Σφίνξ- Σφιγγός = Προέρχεται από την αρχαία λέξη σφείς που χρησιμοποιείται ήδη από την εποχή του Ησίοδου και του Όμηρου και σημαίνει διττός = αυτός που είναι διπλός ή αυτός που ερμηνεύεται με δύο τρόπους όπως στην περίπτωση της Σφίγγας.
Κακώς θεωρήθηκε ότι προέρχεται από την λέξη σφίγγω που οδήγησε εσφαλμένα σε μεταγενέστερες εκδοχές του μύθου σύμφωνα με τις οποίες, η Σφίνξ σκότωνε η ίδια αυτούς που δεν μπορούσαν να απαντήσουν το αίνιγμά της, σφίγγοντας τους μέχρι πνιγμού.
Η Σφίγγα είναι αυτή που θέτει τα αινίγματα και όπως όλα τα Αινίγματα που χρησιμοποιούν συμβολισμούς, δεν κυριολεκτούν και έχουν δύο ερμηνείες, μια εξωτερική και μια εσωτερική που ήταν και το ζητούμενο.
Η Σφίγγα είναι ένα σύμβολο που μας συνδέει με εκείνη την εποχή, την προϊστορική, κατά την οποία, οι ζωόμορφες απεικονίσεις Θεών ή και Ηρωοποιημένων θνητών, όπως του Ερεχθέα του Βασιληά πάνω στην ακρόπολη με το κάτω του τμήμα σε μορφή φιδιού, ήταν κάτι συνηθισμένο, με σκοπό να τονισθεί και να συμβολισθεί ταυτόχρονα η κυρίαρχη λατρεία εκείνης της εποχής, η λατρεία της Θεάς Γης ( Γα, Δα).
Η λατρεία αυτή προηγείται χρονολογικά της λατρείας του Δωδεκάθεου που την διαδέχεται και κατά κάποιον τρόπο την συνεχίζει. Έτσι η μορφή της Σφίγγας, ένω είναι ένα σύμβολο που υπάρχει στην περιοχή της Μεσογείου, (την συναντούμε στην Αίγυτπο και την Ανατολή γενικότερα), στην Ελληνική της απόδοση αποκτά
χαρακτηριστικά που εξυπηρετούν και εκφράζουν Ελληνικά Πρότυπα.
Δεν είναι τυχαίο που την συναντάμε έντονα συσχετισμένη με το Μαντείο των Δελφών, που την προϊστορική περίοδο είναι Ιερό αφιερωμένο στην θεά Γη. Την ιστορική περίοδο, όταν το Μαντείο μετατρέπεται σε Ιερό του Απόλλωνα, οι χρησμοί συνεχίζουν να δίνονται και να ερμηνεύονται με διττό τρόπο.
Ένα από τα πιο αγαπημένα και γνωστά αφιερώματα στο Ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς τον 6ο αι. π.Χ είναι η Σφίγγα των Ναξίων, που τοποθετείται όχι τυχαία, στην θέση του προϊστορικού Ιερού της Θεάς Γης, όπου ζούσε και ο Ιερέας της Θεάς, ο Πύθωνας = αυτός που συμβουλεύει, που δίνει συμβουλές, και ο οποίος ίσως να εμφανιζόταν στους πιστούς μεταμφιεσμένος με μάσκα φιδιού, ενός από τα δύο ζώα-σύμβολα της Θεάς Γής , γεγονός που δικαιολογεί και την παράδοση του Δράκου Πύθωνα, γυιού της Θεάς που φυλάει τόσο το Ιερό όσο και την ιερά πηγή Κασσώτιδα. Το δεύτερο ζώο που συμβόλιζε την Μεγάλη Θεά, ήταν το περιστέρι. Ανάλογη ήταν και η εμφάνιση του Μίνωα με μάσκα Ταύρου, σαν Μινώταυρος, για να συμβολίσει τον Θεό Σύζυγο της Μεγάλης Μητέρας.
Επίσης ο μύθος της Σφίγγας που φυλάει την πρόσβαση στις Θήβες και αναφέρεται στην προϊστορική (Μυκηναϊκή) εποχή, ίσως να σώζει την ανάμνηση αλλά και την θέση ενός σημαντικού Ιερού της Θεάς καθ' οδόν προς τους Δελφούς, όπου θα γινόταν ενός είδους προετοιμασία των πιστών για την τελική Μύηση τους, στο Ιερό των Δελφών. Μια μυστική Τελετουργία και προετοιμασία, ανάλογη με παρόμοιες μυητικές τελετές προετοιμασίας, που λάβαιναν χώρα σε όλα τα Μεγάλα Ιερά, όπως για παράδειγμα στην Πομπή των Μεγάλων Ελευσινίων καθ' οδόν προς την Ελευσίνα και πρίν την τελική Μύηση στο κυρίως Ιερό, το Άβατο, έναν χώρο μυστικό(!) και όχι προσβάσιμο από όλους.
