Με 1000 λέξεις όπως είναι η εντολή θα πρέπει να μιλήσω για ένα
θέμα που χρειάζεται την έκταση ενός μικρού βιβλίου. Πιστεύω ότι
θα το καταφέρουμε αλλά θα πρέπει να κάνουμε κάποιους
συμβιβασμούς. Θα αναφερθώ σε μερικά θέματα επιγραμματικά και
όποιος θέλει διευκρινίσεις ή περισσότερες πληροφορίες μπορεί να
ρωτήσει όταν δοθεί ο λόγος ελεύθερος.
Σημείωση πρώτη: Ο ελευθεροτεκτονισμός δεν γεννήθηκε σαν
μανιτάρι ένα βράδυ του Ιουνίου του 1717. Εκείνη την εποχή τέλειωνε ο εμφύλιος
πόλεμος που εξόρισε τους Στιούαρτ και έλαβε τον θρόνο η Ανοβεριανή δυναστεία.
Οπαδοί του νέου καθεστώτος συγκέντρωσαν μέλη τεσσάρων προυπαρχουσών στοών
με σκοπό να αναδιοργανώσουν ένα σύστημα που είχε σχέση με τους Στιούαρτ, στην
υπηρεσία πλέον του νέου βασιλιά, την Πρώτη Μεγάλη Στοά του Λονδίνου και του
Ουέστμινστερ. Τεκτονισμός προϋπήρχε και προϋπήρχαν αρχεία. Ο προτεστάντης επίσκοπος Άντερσεν ο οποίος ήταν και προσωπικός εξομολόγος της βασίλισσας Άννας συνέταξε τους πρώτους Συνταγματικούς κανόνες, τα γνωστά του Συντάγματα. Στην πρώτη
έκδοση περιέγραφε έναν τεκτονισμό δυο βαθμών και όχι πολύ μακριά από το
πρόσφατο παρελθόν του, που όμως προβάλλει την συντεχνιακή και μόνο καταγωγή
του. Ο επόμενος Μεγάλος Διδάσκαλος ο Δούκας του Μόνταγκιου δήλωσε την
απέχθειά του για τα παλαιά «Γοτθικά Συντάγματα» και ζήτησε μια νέα έκδοση με την
εκμοντερνισμένη μορφή του τεκτονισμού που πλέον ήθελαν να επιβάλουν.
Οι οπαδοί του προυπάρχοντος παραδοσιακού τεκτονισμού προτίμησαν να κάψουν ή
να αποκρύψουν τα αρχαία τους κειμήλια και χειρόγραφα προκειμένου να τους τα
παραδώσουν και η κατάσταση ίσως είχε ξεφύγει και λίγο γιατί δεν υπάρχει ούτε ένα
ντοκουμέντο στα Αρχεία του Λονδίνου από εκείνη την πρώτη περίοδο. Έχουν όλα
καταστραφεί.
Έτσι λοιπόν εκδόθηκαν τα Συντάγματα του Άντερσεν αυτά που όλοι γνωρίζουμε, αλλά λίγοι γνωρίζουν ότι ήταν μια δεύτερη και διαφορετική από την πρώτη έκδοση. Σε αυτά λοιπόν τα Συντάγματα ο Άντερσεν έβαλε και τα «Αρχαία Οροθέσια» που ήταν μια δική του επιλογή μεταξύ εκατοντάδων κανόνων που υπήρχαν στα πολλά αρχαιότερα «Γοτθικά Συντάγματα». Επιλογή με μοναδικό γνώμονα την πολιτική που ήθελε να εφαρμόσει και δια του τεκτονισμού το νέο μοναρχικό καθεστώς.
