Σεβ:..Διδ:.. Αδελφοί και αδελφές μου
ΙΕΡΟΣ ΧΟΡΟΣ
…Γιατί τον ύμνο τον ιερό στο Διόνυσο θα τραγουδήσω
ώ, μακαρισμένος κι ευτυχισμένος εκείνος, που με την γνώση των μυστηρίων του
θεού την ζωή του αγιάζει και την ψυχή του ενώνει με τον θίασο,
βακχεύοντας στα βουνά με όσιους καθαρμούς
Βάκχες Ευριπίδη
Προηγούνται καθαρμοί, σιωπή, εγκράτειες, νυκτερινά βουνοτρεχάματα με πυρσούς και η αίσθηση της παρουσίας του θείου, είναι έντονη.
Και ξαφνικά, μέσα στη σιγαλιά της νύχτας και του βουνού, τα θροΐσματα του δάσους, ξεσπά η μουσική. Τύμπανα, χάλκινα κύμβαλα, αυλοί, κρόταλα, ενώνονται με τα χειροκτυπήματα και τις μακρόσυρτες κραυγές των μαινάδων. Ιώ, εύοί, εύαί, εύάν.
Η οργιαστική μουσική και οι ιερουργικές κραυγές, λειτουργούν ως απαρχή ξεσπάσματος, που θα οδηγήσει στην ιερή έκσταση. Ο μαιναδικός χορός έχει αρχίσει.
Με τινάγματα των χεριών, με πηδήματα ψηλά, με στριφογυρίσματα του κορμιού, με απότομα ριξίματα του κεφαλιού προς τα πίσω, με ιερουργικές κραυγές και στεναγμούς, χορεύουν οι μαινάδες τον οργιαστικό χορό, κυριευμένες από βακχική μανία. Λατρεύεται ο Βασσαρεύς, ο Τριετηρικός, ο Ιόβακχος, ο Εύιος, ο Καθηγεμών, ο Διόνυσος, ο μαινόμενος θεός.
«Ακροτάτω Ελικώνι ΧΟΡΟΥΣ ενεποιήσαντο, καλούς ιμερόεντες».
Ησίοδος, ΘΕΟΓΟΝΙΑ
Ο χρόνος, ο ρυθμός των εποχών, έχει την κύρια βαρύτητα στην θρησκευτική εμπειρία των παλαιότερων κοινωνιών. Μια συνεχής, αέναη κυκλικότητα ζωής-θανάτου, που περιστρέφεται γύρω από θεϊκές δυνάμεις, αμετακίνητες, αιώνιες, άφθαρτες.
Ο άνθρωπος, παρακολουθώντας τους κοσμικούς ρυθμούς, νιώθει την ανάγκη συμμετοχής, για να εξευμενίσει το πέρα από εαυτόν, και για να εξορκίσει το τραγικό πεπρωμένο του.
Λατρευτικές τελετουργίες, που οδηγούν στην υπέρβαση. Όμως κάθε αρχαίο τελετουργικό, εκφράζεται και με χορό. Και ο χορός αυτός, μετουσιώνεται σε μια μεταφυσική ανάγκη του ανθρώπου. Αυτήν δηλαδή που τον συμφιλιώνει με τα κοσμικά γεγονότα. Τότε, ο χορός αυτός, γίνεται ιερός.
Ένας ακόμη λατρευτικός χορός που συνδεόταν με γονιμοποιητικές τελετές, ήταν αυτός που γίνονταν προς τιμήν του Άττι, θνήσκοντος θεού, συμβολίζοντος την βλάστηση και την γονιμότητα, φύσης και ανθρώπων, με τελετουργικό δρώμενο, τον θάνατο και την ανάστασή του.
Αξίερος, Άγδιστις, Κυβέλη, Δινδυμίς, Δηώ, Δήμητρα, όπως και αν ονομαζόταν, επρόκειτο για την Μεγάλη Μητέρα, την θεότητα της Γής, που λατρευόταν στην Φρυγία, στη Tίρυνθο, στην Πύλο, στις Μυκήνες, στη Θήβα, στην Λήμνο, στη Τένεδο και σχεδόν σε όλη την Ελλαδική επικράτεια. Κυρίως όμως λατρευόταν στη Ζαθέη - Σαμοθράκη, όπου εκεί και μόνον εκεί, γινόντουσαν οι μυήσεις, στα γνωστά μας Καβείρια Μυστήρια.
Στον ορφικό ύμνο που ακολουθεί, γίνεται επίκληση για την καρποφορία της Γής.
«Χαλκοκυμβαλοκρούστες Κουρήτες,
Εσείς που κατοικείτε την Σαμοθράκη, την ιερή Γη
Αθάνατοι, σαν φτάνετε στην Γη
αντηχείτε με πόδια ανάλαφρα
απαστράπτοντες με τα όπλα
καθώς ορμάτε, θόρυβος και βοή ανέρχεται στον ουρανό
και από τα στριφογυρίσματα των ποδιών, η σκόνη φτάνει στα νέφη.