Η Σφίγγα λοιπόν, είχε να κάνει με τελετές Μύησης και η απάντηση στον Γρίφο, αποκάλυπτε το μυστικό για την Αθανασία, σε όσους από τους πιστούς ήταν σε θέση να τον κατανοήσουν.
Η αδυναμία ορισμένων να κατανοήσουν την εσωτερική σημασία του Γρίφου, δεν τους έκανε θύματα της Σφίγγας που υποτίθεται ότι τους καταβρόχθιζε, (σφίγγοντάς τους?), απλά τους στερούσε την ευκαιρία να μετέχουν της Αθανασίας.
Η ελληνική Σφίγγα έχει πάντα κεφαλή Γυναικός, στήθος και φτερά Αετού, σώμα Λιονταριού ( ή Λέαινας) και ουρά σε μορφή Φιδιού. Είναι η απεικόνιση της ίδιας Φύσης και των 5 στοιχείων που την αποτελούν σύμφωνα με τις θεωρίες εκείνης της εποχής για την Δημιουργία του Κόσμου (Εμπεδοκλής κλπ) Οι συμβολισμοί είναι σαφείς και αναφέρονται σε αρχέτυπα κοινά σε πολλούς λαούς όπως και στον δικό μας. Η κεφαλή της Γυναίκας συμβολίζει το στοιχείο της Γης, το στήθος και τα φτερά Αετού συμβολίζουν τον Αέρα, το σώμα του Λιονταριού συμβολίζει την Φωτιά και η ουρά του Φιδιού συμβολίζει το Νερό. Το Πέμπτο Στοιχείο , η Πεμπτουσία, ο Αιθήρ, η Θεία Ουσία, ή καλύτερα Θεία Ανάσα που δεν είναι ορατή αλλά αγκαλιάζει και διαπερνά τα πάντα χαρίζοντας ζωή και στις πέτρες, είναι και εδώ Αόρατη και εκφράζεται μέσα από τον Γρίφο, το Αίνιγμα, που μπορεί να χαρίσει και ζωή και Αθανασία.
Η διττή φύση της Αρχαίας Λατρείας της Μεγάλης Θεάς εκφράζεται και με την διπλή απεικόνισή της ως Μητέρας και Κόρης που δημιουργούν Ιερή Τριάδα με έναν μικρό Γυιό . Η Μητέρα είναι η πιό απτή πλευρά της Θεάς, ενώ η Κόρη που σε πολλές περιπτώσεις είναι αρχαιότερη της Μητέρας(!) π.χ Ελευσίνα, είναι η πιο πνευματική εκφραση της μιας και μόνης Θεότητας, της Δα , της κατόχου της Σοφίας. (Δαήμων, Ειδήμων = αυτός που γνωρίζει τα μυστικά, τους νόμους ή τον τρόπο της φύσης.) Η λατρεία αυτής της Διττής αλλά ταυτόχρονα μοναδικής Θεάς είναι στενά συνδεδεμένη με την Μουσική, έναν από τα πιο σοφά Αίνιγματα και Μυστικά. Ο Εύμολπος = αυτός που τραγουδάει όμορφα, είναι ο Αρχιερέας στην Ελευσίνα και ο Απόλλωνας ως μέλος της Ιερής Τριάδας, Λητούς, Αρτέμιδος και Απόλλωνα που είναι η κύρια μορφή της Λατρείας στο μεγάλο Ιερό της Δήλου, μέχρι και τους ιστορικούς χρόνους, είναι ο Θεός της Μουσικής ακόμα και την εποχή της Λατρείας του Δωδεκάθεου.
Η σχέση της Σφίγγας με την Αθανασία υποδηλώνεται και από την συχνή χρήση της σαν ταφικό μνημείο, κυρίως σε τάφους της Αρχαϊκής περιόδου.
Είναι σαφές ότι η Σφίγγα σαν ταφικό μνημείο συμβολίζει το ύστατο μυστήριο, το Επέκεινα, την δυνατότητα της Αθανασίας. Ο θάνατος είναι ένα γεγονός στην ζωή των ανθρώπων, που οι Έλληνες εκείνης της εποχής μπορούσαν να διαχειριστούν να κατανοήσουν και να αντιμετωπίσουν με αξιοπρέπεια και χαμόγελο, μέσα από τις αλλεπάληλες εν ζωή μυήσεις τους στα Μυστήρια των μεγάλων Ελληνικών Ιερών που τους χάριζε την βεβαιότητα της Αθανασίας τους, μιας Αθανασίας που συμβολικά απεικονιζόταν και με την Σφίγγα.
Αθηνά Γεωργιάδου