Να θυμίσω ότι οι καθολικοί Στιούαρτ που βασίλεψαν για σχεδόν 150 χρόνια
και για ένα διάστημα είχαν επιβάλλει την ανεξιθρησκία, εκδιώχθηκαν μετά από ένα
μακρύ εμφύλιο πόλεμο και επικράτησαν οι Προτεστάντες, που σημαίνει πουριτανοί
δηλαδή πολύ συντηρητικοί. Ο προτεστάντης επίσκοπος Άντερσεν λοιπόν εισάγει
μέσα στα οροθέσια την απαγόρευση της αποδοχής των γυναικών, διάταξη που
συνάδει με τον πουριτανισμό του και με το ότι η γυναίκα για τους νομοθέτες της
εποχής είναι res – αντικείμενο χωρίς προσωπική ταυτότητα υπό την απόλυτη
κυριαρχία του συζύγου.
πάνω στα οποία τεκμηρίωναν το θεσμό της δουλείας και την κατωτερότητα της
γυναίκας. Θεωρώντας ότι οι γυναίκες μαζί με τα παιδιά, τους δούλους και τους μη
λευκούς, δεν είναι ούτε «ορθολογικοί» ούτε «πολιτισμένοι». Δούλοι, έγχρωμοι και
γυναίκες λοιπόν δεν είχαν θέση σε ένα σύστημα που αναδιοργανώθηκε γα να
στηρίξει τον θρόνο και τα «ορθολογικά» και «πολιτισμένα» συμφέροντα του.
Ας επανέλθουμε όμως στο θέμα μας, τη γυναίκα, και την ερώτηση, ήταν η
απαγόρευση του Άντερσον μια επιλογή της εποχής ή πάντα υπήρχε στον πρώιμο
τεκτονισμό;
Τα «Γοτθικά Συντάγματα» ή Αρχαίοι Κανόνες είναι το σύνολο των χειρογράφων που
ανήκαν σε διάφορες τεκτονικές ομάδες από τον 15ο μέχρι τον 18ο αιώνα και περιείχαν
την ιστορία της αδελφότητας , οδηγίες για την λειτουργία της στοάς , γενικές οδηγίες
και αρχές.
Οι γυναίκες στον τεκτονισμό εμφανίζονται στο αρχαιότερο τεκτονικό χειρόγραφο που γράφτηκε το 1390, το Regius Poem. Το χειρόγραφο αυτό, θεωρείται το πολυτιμότερο όλων των τεκτονικών θησαυρών και βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο. Τον μεσαίωνα που ο κόσμος δεν ήξερε γραφή και ανάγνωση ούτε υπήρχε τυπογραφία χρησιμοποιούσαν μικρά έμμετρα για να συντηρούν και να διαιωνίζουν μια παράδοση. Όπως στα δημοτικά τραγούδια.
Είναι ο τρόπος με τον οποίο οι τροβαδούροι διέδωσαν σε όλη την Ευρώπη τις ιστορίες της Αναζήτησης του Γκράαλ και του Αρθούρου. Τον ύστερο μεσαίωνα λοιπόν την εποχή που η Αγγλία δέχεται την εισβολή των Σαξόνων, κάποιος εγγράμματος συλλέγει όλα τα διαφορετικά έμμετρα που αφορούν τον τεκτονισμό και τα διασώζει σε ένα χειρόγραφο, το Regius. Και αυτό το βεβαιώνει η φιλολογική μελέτη που ξεκαθαρίζει ότι είναι αποσπάσματα φτιαγμένα από εντελώς διαφορετικούς ανθρώπους και επίσης ότι έχουν φτάσει και από μακριά αφού η παράδοση φερειπείν των τεσσάρων εστεμμένων προέρχεται από την κεντρική και νότιο Ευρώπη και δεν υπήρχε στην Αγγλία. Για εμάς τους έλληνες έχει ενδιαφέρον αφού ξεκινά περιγράφοντας την ίδρυση της πρώτης στοάς από τον Ευκλείδη στην ελληνιστική Αίγυπτο. Το απόσπασμα που αφορά τον τρόπο που καθοδήγησε τους μαθητές του ο Ευκλείδης κλείνει με την φράση:
«And so uchon schulle techyn othur,
And love togeder as syster and brothur».