Τότε λοιπόν και τα’ άνθη όλα ανθίζουν… κλπ…κλπ
ΟΡΦΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ: 38. «Των Κουρήτων» (απόσπασμα)
Κατά την λατρεία, της Μεγάλης Μητέρας, Κουρήτες, Κορύβαντες, Διόσκουροι, Κάβειροι, οι ιερείς της θεάς, ξεχύνονταν με ξέφρενους χορούς, για να γιορτάσουν, τον ερχομό της άνοιξης, τον θάνατο της βλάστησης, και την Αναγέννησή της. Σε αυτές τις νυκτερινές τελετές λοιπόν, ιερείς και μυημένοι, με αναμμένες δάδες, και χτυπώντας δυνατά και ρυθμικά, τύμπανα, με ιαχές, ξεχύνονταν στα δάση. (Άλλωστε κύρια σύμβολα της Μεγάλης Μητέρας, Κυβέλης, πέρα από τους Λέοντες, ήσαν το τύμπανο και ο πυρσός). Χόρευαν λοιπόν ξέφρενα, στριφογυρίζοντας και μέσα σε αυτή την κλιμακούμενη ένταση του ρυθμού και του χορού, οδηγούντο κάποιες φορές σε αυτοτραυματισμούς, σε ανάμνηση του ευνουχισμού και διαμελισμού του Άττι. Μέσα σε θεϊκή έκσταση, θρηνούσαν τον θάνατό του και έκαναν επικλήσεις για να αναστηθεί.
Και ο Μαιναδικός και ο Κορυβαντικός χορός είναι λατρευτικοί ιεροί χοροί. Ως τέτοιοι, κυριεύουν το σώμα και το πνεύμα, οδηγώντας τον χορευτή σε έκσταση. Ο χορός, ως στοιχείο του τελετουργικού δρώμενου για την μεταφυσική αναζήτηση του ανθρώπου, γίνεται το μέσον για την ένωσή του, με το σύμπαν. Με αυτήν την έννοια, γίνεται ιερός και ως τέτοιος, μιμείται την αρχέγονη πράξη της Δημιουργίας και έτσι μάχεται το θάνατο, το χάος, που απειλεί να τον καταβροχθίσει. Ο άνθρωπος προσεγγίζει τους θεούς του, όποιοι και αν είναι αυτοί, και ενώνεται μαζί τους. Με τον λατρευτικό ιερό χορό, ο τρόμος και η ανασφάλεια, μετατρέπονται μέσα από την έκσταση, σε μέθεξη με το θείο.
Έχουμε όμως και μυητικούς ιερούς χορούς:
Από ψήγματα αναφορών – μιας και την πλήρη ιερουργία της μύησης στα Αρχαία Μυστήρια, δεν την γνωρίζουμε – διαπιστώνουμε πως συμπεριλαμβανόταν και ιερός χορός. Αυτός ο χορός ήταν κυκλικός.
Ο κύκλος περικλείει, συμπεριλαμβάνει, εμπεριέχει, οριοθετεί. Ο κύκλος είναι σύμβολο της μη αρχής και του μη τέλους. Ένα συμβολικό Σύμπαν λοιπόν, με την ιερότητα που του αρμόζει. Στο κέντρο του κύκλου, το θεϊκό, το ιερό, που κατά περίπτωση, συμβολίζει, ο βωμός, η πυρρά, η Αρχιέρεια, ο Αρχιερέας (ο νεκρός).κ.λ.π.
Στη Ζαθέη-Σαμοθράκη, λοιπόν, όπου ετελούντο τα Καβείρια Μυστήρια, ο μυούμενος, κατά τον «Θρονισμόν» οδηγείτο από τους μύστες στο ιερό και τον έβαζαν να καθίσει σε έναν θρόνο. Εμπρός από τον θρόνο έκαιε πυρά, γύρω από την οποία οι ιερείς, υπό τους ήχους μυστηριακής μουσικής, απήγγειλαν ύμνους προς την Θεότητα και χόρευαν σε κύκλο τον ιερό χορό. Τέλος ο ιερέας οδηγούσε τον μυούμενο, στο «άβατον» του ναού και έτσι εκείνος, έφθανε στον βαθμό της Εποπτείας.
«Καθάπερ ειώθασιν, εν τω καλουμένω θρονισμό καθίσαντες τους μυουμένους, οι τελούντες, κύκλω περιχορεύειν».
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ
Και ο Πλάτων στον «Ευθύδημο» για την ίδια τελετή γράφει: «Αν έχεις μυηθεί, ίσως να το γνωρίζεις, πως κατά τον θρονισμό, αρχίζουν με χορούς, γύρω από τον μυούμενο».
Είναι σαφές πως στις αρχαϊκές ιερουργίες, χορός-μουσική-ωδή ήσαν αλληλένδετοι. Η εν χορώ όρχησις περί τον βωμόν του Διονύσου κατά τα Αθηναϊκά Διονύσια, ο καλούμενος και Διθύραμβος, σημαίνει ομαδικό χορό και ήταν επίσης κύκλιος χορός.
Η μουσική δίνει τον ρυθμό και ο ρυθμός την χορευτική κίνηση. Η χορευτική κίνηση έχει ρυθμό και ο ρυθμός εμπεριέχει μουσική. Ένα κυκλικό τριώνυμο, αλληλένδετο, που λυτρώνει, μετουσιώνει, και εξυψώνει.
