Από παλαιότερες πηγές ξέρουμε για τους Εσσαίους ό,τι γι' αυτούς παραδίδει ο Ιουδαίος ιστορικός Ιώσηπος και ο Φίλωνας, Ιουδαίος φιλόσοφος στην Αλεξάνδρεια. Σχετικώς λίγα πράγματα και αυτά παραποιημένα. Ο Ιώσηπος π.χ. αμιλλώμενος προς τις ελληνικές φιλοσοφικές σχολές, παρουσιάζει και τους Εσσαίους, μαζί με τους Σαδδουκαίους και τους Φαρισαίους, όχι ως θρησκευτικοπολιτικές παρατάξεις, όπως πράγματι ήσαν, αλλά ως φιλοσοφικές σχολές. Στην εποχή μας, ο Ed. Schure στους "Μύστες" μάς έδωσε μια εικόνα γι' αυτούς ως "μύστες" κάποιας εσωτερικής παράδοσης, ενώ ήταν κυρίως μια βαθιά έκφραση ενός θρησκευτικοπολιτικού κόμματος.
Την εκτίμηση αυτή περί των Εσσαίων επιβεβαιώνουν τα κείμενα της βιβλιοθήκης της εσσαϊκής ιερής κοινότητας στο Qumran, που ανακαλύφθηκαν τυχαία το 1947: ένα κατσίκι ξέφυγε από μικρό κοπάδι που έβοσκε στην περιοχή και χώθηκε σε τρύπα του βράχου που οδηγούσε προφανώς σε σπηλιά. Το τσοπανόπουλο έριξε πέτρες για να υποχρεώσει το κατσίκι να βγει: αντί γι' αυτό όμως άκουγε στάμνες ή κιούπια να σπάνε και πήγε το μυαλό του σε θησαυρό. Ετσι κινητοποιήθηκε η οικογένεια και η φυλή. Στο πρώτο αυτό σπήλαιο υπήρχαν αληθινοί αρχαιολογικοί θησαυροί. Οι πρωτοι που εισέβαλαν κατέστρεψαν αρκετά, έμειναν όμως και ορισμένα κείμενα σχεδόν άθικτα. Ετσι άρχισε η περιπέτεια των χειρογράφων του Qumran. Αρχαιολογικές σχολές, υπουργεία Εξωτερικών και ΟΗΕ κινητοποιήθηκαν: άλλα δέκα σπήλαια βρέθηκαν στην ίδια περιοχή, ανακαλύφθηκαν χειρόγραφα και στα νοτιότερα της ίδιας περιοχής, μελετήθηκαν από τους ειδικούς και σήμερα είναι στη διάθεση κάθε ενδιαφερόμενου σε πολλές γλώσσες, ακόμα και στην ελληνική (Τα κείμενα της Νεκράς Θάλασσας, Αθήνα 1988).
αγρότες στο Qumran, αλλά, όπως μας πληροφορεί το χειρόγραφο της Δαμασκού, υπήρχαν Εσσαίοι παντρεμένοι με οικογένειες και σε άλλες περιοχές της Παλαιστίνης. Επειτα, σήμερα, δεν υπάρχει κανείς ειδικός μελετητής των χειρογράφων που να αμφιβάλλει ότι ο Παύλος είχε επηρεαστεί από τη θεολογία της κοινότητας, πως ο Ευαγγελιστής Ιωάννης, πριν γίνει χριστιανός, υπήρξε κατά πάσα πιθανότητα Εσσαίος, και πως η προς Εβραίους επιστολή γράφτηκε προς χριστιανούς που προηγουμένως ήταν Εσσαίοι. Το ερώτημα γίνεται ακόμη οξύτερο: γιατί πουθενά στην Καινή Διαθήκη δεν αναφέρονται Εσσαίοι, ενώ οι ιδέες τους είναι σχεδόν παντού; Δεν έχουμε ακόμα ικανοποιητική απάντηση στο ερώτημα αυτό. Πιθανό είναι πως αφομοιώθηκαν μετά το 67 μ.Χ. τόσο γρήγορα με τις χριστιανικές παραφυάδες στην Παλαιστίνη, έτσι που οι μετά το 70 μ.Χ. συγγραφείς της Κ. Διαθήκης δεν τους ξεχωρίζουν από τους χριστιανούς, ενώ αναφέρουν άλλα θρησκευτικά κινήματα.