«Έτσι λοιπόν, ο καθένας δίδασκε τον άλλο,
και αγαπιόνταν σαν αδερφοί με αδερφές.»
Δεν είναι όμως η μόνη σχετική αναφορά. Παρακάτω στο ίδιο κείμενο και σε
μεταγενέστερα άρθρα που αφορούν τις υποχρεώσεις των Διδασκάλων αναφέρει:
«… στην Τέχνη, τόσο στις ανώτερες βαθμίδες της όσο και στις κατώτερες,
κανείς δάσκαλος δεν επιτρέπεται να πάρει τη θέση άλλου,
αλλά να συνεργάζονται αρμονικά σαν αδερφές και αδερφοί»
Τέλος στο Ένατο σημείο των γενικών καθηκόντων λέει:
«…Να υπηρετείτε με αγάπη ο ένας τον άλλο
σαν να είσαστε αδερφοί με αδερφές».
Όλα αυτά τον 14ο αιώνα!
Είναι τόσο καθαρά γραμμένη η λέξη «αδελφή» που δεν μπόρεσε ποτέ να
αμφισβητηθεί . Πολλοί προτίμησαν να παραμείνουν περήφανοί για το αρχαίο αυτό
έγγραφο που είχαν στην κατοχή τους αλλά να μην συζητάνε το περιεχόμενό του που
περιείχε και πολλές άλλες «δύσκολες» ιστορίες όπως του Ευκλείδη, της Βαβέλ κλπ.
και να κρατούν μόνο ότι ονοματίζει τον Αθελσταν ως τον βασιλιά που εισήγαγε την
τεκτονική τέχνη στην Αγγλία.
Θα ήθελα εμείς να κρατήσουμε κάτι ακόμα από εδώ: Υπογράμμισα
προηγουμένως τους τροβαδούρους που είναι προβηγκιανή λέξη και σημαίνει
επινοητής. Στην Προβηγκία υπήρξαν οι Καθαροί που είχαν εξολοθρευθεί από τους
παπιστές έναν αιώνα πριν. Οι τροβαδούροι που ήταν προβηγκιανοί και μερικοί εξ
αυτών και ναίτες διέδωσαν και διέσωσαν τις ιδέες τους μέσα από τον κύκλο των
τραγουδιών της αναζήτησης όπως είπαμε και πολλοί πρόσφυγές βρήκαν καταφύγιο
στην ελεύθερη Σκωτία. Λέγεται ότι εκεί είναι το κλειδί της όποιας επιρροής και
σύνδεσης καθαρών και ναϊτών με τον τεκτονισμό. Μια από τις αιτίες λοιπόν του
μίσους των καθολικών εναντίων των Καθαρών ήταν και η απόλυτη ισοτιμία και
σεβασμός που απέδιδαν προς τις γυναίκες.
Και ακόμα να πω ότι οι συντεχνίες ήταν πάντα ύποπτες για αιρετικές και αναρχικές τάσεις. Δικαιολογημένο γιατί σε μια εποχή όπου κανείς άνθρωπος δεν μπορούσε να απομακρυνθεί από τον τόπο που γεννήθηκε χωρίς την άδεια του ηγουμένου ή του φεουδάρχη και οι πληροφορίες ήταν πάντα ελεγχόμενες, τα μέλη των συντεχνιών ταξίδευαν ελεύθερα και μάθαιναν από συναδέλφους τους χωρίς λογοκρισία νέα που έφταναν από μακριά. Στο έργο τους είχαν επίσης την ανάγκη μαθηματικών και γεωμετρίας, τους θεράποντες των οποίων που οι αρχές θεωρούσαν πολύ συχνά ως αιρετικούς. Ως αποδεκτούς λοιπόν αυτούς τους μη χειρώνακτες τους υιοθετούσαν και τους έκρυβαν μέσα στην συντεχνία. Θέλω δηλαδή να πω ότι οι συντεχνίες ήταν ένα πολύτιμο όχημα που διαφύλαττε βαθιά μέσα του μια παράδοση, δεν ήταν όμως η ίδια η συντεχνία, Η παράδοση.