Ο άνθρωπος, ανέκαθεν συνδεόταν εσωτερικά και εξωτερικά, με τα κοσμικά φαινόμενα και αντιλαμβανόταν τον χρόνο σαν κύκλο, που άφηνε τα ίχνη του πάνω στη γη, με τις εποχιακές αλλαγές. Κυκλικές ήταν για αυτόν οι τροχιές των ουράνιων σωμάτων, ο σεληνιακός κύκλος και ένας ανυπέρβλητος κύκλος η εναλλαγή της ζωής και του θανάτου. Από την άλλη, η θεότητα, μια αιώνια αμετακίνητη και άφθαρτη δύναμη, καταλάμβανε το κέντρο του σύμπαντος, σαν πηγή της κίνησης και του ρυθμού, που διέπει τα πάντα. Μέσα στο φθαρτό σώμα του ο άνθρωπος αναζητούσε το ίχνος της θεϊκής παρουσίας. Αναζητούσε, την μέθεξη, την ένωση με το θείο και πιθανά την θέωση.
Πρώτες νυκτερινές ώρες της εικοστής του μηνός Βοηδρομιώνος. «Εικάς» η τελευταία νύχτα των Ελευσινίων μυστηρίων. Καθηγεμών, ο Ίακχος στεφανωμένος με φύλλα μυρτιάς και η πομπή των μυστών έχει επιστρέψει στην Ελευσίνα. Και εκεί, δίπλα στην Αγέλαστο Πέτρα, βρίσκεται το Καλλίχορον φρέαρ. Γύρω του, συναθροίζονται οι μύστες που κρατούν ψηλά και φέγγουν με τις αναμμένες δάδες. Μέσα στο βαθύ σκοτάδι, οι φωτιές των πυρσών, καθρεφτίζονται στα νερά της πηγής και πολλαπλασιάζονται. Υδάτινες φλόγες που έρπουν στο έδαφος. Αστράφτει ο τόπος όλος. Και μέσα σε αυτές τις απόκοσμες λάμψεις φωτός, τα σώματα των μυστών λικνίζονται στους ήχους των ύμνων που απαγγέλουν. Χορεύουν, ακολουθώντας τον ρυθμό του Ίακχου.
Εκεί, στο ίδιο σημείο, όπου κάποτε, προς τιμήν της Δήμητρας, οι νέες κοπέλες της Ελευσίνας είχαν χορέψει, τον πρώτο χορό προς τιμήν της. Αυτός ο υποβλητικός καταυγασμός φώτων, μέσα στο νυκτερινό σκότος, υποδεικνύει το μυστήριο μιας θεϊκής παρουσίας, μιας θεοφάνειας.
Και ο Ευριπίδης στον Ίωνα περιγράφει:
«Στις πηγές τις Καλλίχορες, όπου του Δία η αστραπή αναπήδησε, χορεύει η Σελήνη, και οι πενήντα κόρες του Νηρέα μέσα από την θάλασσα και τις αστείρευτες ροές των ποταμών. Οι μύστες με τους χορούς τους, τιμούν την Χρυσοστέφανη Κόρη και την Σεβάσμια μητέρα της».
ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ: « ΙΩΝ»
Υπάρχει πλήθος λατρευτικών ιερών χορών κατά την Αρχαιότητα. Μόνον στην Αττική καταγράφονται περί τις είκοσι πέντε (25) λατρευτικές εορτές ετησίως. Γι αυτό το λόγο, μόνον ενδεικτικά θα αναφέρω κάποιους από αυτούς:
Ο χορός των Πεπλοφόρων για την Δήμητρα, όπου φορούσαν τα πέπλα σε ανάμνηση της θεάς που καλυμμένη με πέπλο αναζητούσε την κόρη της.
Στα Θεσμοφόρια προς τιμήν της Δήμητρας κατά την «Δωδεκάτη μεσούντος μηνός» δηλαδή την νύκτα της δωδεκάτης του μηνός Πιανεψίωνος, γίνονταν μυήσεις των γυναικών, που περιελάμβαναν, πυρσοφορία και ομαδικό χορό.
Στη λατρεία της Ορθίας – Αρτέμιδος, τελετουργικοί χοροί παρθένων αποτελούσαν μέρος της λατρείας της. Η δε πρώτη απαγωγή της Ελένης από τον Θησέα, στην Σπάρτη, έγινε την στιγμή που η Ελένη χόρευε προς τιμήν και κατά την λατρεία, της Ορθίας Αρτέμιδος.
Επίσης στα «Δήλια» τα οποία ετελούντο στην Δήλο κατά μήνα Θαργηλιώνα προς τιμήν του Απόλλωνα, γινόντουσαν αγώνες χορού και τραγουδιού, όπως μας περιγράφει ο Ομηρικός ύμνος στον Απόλλωνα:
«Αλλά στη Δήλο πιο πολύ Φοίβε τέρπεις την καρδιά σου, εκεί που οι μακροχίτωνες Ίωνες, για χάρη σου μαζεύονται…και με πυγμαχία, χορό και τραγούδι θα τέρπουν μνημονεύοντας εσένα…και όλων των ανθρώπων τις φωνές και το χοροκροτάλισμα ξέρουν να μιμούνται».
