα επόμενα πέντε χρόνια, ο Μότσαρτ δεν έγραψε άλλα έργα για τεκτονικές  τελετές. Έγραψε όμως πολλά και μεγάλα έργα, που είναι σταθμοί σημαντικοί στην  εξέλιξη της μουσικής και έχουν βαθειά σημασία σαν έκφραση των πεποιθήσεών του. Στους γάμους του Φιγκαρό (Le nozze di Figaro KV 492, 1786), και στον Δον Ζουάν  (Don Giovanni KV 527, 1787), ξεσκέπασε την διαφθορά και την ανηθικότητα της φεουδαρχικής αριστοκρατίας. Στη μουσική δωματίου, στα κοντσέρτα για πιάνο και στις συμφωνίες του, εξέφρασε με μεγαλύτερη ακόμα κατανόηση, βασισμένος στις δικές του εμπειρίες, τους πόνους, τους καημούς και τις ελπίδες της ανθρωπότητας στην εποχή του. Στα έργα αυτά, ο τεκτονικός  συμβολισμός έχει καταστεί αναπόσπαστο μέρος του ύφους του, αλλά η σημασία του είναι πολύ περισσότερο από τυπικά συμβολική.

Μετάφραση του Χρήστου Αλεξίου

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΕΧΝΗΣ στο τεύχος 130-132, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1965.

 

Διαβάστε το Πρώτο μέρος.

Διαβάστε το Δεύτερο μέρος