Προχωρώντας να πούμε ότι το Regius δεν είναι το μόνο από τα αρχαία
χειρόγραφα που αναφέρεται σε γυναίκες. Παραβλέπω για οικονομία χρόνου ότι
αφορά τις συντεχνίες και επιλέγω από τεκτονικά χειρόγραφα του τέλους του 17ου
αιώνα όταν πλησιάζουμε στην χρονολογία ίδρυσης της Πρώτης Μεγάλης Στοάς. Στο
χειρόγραφο της Υόρκης Νο.4 που γράφτηκε γύρω στο 1680 περιγράφει τη
διαβεβαίωση που πρέπει να δώσει ο νεοεισαχθείς ως εξής:
"The one of the elders takeing the Booke
and that hee or shee that is to be made mason
shall lay their hands thereon
and the charge shall bee given "
« Ένας εκ των Πρεσβυτέρων λαμβάνει το Βιβλίο
Και εκείνος ή εκείνη που πρόκειται να γίνει τέκτων
Θα τοποθετήσει επ’ αυτού τα χέρια του
Και τα καθήκοντα θα δοθούν».
O Hughan επίσης στο Old Charges of British Freemasons μας δίνει την πληροφορία
ότι στο χειρόγραφο της Υόρκης Νο.2 του 1704 δίνεται η εντολή προς τους μαθητές
«να υπηρετούν τον Διδάσκαλο ή την Διδασκάλισσα τους» (to serve their Master or
Dame).
Στα αρχεία της στοάς του Ενδιβούργου St Mary's Chapel της 17ης
Απριλίου του 1683 ( της αρχαιότερης στοάς που λειτουργεί συνεχώς
μεχρι σήμερα) , καταγράφουν την παρουσία μιας Διδασκάλισσας,
«Dame».
Στις αρχές του 18ου αιώνα μέχρι και το 1716 – ένα χρόνο πριν
ιδρυθεί η Πρώτη Μεγάλη Στοάς - βρίσκουμε αποδείξεις πληρωμών
γυναικών καθώς και καταλόγους μαθητών που εργάζονται υπό την
επίβλεψη γυναικών διδασκάλων. Να σημειωθεί ότι Διδάσκαλος-
master εκείνης της εποχής αντιστοιχεί με τον σημερινό Σεβάσμιο
Διδάσκαλο στοάς.
Όταν ο αιδεσιμότατος James Anderson συντάσσει τους πρώτους
Συνταγματικούς Κανόνες( Constitutions) το 1723 περιλαμβάνεις τις
απαγορεύσεις του ότι καμία γυναίκα δεν μπορεί να γίνει τέκτονας.
Μιας διάταξης που δεν υπήρξε τους προηγούμενους τρείς αιώνες στα
αρχαία τεκτονικά χειρόγραφα. Και παραφραζοντας τον αδ.: Charles
Dodgson γνωστότερο ως Lewis Carroll στην Αλίκη στη Χώρα των
Θαυμάτων ,
«Δεν πειράζει που δεν υπήρχε ετούτη η διάταξη.