Ας έρθουμε και στους Λαβυρινθικούς ιερούς χορούς:
Μυητικοί χοροί, με κυκλική σπειροειδή κίνηση είναι οι Κρητομινωικοί Λαβυρινθικοί χοροί. Η Αριάδνη είναι θεά σύντροφος του Διόνυσου. Μια θεά που κατεβαίνει στον κάτω κόσμο και ανεβαίνει από εκεί. Αυτή η «Κάθοδος» και «Άνοδος», εορταζόταν με θρήνους και πένθη από τους λάτρεις της και στη συνέχεια με εορτασμούς. Μυητικός χορός που συμβολικά αναπαριστάνει τον κύκλο ζωής-θανάτου, δηλαδή την κάθοδο στον κάτω κόσμο και την άνοδο στον επάνω.
Επίσης μυητικός λαβυρινθικός χορός επισημαίνεται και στην τέλεση των Ελευσινίων μυστηρίων. Εδώ κυρίως συντελείται μια αναπαράσταση της περιπλάνησης της Δήμητρας, ή μάλλον καλλίτερα, οι μυητικές πορείες των μυστών προβάλλονται στις περιπλανήσεις της Δήμητρας, όταν αυτή, αναζητά την Κόρη. Η περιπλάνηση αυτή όπως διαβάζουμε στον Πλούταρχο, είναι «πλάναι τα πρώτα και περιδρομαί κοπιώδεις και δια σκότους τινές ύποπτοι πορείαι και ατέλεστοι».
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ
Επίσης Λαβυρινθικός, ιερουργικός όμως χορός, κατά την ταξινόμηση του Λεκατσά, είναι εκείνος όπου πρόκειται για γονιμοποιητική τελετή. Δηλαδή, μιας ένωσης – γάμου, του Κορυφαίου, με την Κορυφαία, που αναπαριστά τον ιερό γάμο της Μεγάλης Θεάς, με τον σύντροφό της.
Τέτοιος είναι ο Γέρανος, Λαβυρινθικός χορός, που χορευόταν στην Δήλο κατά την λατρεία μιας Αφροδίτης. Ο κορυφαίος του χορού, ιερέας- Θησέας- Διόνυσος, παίζοντας λύρα, οδηγούσε σπειροειδώς τον χορό προς το κέντρο του, όπου συναντούσε, την Αριάδνη-Αφροδίτη, κορυφαία ιέρεια της Μεγάλης Θεάς. Στη συνέχεια ακολουθούσε ιερογαμία.
Επίσης ιερουργικοί χοροί είναι και αυτοί των παρθένων που γίνονταν κατά τον μήνα Γαμηλιώνα γύρω από το στεφανωμένο με άνθη άγαλμα της θεάς Ήρας. Τότε εορτάζοντο τα Ηραία, προς τιμήν της Ήρας, όπου πάλι αναπαριστάτο ο Ιερός Γάμος Ήρας - Δία.
Και στην Αττική, όπου κατά την δεύτερη ημέρα των Ανθεστηρίων, τις «Χόες» δηλαδή, ετελείτο ιερός γάμος Διόνυσου με Αριάδνη-Κόρη.
Είναι πολύ μεγάλος ο αριθμός των ιερουργικών χορών, που χόρευαν οι γυναίκες προς τιμήν της εκάστοτε κατά τόπους και χρόνους θεότητας ανάλογα με την θεοαντίληψή τους και θεωρώ πως δεν χρειάζεται να αναφερθούμε διεξοδικότερα.
Ας δούμε λίγο και τους Πολεμικούς χορούς: Τέτοιος Ιερός χορός είναι ο «Πυρρίχιος». Κατά τον μύθο, χορεύεται για πρώτη φορά στην Κρήτη, από τους νεαρούς πολεμιστές Κουρήτες ή Κορύβαντες, γύρω από τον νεογέννητο Δία, ο οποίος ήταν κρυμμένος από την Μητέρα του Ρέα, σε μια σπηλιά της Ίδης, το Ιδαίο Αντρο, για να γλυτώσει από την καταβροχθιστική μανία του πατέρα Κρόνου. Στη συνέχεια, κατά την λατρεία της Μεγάλης Θεάς, οι Κουρήτες είναι άνδρες ολόγυμνοι, φέροντες μόνον περικεφαλαίες, ασπίδες και σπαθιά και χορεύουν τον πολεμικό ιερό χορό «πυρρίχιο», χτυπώντας τις ασπίδες τους και τα σπαθιά τους, προκαλώντας εκκωφαντικό θόρυβο.
Σε αυτόν τον Ορφικό ύμνο, γίνεται επίκληση για προστασία των κτηνοτρόφων.
Χορευτές Κουρήτες, που ένοπλοι περπατάτε με ρυθμό,
Ποδοκρούστες, σβουρόστροφοι, ορεινοί,
βακχόκραυγοι, λυροκρούστες, ελαφροπάτητοι,
οπλοφόροι, φύλακες οδηγητές,
σύντροφοι της ορειμανούς μητέρας,
οργιοφάντες, προσέλθετε ευμενείς,
και προσηνείς προς τον ποιμένα,
πάντοτε με χαρούμενη διάθεση
ΟΡΦΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ: 31. «Ύμνος των Κουρήτων»
Κατά μία άλλη εκδοχή τον χορό αυτόν τον επινόησε είτε ο Πύρριχος γιος του Αχιλλέα, είτε ομώνυμος ήρωας της Κρήτης. Ως χορός πολεμικός ήταν βεβαίως γνωστός, σε ολόκληρη την Αρχαία Ελλάδα.