Οταν εξερράγη η μεγάλη ιουδαϊκή επανάσταση το 66 μ.Χ., οι Εσσαίοι, καθώς κατέβαινε ο ρωμαϊκός στρατός από τη Συρία και περικύκλωνε τα Ιεροσόλυμα, εγκατέλειψαν τον καταυλισμό τους στο Qumran, αφού τακτοποίησαν μέσα στις γύρω σπηλιές ό,τι πολύτιμο είχαν, ιδίως τα ιερά κείμενα της κοινότητάς τους, με την ελπίδα πως, όταν περάσει η πολεμική καταιγίδα, θα επέστρεφαν στον ίδιο τόπο για να επανασυστήσουν την οργάνωσή τους. Από τα πράγματα όμως φαίνεται πως δεν επέστρεψαν ποτέ. Αλλωστε, από τον Ηγήσιππο, χριστιανό συγγραφέα του 2ου αι. μ.Χ., μας πληροφορεί ο ιστορικός Ευσέβιος πως και οι χριστιανοί των Ιεροσολύμων, ως ειρηνιστές αυτοί, έκαναν περίπου το ίδιο. Πριν η Ιερουσαλήμ περισφιχτεί από το ρωμαϊκό κλοιό, η χριστιανική κοινότητα των Ιεροσολύμων εγκατέλειψε την πόλη και ήρθε στην Πέλλα, πέραν του Ιορδάνη. Μερικοί ερευνητές, με το άγχος της δυσκολίας του προβλήματος γιατί δεν μνημονεύονται οι Εσσαίοι στην Κ.Δ., κάνουν ένα άλμα και, τελικά τους ταυτίζουν με τους "Ζηλωτές", από τους οποίους προέρχονταν δύο από τους δώδεκα μαθητές του Ιησού. Φυσικά, δεν θίγουμε εδώ καθόλου το θέμα της σχέσης του Ιωάννη του Βαπτιστή και των Μαθητών του προς τους Εσσαίους.
2) Η εσσαϊκή κοινότητα στο Qumran,όχι παντού, ήταν οργανωμένη κομμουνιστικά στην παραγωγή και στην κατανάλωση. Τη διοικούσαν η ολομέλεια και συμβούλια από 12 μέλη, τη γενική όμως εποπτεία στα οικονομικά αλλά και σε πνευματικά είχε ο Mebaquer, επόπτης ή "επίσκοπος". Ολα τα κείμενα, εξάλλου, αποπνέουν την αντίθεση προς κάθε ηθική ακαθαρσία, αποστροφή προς τα πλούτη και πνεύμα αδελφοσύνης μεταξύ των μελών.
Ας σταθούμε για λίγο εδώ. Πρέπει να είναι κανείς εντελώς άσχετος για να μην αντιλαμβάνεται τα κοινά που παρουσιάζουν μεταξύ τους η εσσαϊκή και η πρώτη χριστιανική κοινότητα, όπως και τις διαφορές.