Την επινόησες μόλις τώρα και μας κάνει μια χαρά»
Μην μπερδεύει κάποιους η ύπαρξη βασίλισσας στην Βρετανία γιατί αυτό δεν
σημαίνει ισότητα. Απλά οι ευγενείς δεν έχουν σχέση με τον απλό λαό , τους
commoners, που αφορά ο νόμος. Κα έτσι όπως μπερδεύονται μερικά πράγματα, είναι
επίσης θολή και η ιστορία της - υποτίθεται- μοναδικής γυναίκας τεκτονίδας της
Βρετανίας, της Elizabeth Aldworth. Ο επίσημος μύθος λέει ότι παρακολούθησε
κρυφά μια συνάντηση της στοάς που συμμετείχε ο πατέρας της υποκόμης Doneraile
και τα αδέλφια της , η οποία γινόταν σε ιδιαίτερη αίθουσα της κατοικίας τους στο
County Cork της Ιρλανδίας. Όταν έγινε αντιληπτή και αφού τους ομολόγησε ότι είχε
δει τα τεκτονικά σημεία και τις λέξεις αποφάσισαν να την μυήσουν κανονικά. Ποια
πρέπει να είναι η αλήθεια πίσω από τον μύθο;
Η Aldworth - St. Leger εισήχθη στην αδελφότητα και έγινε μέλος
μιας καθαρά θεωρητικής στοάς και όχι συντεχνιακής αφού συνεδρίαζε
μέσα στην πατρική κατοικία με μέλη από τον οικογενειακό και φιλικό
κύκλο. Η εισδοχή της έγινε το 1712. Στο Cork σύμφωνα με την
ιρλανδική παράδοση υπήρχαν στοές από χρόνου αμνημόνευτου και
ενώθηκαν το 1720 για να ιδρύσουν τη Μεγάλη Στοά του Μούνστερ η
οποία υπήχθει αργότερα στην Μ.Σ της Ιρλανδίας. Η αδελφή Aldworth
όχι απλά δεν χάθηκα αλλά σε κατάλογο που παρουσιάζει ο Dr. Dassigny (Enquiry)
το 1744 με εκατοντάδες αδελφούς, το όνομά της υπάρχει τιμητικά δεύτερο μετά του
Μεγάλου Διδασκάλου Υποκόμη Άλεν.
Μην ξεχνάμε επίσης ότι σε αντίδραση με τους νεωτερισμούς του Αντερσον,
Ιρλανδικές επίσης στοές και λιγότερο σκωτσέζοι ίδρυσαν τους Αρχαίους τέκτονες
που όπως γνωρίζουμε διαφωνούσαν κάθετα με το συντεχνιακό σύστημα των τριών
βαθμών και την απόρριψη κάθε επόμενου βαθμού και τάξης όπως της Βασιλικής
Αψίδος και των ιπποτικών τάξεων.
Ο Ιάκωβος Στιούαρτ και οι οπαδοί του που έχουν καταφύγει στη
Γαλλία, όταν πληροφορούνται την ίδρυση της «συντεχνιακής»
Μεγάλης στοάς του Λονδίνου αντιδρούν και ιδρύουν δημόσια την
Μεγάλη Στοά της Γαλλίας με πρώτο Μεγάλο Διδάσκαλο τον
εξάδελφό του (εξώγαμο εγγονό του Καρόλου Β΄) James Radclyffe
Κόμη του Derwentwater. Σημειώνω τις λεπτομέρειες για να
υπογραμμίσω ότι ο παλαιός τεκτονισμός ήταν μια υπόθεση λίγων
αδελφών και κυρίως ανθρώπων που υπήρξαν γύρω από τους
Στιούαρτ.
Ο Μεγάλος Ρήτορας , ιππότης Ράμσεϊ, στην περίφημη δημόσια ομιλία του
διακηρύσσει έναν άλλο τεκτονισμό που προέρχεται από τα αρχαία μυστήρια και
περιέχει την ιπποτική παράδοση. Είναι η αρχή αυτού που ονομάζουμε Αρχαίο και
Αποδεδεγμένο Σκωτικό Τύπο. Σε αυτόν τον τεκτονισμό που αναπτύσσεται από την
Γαλλία στην υπόλοιπη Ευρώπη, σχεδόν αμέσως λειτουργούν στοές υιοθεσίας που
δέχονται γυναίκες. Και εκεί στη Γαλλία στα τέλη του 19ου αιώνα θα μυηθεί η
συγγραφέας και μαχητική φεμινίστρια Maria Deraismes γεγονός που θα σημάνει την
εγκαθίδρυση του Μεικτού Τεκτονισμού.