Στη Σπάρτη τον θεωρούσαν προγύμνασμα του πολέμου και τον χόρευαν στην λατρεία των Διόσκουρων-Κουρήτων. Στην Αθήνα τον χόρευαν στις εορτές των Παναθηναίων, που γίνονταν προς τιμήν της Αθηνάς, η οποία ως γνωστόν, φέρει ασπίδα δόρυ και περικεφαλαία.
Επίσης ο Θεός Άρης εμφανίζεται κατά κανόνα αρματωμένος. Έτσι σε ετήσιες τελετές που γίνονταν προς τιμήν του Άρη (Ρώμη) οι ιερείς του θεού με πλήρη πολεμική εξάρτηση, παρήλαυναν στους δρόμους, χτυπώντας τα πόδια τους στο έδαφος, δυνατά και ρυθμικά, ενώ συγχρόνως κροτάλιζαν τα όπλα τους στον ίδιο ρυθμό. Η πομπή σταματούσε, σε κάθε βωμό ή ιερό και τότε άρχιζαν να χορεύουν, κυκλικά, τον πολεμικό χορό, κάνοντας έτσι λιτανείες και επικλήσεις στον θεό του πολέμου. Εδώ επίσης παρατηρούμε πως, συμβολικά, περικλείεται – προστατεύεται το κέντρο, που είναι το ιερό, ο βωμός, δηλαδή ο ιερός τόπος, η θεότητα.
Άλλη μία θεότητα που εμφανίζεται πάνοπλη είναι η Άρτεμις με την φαρέτρα το τόξο και τα βέλη. Οπότε και προς τιμήν της Εφεσίας θεάς Αρτέμιδος, υπήρχε γυναικείος πολεμικός χορός, τον οποίο είχαν, για πρώτη φορά χορέψει, οι Αμαζόνες στην Έφεσο.
Νεκρικός Κυκλικός χορός, όπως τον περιγράφει ο Όμηρος στην Ιλιάδα:
Καθώς περιφέρονται, γύρω από τον νεκρό, ο Αχιλλέας πρώτος και οι σύντροφοι του, μαζί με τα άλογά τους, γίνονται όλοι μια ενότητα, ένας κύκλος, μια άλυσος, που οριοθετεί τον νεκρό από τους ζωντανούς.
Στην Ιλιάδα βέβαια δεν περιγράφεται σαν χορός. Αυτό το κάνει αργότερα, ο Αριστοτέλης, θεωρώντας πως ο Αχιλλέας χόρεψε ένοπλος, γύρω από τον Πάτροκλο, αυτόν τον νεκρικό χορό.
Δεν υπάρχουν στην αρχαιότητα μυστήρια και θρησκευτικές τελετές, - κάτι που βεβαίως προϋποθέτει μύστες και μύηση – τα οποία να μην συνοδεύονται από χορό. Όσοι δε, θεμελίωσαν τέτοια μυστήρια, - όπως ο Ορφέας, ο Μουσαίος και ο Πυθαγόρας - θεωρούσαν εντελώς απαραίτητη την άσκηση στο χορό και τον ρυθμό. Οι χοροί αυτοί ετελούντο γύρω από το βωμό της εκάστοτε θεότητας με συνοδεία από ύμνους και ωδές.
Επισημαίνεται συνεπώς, η αρχέγονη ανάγκη ιερού χορού. Ο ιερός χορός, αυτό το πνεύμα της ζωής που αναβλύζει σαν ρυθμική κίνηση από το ανθρώπινο σώμα, μετουσιώνει το σώμα, μετατρέποντάς το στον δίαυλο, μέσω του οποίου διοχετεύεται σαν ενέργεια η υπέρτατη δύναμη, και η οποία στη συνέχεια διαχέεται γύρω του και εντός του, δονώντας έτσι, ξανά το σύμπαν, στον αρχέγονο ρυθμό της δημιουργίας.
Άφησα για το τέλος μια αρχαία εντυπωσιακή γονιμοποιητική τελετή που όλοι γνωρίζουμε και η οποία φτάνει μέχρι τις ημέρες μας. Αν και η λατρευομένη σημερινή θεότητα, είναι άλλη, από εκείνην που λατρευόταν προ αιώνων στα Καστάβαλλα – Ιεράπολη, εντούτοις, οι τελούντες, μέσα από την ίδια θεοφορία και την ίδια θεία επίπνοια, επικαλούνται και επιβεβαιώνουν την ένωση με το θείο, όποιο και αν είναι αυτό.
«Τεκμήριον δε μέγιστον. Πολλοί γαρ και πυρός προσφερομένου ού καίονται, ούχ απτομένου του πυρός αυτών δια την θείαν επίπνοιαν. Αί τε ενέργειαι αυτών ουδαμώς εισίν ανθρώπιναι. Τά τε γαρ άβατα βατά γίγνεται θεοφορούμενα. Και εις πυρ φέρονται και πυρ διαπορεύονται και ποταμούς διαπερώσιν, ώσπερ η εν Κασταβάλλοις ιέρεια».