Σήμερα ξέρουμε με βεβαιότητα πως ο Ιησούς γνώριζε τον εσσαϊσμό, χωρίς να είναι ο ίδιος Εσσαίος. Είχε ο ίδιος και οι μαθητές και οπαδοί του ως προς την ιστορία την ίδια με τους Εσσαίους, εσχατολογική εικόνα για το παρόν και το μέλλον, περί εσχατολογικού πολέμου, περί αναστάσεως και ριζικής αλλαγής του κόσμου και της ανθρώπινης ζωής με τον ερχομό του Μεσσία. Ο ίδιος ο Ιησούς, οι μαθητές του και οι αρχικοί χριστιανοί στα Ιεροσόλυμα, ζούσαν κοινοκτημονικά, με αγνότητα, ομοψυχία και αποστροφή στα πλούτη. Δεν είναι ίσως σύμπτωση που οι άμεσοι Μαθητές του Ιησού είναι Δώδεκα, που η ολομέλεια των χριστιανών σε συνέλευση ονομάζεται από τις Πράξεις των Αποστόλων "το πλήθος" (4,32@, 6,2@, 15,12@, 30) όπως και στα κείμενα του Qumran, και για πρώτη φορά εμφανίζεται κατά τις Πράξεις πάντοτε, γύρω στα 44-45 μ.Χ. ο Ιάκωβος, ο αδελφός του Ιησού, ως "επίσκοπος" στα Ιεροσόλυμα.
3) Κεντρική διδασκαλία στη θεολογική σκέψη του Παύλου είναι πως ο άνθρωπος δεν μπορεί να δικαιωθεί, να σωθεί, από τα ίδια του τα έργα@ το μπορεί μόνο με την πίστη και την ελπίδα στον Θεό: "δικαιοσύνη γαρ Θεού εν αυτώ (τω ευαγγελίω) αποκαλύπτεται εκ πίστεως εις πίστιν, καθώς γέγραπται 'ο δε δίκαιος εκ πίστεως ζήσεται'". (Ρωμ., 1,17). Σε εσσαϊκό υπόμνημα στον Αββακούμ διαβάζουμε: "Οτι κανείς δεν δικαιούται με τον νόμο ενώπιον του Θεού είναι φανερό@ γιατί ο δίκαιος θα ζήσει διά της πίστεως. Αυτό αναφέρεται σε όσους τηρούν το νόμο στον οίκο του Ιούδα, τους οποίους ο Θεός θα γλυτώσει από την Κρίση εξ αιτίας των παθημάτων τους και της πίστεώς τους στο Διδάσκαλο της Δικαιοσύνης". Φαίνεται πολύ καθαρά ο όμοιος τρόπος σκέψης.
4) Στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη έχουμε, στο υπόβαθρο, όλη την ηθική διαρχία των Εσσαίων του Qumran: Φως - σκοτάδι, ζωή - θάνατος, αλήθεια - ψεύδος, πνεύμα - σαρξ, πίστη - απιστία. Ο Ιωάννης γνωρίζει τη διδασκαλία των Εσσαίων. Π.χ. πως μέσα στον άνθρωπο παλεύουν δύο πνεύματα, της Αλήθειας και της Πλάνης: "Εδημιούργησε τον άνθρωπο να κυβερνάει τον κόσμο, και όρισε γι' αυτόν δύο πνεύματα για την πορεία του μέχρι τον χρόνο της επισκέψεώς του: τα πνεύματα της αλήθειας και της πλάνης. Αυτοί που γεννιώνται από την αλήθεια προέρχονται από την πηγή του φωτός, αυτοί όμως που γεννιώνται από την πλάνη προέρχονται από την πηγή του σκότους" (Εγχειρίδιο Πειθαρχίας ΙΙΙ). Αλλά και ο Ευαγγελιστής Ιωάννης γράφει: "Ημείς εκ του Θεού εσμέν, ο γινώσκων τον Θεόν ακούει ημών, ος ουκ έστιν εκ του Θεού ουκ ακούει ημών. Εκ τούτου γινώσκομεν το πνεύμα της αληθείας και το πνεύμα της πλάνης" (Α' Ιωάνν. 4,6).
Το θέμα είναι απέραντο. Τα παραπάνω όμως είναι αρκετά για να αντιληφθεί κανείς πως ο χριστιανισμός χρωστάει αρκετά πράγματα στους Εσσαίους του Qumran
Γράφει ο ΣΑΒΒΑΣ ΑΓΟΥΡΙΔΗΣ*
