Πρόκειται για σύμβολο πανάρχαιο, με πολλές παραλλαγές που η κάθε μια επιτυγχάνει να αποδώσει ολοκληρωμένα την κοσμοθέαση ενός ένθεου ατόμου, καθιστώντας τον άνθρωπο επίκεντρο του όλου συμβολισμού.
Σε γενικές γραμμές, το ιερό δέντρο αποτελεί τον επιτυχή συμβολισμό της εικόνας του κόσμου (imago mundi) αλλά και του «κοσμικού άξονα» (axis mundi), ενός νοητού συνδέσμου μεταξύ ουρανού (πεδίο του Θεού), Γης και κάτω κόσμου. Φέρνοντας στο μυαλό μας τη σχηματική αναπαράσταση μίας τέτοιας σύνδεσης, εύκολα κατανοούμε πως ο άνθρωπος τίθεται στο μέσο της επικοινωνίας των δύο αντίποδων, ολοκληρώνοντας τη σχηματική αποτύπωση του κόσμου…
Αναπαραστάσεις του ιερού δέντρου θα συναντήσουμε σε πολλές εκδοχές (απλές και σύνθετες) και με πολλές θρησκευτικές συσχετίσεις που καλύπτουν όλο σχεδόν το πεδίο των γνωστών θρησκειών. Παράλληλες συσχετίσεις με το δέντρο ως άξονα του κόσμου θα βρούμε στους κίονες, στους στύλους και στην κλίμακα (σκάλα).
Στην παλαιά διαθήκη, η σκάλα του Ιακώβ ως άξονας σύνδεσης του ουρανού με τη γη, ανήκει στο συμβολισμό της ένωσης του ανθρώπου με τον Θεό ως απώτερο σκοπό της ύπαρξής μας.
Αντιπροσωπευτικούς συμβολισμούς του ιερού δέντρου συναντάμε στον παγανισμό, όπου σχετίζεται με τη Μεγάλη Μητέρα (υπάρχουν και πολλές αναπαραστάσεις με «θηλυκά» δέντρα).
Αειθαλές ή ευρισκόμενο σε καρποφορία, το ιερό δέντρο αποδίδει επιτυχώς το συμβολισμό της γονιμότητας και της παροχής ζωής, ενώ ως φυλλοβόλο συμβολίζει τον κύκλο της αναγέννησης, του κύκλου του θανάτου και της ζωής σε πολλαπλά επίπεδα. Στο βουδισμό, η ιερότητα του δέντρου είναι δεδομένη καθώς
ο Βούδας φωτίστηκε-αφυπνίστηκε κάτω από μία συκιά.
Δύο δέντρα ενωμένα μερικώς ή τυλιγμένα μεταξύ τους συμβολίζουν την ένωση των αντιθέτων, την ολοκλήρωση και τον Ανδρόγυνο. Στις αβρααμικές θρησκείες θα συναντήσουμε τον Ιησού σταυρωμένο σε δέντρο, ενώ σημαντικούς συμβολισμούς κατέχουν η άμπελος, η καιόμενη βάτος, το δέντρο της Γνώσης (γνώση-κατανόηση του καλού και του κακού) και το δέντρο της Ζωής (αθανασία, αιώνια σύνδεση με τον Θεό-Δημιουργό).
Πέραν των ανωτέρω περιπτώσεων σχηματικής αναπαράστασης του ιερού δέντρου, σημαντικό συμβολισμό κατέχει και το αντεστραμμένο δέντρο που απαντάται σε μυητικές τελετές, στην παράδοση της Καμπάλα (σεφιροθικό δέντρο), σε ινδουιστικά κείμενα (βέδες) αλλά και στη Σκανδιναβική μυθολογία.
Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, το ιερό δέντρο ταυτίζεται με τον άνθρωπο, του οποίου η πηγή (ρίζες) βρίσκεται στον ουρανό (θεός) και η όλη προσπάθειά του ανθρώπου σχετίζεται με τη διαδικασία επιστροφής του στην πηγή προέλευσής του, στην ένωση με τον θεό-δημιουργό. Ακόμη και ο Πλάτων είχε αναφέρει πως ο άνθρωπος είναι ένα ουράνιο φυτό με τις ρίζες του στραμμένες προς τον ουρανό και τα κλαδιά του στη Γη.
Όλα τα ανωτέρω στοιχεία, αποκαλύπτουν ένα σημαντικό συμβολισμό πίσω από το ιερό δέντρο και πλέον, με εφόδιο αυτή τη γνώση, μπορούμε πιο εύκολα να κατανοήσουμε το μήνυμα που κρύβεται πίσω από τις πολλές σχετικές αναπαραστάσεις εντός διαφόρων ιερών κτισμάτων.
Κάθε σύμβολο αποτελεί μέσο έκφρασης θεμελιωδών χαρακτηριστικών του ανθρώπου και ειδικά το ιερό δέντρο, αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα κατανόησης της θέσης μας μέσα στο σύμπαν αλλά και απέναντι στον Θεό…