ΙΑΜΒΛΙΧΟΣ
Απόηχοι εκείνων των τελετών συντελούνται στις μέρες μας στο όνομα Κωνσταντίνου και Ελένης με τελετάρχες τους Αναστενάρηδες. Προηγούνται πάλι, νηστείες, καθαρμοί. Την ημέρα της πυροβασίας προετοιμάζονται για πολλές ώρες, χορεύοντας με γυμνά πόδια, έναν κύκλιο χορό, τον οποίο χορεύουν ασταμάτητα μέσα στο κονάκι, υπό τους ήχους τύμπανου και λύρας. Τραγουδιέται το τραγούδι του Μικροκωνσταντή, εκείνο δηλαδή «Του νεκρού αδερφού», που λέει, «Μάννα με τους εννιά σου γιούς και με την μία σου κόρη». Πρόκειται για δημοτική παραλογή με θέμα ξεκάθαρο, την Άνοδο και την Κάθοδο, τον Θάνατο και την επιστροφή.
Κύριο χαρακτηριστικό αυτού του χορού είναι η σωματική επαναληπτικότητα του ρυθμού που δίνουν τα μουσικά όργανα. Είναι ο ίδιος ρυθμός με τον οποίο, όταν φύγει η μέρα και έρθει το σκοτάδι, οι Αναστενάρηδες, εν πομπή και πάντα χορεύοντας, θα φθάσουν στο ύπαιθρο, όπου τους περιμένουν τα πυρακτωμένα κάρβουνα, για να χορέψουν, με γυμνά πέλματα, επάνω τους.
Πριν κάποια χρόνια βρέθηκα και παρακολούθησα μια τέτοια τελετή στον Λαγκαδά. Στα πλαίσια μιας συνέντευξης που είχα πάρει από τον Αρχιαναστενάρη, είχα συζητήσει μαζί του για πολλές ώρες, όπου κάναμε και μια κατ΄ιδίαν συζήτηση. Δεν έχει σημασία το τι είπαμε τότε. Θα σας πω όμως το εξής: Το σούρουπο, της εικοστής πρώτης Μαΐου, λίγο πριν ξεκινήσει η πομπή των Αναστενάρηδων για το χωράφι όπου βρισκόταν και έκαιε μια τεράστια πυρά, ξαφνικά, έπιασε βροχή. Ανησύχησα, πως η πυροβασία δεν θα πραγματοποιηθεί, αφού απειλούσε η βροχή να σβήσει τα πυρακτωμένα κάρβουνα. Τότε ο Αρχιερέας, έσκυψε και μου ψιθύρισε. «Μην ανησυχείς, θυμήσου, όλα αυτά γίνονται για νάρθει η βροχή, και να καρπίσει η γη. Όπως βλέπεις ήρθε».
Και τότε ένιωσα την χρονική γραμμή των αιώνων που πέρασαν και που μας ενώνει με το τώρα, να συρρικνώνεται, να εξαφανίζεται, να εξαϋλώνεται, και να μετατρέπεται σε σημείο, διαρκές, άχρονο και αιώνιο. Όλα, παρελθόν, παρών και μέλλον, έγιναν ενιαία και αδιάσπαστα.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Μέσα από τις Τεκτονικές μυητικές τελετές και τις εργασίες εντός του Ναού, διαπιστώνουμε πως υπάρχει συνέχεια του τότε, από τον Τεκτονισμό. Στον συγκεκριμένο πίνακα γίνεται αναφορά, μόνον σε ότι έχει σχέση με το υπό ανάπτυξιν θέμα του «Ιερού χορού». Π.χ. οι περιφορές του δοκίμου κατά την μύηση στον Α΄ βαθμό, και όχι μόνον, θυμίζουν, τους μυητικούς λαβυρινθικούς χορούς, με την σπειροειδή περιπλάνηση της Καθόδου και Ανόδου, δηλαδή του Συμβολικού Θανάτου και της Αναγέννησης, όπως ανέπτυξα νωρίτερα. Επίσης κατά την τέλεση των τεκτονικών εργασιών, παρατηρούμε την κυκλικότητα του βηματισμού μας περί τον τάπητα χαράξεως, του βωμού και των τριών στηλών, - μια κίνηση που επισημαίνει την ιερότητα του κέντρου. Θεωρώ πως είναι αντίστοιχη των ιερουργικών χορών όπως παρατηρούνται κατά την Αρχαιότητα. Το ίδιο και κατά την «Αφή Φώτων», όπου η συμμετοχή ρυθμού και μουσικής, κάνει άκρως υποβλητική την κυκλική χορευτική κίνηση των μυστών όταν περιφέρουν το «Άσβεστον φως», γύρω από τον βωμό, τις στήλες, και τον τάπητα χαράξεως.
Οφείλω επίσης πριν κλείσω, να τονίσω, πως ιεροί χοροί, παρατηρούνται σε όλους τους πολιτισμούς, ανά τους αιώνες και ανά την Υφήλιο και φτάνουν μέχρι τις ημέρες μας. Μάλιστα προσομοιάζουν με εκείνους των Αρχαίων Μυστηρίων των Εθνικών, αν και όχι τόσο στο τυπικό μέρος, όσο στην ουσία της τέλεσης τους. Αυτήν την ουσία, που έχει να κάνει με το συλλογικό ασυνείδητο και την αρχέγονη ανάγκη της μέθεξης με το θείο, που είναι, πανομοιότυπη, για όλους τους ανθρώπους του πλανήτη μας.
ΙΕΡΟΣ ΧΟΡΟΣ (ΠΕΡΙΛΗΨΗ)
Με λατρευτικές λοιπόν τελετουργίες, που τον οδηγούν στην υπέρβαση, ο άνθρωπος νιώθει ότι συμμετέχει στα κοσμικά γεγονότα.
Όμως κάθε αρχαίο τελετουργικό, εκφράζεται και με χορό. Και ο χορός αυτός, μετουσιώνεται σε μια μεταφυσική ανάγκη του ανθρώπου. Αυτήν δηλαδή που τον συμφιλιώνει με τα κοσμικά γεγονότα. Τότε, ο χορός αυτός, γίνεται ιερός.
Δεν υπάρχουν στην αρχαιότητα μυστήρια και θρησκευτικές τελετές, - κάτι που προϋποθέτει μύστες και μύηση – που να μην συνοδεύονται από χορό. Όσοι δε, θεμελίωσαν τέτοια μυστήρια, - όπως ο Ορφέας, ο Μουσαίος και ο Πυθαγόρας - θεωρούσαν εντελώς απαραίτητη την άσκηση στο χορό και τον ρυθμό. Οι χοροί αυτοί ετελούντο γύρω από το βωμό της εκάστοτε θεότητας με συνοδεία από ύμνους και ωδές. Είναι σαφές πως στις αρχαϊκές ιερουργίες, χορός-μουσική-ωδή ήσαν αλληλένδετοι. Η εν χορώ όρχησις περί τον βωμόν του Διονύσου κατά τα Αθηναϊκά Διονύσια, ο καλούμενος και Διθύραμβος, σημαίνει ομαδικό χορό και ήταν κύκλιος χορός. Η μουσική δίνει τον ρυθμό και ο ρυθμός την χορευτική κίνηση. Η χορευτική κίνηση έχει ρυθμό και ο ρυθμός εμπεριέχει μουσική. Ένα κυκλικό τριώνυμο, αλληλένδετο, που λυτρώνει, μετουσιώνει, και εξυψώνει.
Για να συμμετάσχει κάποιος στα Αρχαία Ελληνικά Μυστήρια, Ελευσίνια, Καβείρια, Διονυσιακά, Ορφικά, Κρητομινωικά κ.λ.π. απαραίτητη προϋπόθεση, ήταν να έχει μυηθεί. Μύηση, σημαίνει καινούργια απαρχή. Πρέπει ο μυούμενος να πεθάνει, για να ξαναγεννηθεί. Δηλαδή αποποιείται την άγνοια και ασκείται στη γνώση. Εκπαιδεύεται. Με την μύηση, οι νεόφυτοι, καθαίρονται, διδάσκονται και εντάσσονται στον κύκλο των μυημένων.
Ο κύκλος περικλείει, συμπεριλαμβάνει, εμπεριέχει, οριοθετεί. Ο κύκλος είναι σύμβολο της μη αρχής και του μη τέλους. Ένα συμβολικό Σύμπαν λοιπόν, με την ιερότητα που του αρμόζει. Στο κέντρο του κύκλου, το θεϊκό, το ιερό, που κατά περίπτωση, συμβολίζει, ο βωμός, η πυρρά, η Αρχιέρεια, ο Αρχιερέας (ο νεκρός).κ.λ.π.
Αναλυτικότερα, περιγράφηκαν οι εξής ιεροί χοροί: Μαιναδικός, Κορυβαντικός, «Θρονισμός» κατά τα Καβείρια, κατά τα Ελευσίνια Μυστήρια την ημέρα της «Εικάδος», ο χορός των Πεπλοφόρων, ο χορός των γυναικών κατά τα Θεσμοφόρια, χορός κατά την λατρεία της Ορθίας Αρτέμιδος, στα Δήλια προς τιμήν του Απόλλωνος, «Γέρανος» στην Δήλο, χορός των παρθένων κατά τα «Ηραία», στις «Χόες», ο «Πυρρίχιος» που χορευόταν από τους Κουρήτες-Κορύβαντες κατά την λατρεία των Διοσκούρων-Κουρήτων και άλλοι.
Ιεροί χοροί οι οποίοι επισημαίνονται στις πηγές, καταγράφονται και ταξινομούνται ως κάτωθι:
Λατρευτικοί ιεροί χοροί όπως είναι ο Μαιναδικός και ο Κορυβαντικός χορός.
Μυητικοί ιεροί χοροί: Όπως είναι εκείνοι των αρχαίων Ελληνικών Μυστηρίων, δηλαδή στα Ελευσίνια, Καβείρια, Διονυσιακά, Ορφικά, Κρητομινωικά κ.λ.π.
Λαβυρινθικοί ιεροί χοροί: Όπως είναι οι Κρητομινωικοί Λαβυρινθικοί χοροί.
Λαβυρινθικοί, ιερουργικοί: Όπως είναι ο Γέρανος που χορευόταν στην Δήλο κατά την λατρεία μιας Αφροδίτης.
Ιερουργικοί γονιμοποιητικοί χοροί: Όπου κατά τα Ηραία αναπαριστάτο ο Ιερός Γάμος Ήρας - Δία.
Πολεμικοί χοροί: Τέτοιος Ιερός χορός είναι ο «Πυρρίχιος».
Νεκρικοί χοροί
Υπήρχε πλήθος λατρευτικών ιερών χορών κατά την Αρχαιότητα. Μόνον στην Αττική καταγράφονται περί τις είκοσι πέντε (25) λατρευτικές εορτές ετησίως.
Ο χορός, ως στοιχείο του τελετουργικού δρώμενου για την μεταφυσική αναζήτηση του ανθρώπου, γίνεται το μέσον για την ένωσή του, με το σύμπαν. Με αυτήν την έννοια, γίνεται ιερός και ως τέτοιος, μιμείται την αρχέγονη πράξη της Δημιουργίας. Ο άνθρωπος προσεγγίζει τους θεούς του, όποιοι και αν είναι αυτοί, και ενώνεται μαζί τους. Με τον λατρευτικό ιερό χορό, ο τρόμος και η ανασφάλεια, μετατρέπονται μέσα από την έκσταση, σε μέθεξη με το θείο.
Επισημαίνεται συνεπώς, η αρχέγονη ανάγκη ιερού χορού. Ο ιερός χορός, αυτό το πνεύμα της ζωής που αναβλύζει ως ρυθμική κίνηση από το ανθρώπινο σώμα, μετουσιώνει το σώμα, μετατρέποντάς το στον δίαυλο, μέσω του οποίου διοχετεύεται σαν ενέργεια η υπέρτατη δύναμη, και η οποία στη συνέχεια διαχέεται γύρω του και εντός του, δονώντας έτσι, ξανά το σύμπαν, στον αρχέγονο ρυθμό της δημιουργίας.
Κατά την προσωπική μου αντίληψη, μέσα από τις Τεκτονικές μυητικές τελετές και τις εργασίες εντός του Ναού, διαπιστώνω πως υπάρχει συνάφεια ή μάλλον καλύτερα συνέχεια του τότε, από τον Τεκτονισμό. Όμως εδώ, θα αναφερθώ, μόνον, σε ότι έχει σχέση με το υπό ανάπτυξιν θέμα του Ιερού χορού. Π.χ. Οι κινήσεις του δόκιμου , και όχι μόνον, θυμίζουν, τους μυητικούς λαβυρινθικούς χορούς, με την σπειροειδή περιπλάνηση της Καθόδου και Ανόδου, δηλαδή του Συμβολικού Θανάτου και της Αναγέννησης. Επίσης κατά την διάρκεια των τεκτονικών εργασιών, παρατηρούμε κυκλικότητα, μια κίνηση που επισημαίνει την ιερότητα του χόρου. Θεωρώ πως είναι αντίστοιχη των ιερουργικών χορών όπως παρατηρούνται κατά την Αρχαιότητα.
Οφείλω όμως πριν κλείσω, να τονίσω, πως ιεροί χοροί, παρατηρούνται σε όλους τους πολιτισμούς, ανά τους αιώνες και ανά την Υφήλιο και φτάνουν μέχρι τις ημέρες μας. Μάλιστα προσομοιάζουν με εκείνους των Αρχαίων Μυστηρίων, αν και όχι τόσο στο τυπικό μέρος, όσο στην ουσία της τέλεσης τους. Αυτήν την ουσία δηλαδή, που έχει να κάνει με το συλλογικό ασυνείδητο και την αρχέγονη ανάγκη της μέθεξης με το θείο, και η οποία είναι, πανομοιότυπη, για όλους τους ανθρώπους του πλανήτη Γη.
Είπον Σεβ:..Διδ:..
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1. Ευριπίδης: «Βάκχες»
2. Ησίοδος: «Θεογονία»
3. Πλούταρχος:
4. Ορφικός Ύμνος: 38.«Των Κουρήτων»
5. Πλάτων: «Ευθύδημος»
6. Σιέττος Γεώργιος: «Τα μυστήρια της Κυβέλης και του Άττη»
7. Δομή: Ιστορία των Ελλήνων, Προϊστορικοί χρόνοι
8. Λεκατσάς Παναγής: «Ο Λαβύρινθος»
9. Mircea Eliade: «Πραγματεία Ιστορίας Θρησκειών»
10. Decharme P. : «Ελληνική μυθολογία»
11. Robert Graves : «The Greek Myths»
12. Ομηρικός Ύμνος :«Εις Απόλλωνα»
13. Πλούταρχος: Θησεύς 31.2
14. S. Constentinidou : Laconian Cults, the main sanctuaries of Sparta
15. Λεκατσάς Παναγής: Η Ψυχή
16. Θεμίστιος : Περί Ψυχής
17. Όμηρος: Ιλιάδα
18. Ορφικός Ύμνος: 31. «Ύμνος των Κουρήτων»
19. Ιάμβλιχος : Τα Μυστήρια της Αιγύπτου
20. Ευριπίδης: «Ίων»
21. Paul Foucart : «Τα Ελευσίνια Μυστήρια»
Μουσική για «Ιερό χορό»
1. Mythodea – movement 2
2. Concertos Vivaldi
3. Mythodea – movement 10
4. Mythodea – movement 9
5. Marcia Funebre – Κάφυρη
6. Αναστενάρια
ΠΑΠ…. ΔΗΜΗΤΡΑ
