Εδώ και χιλιάδες χρόνια τα Μυστήρια άνθισαν σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο, και οι τελετές τους άφησαν ένα ανεξίτηλο χάραγμα στην ανθρώπινη συνείδηση, είτε τελούνταν σε ναούς, είτε στην ύπαιθρο, είτε και σε σπηλιές ακόμη. Είναι συνυφασμένα με την ανθρώπινη εξελικτική πορεία, με την άνοδο και την πτώση των πολιτισμών όλου του κόσμου, και, βεβαίως, στενά συνδεδεμένη με την ελληνική φυλή.
Έχει λεχθεί ότι από την πρώτη στιγμή που ο άνθρωπος απέκτησε αντίληψη, υπήρχε πάντοτε ένα άμεσος δρόμος ανάμεσα σε αυτόν –σε οποιοδήποτε επίπεδο συνείδησης κι αν βρισκόταν – και στα βαθύτερα πνευματικά επίπεδα της ύπαρξής του.
Αυτόν το δρόμο έχει τη δυνατότητα να τον βαδίσει κάθε αναζητητής, έχοντας ως εφόδιο μια φιλοσοφία η οποία αναφέρεται στο σύμπαν και τον άνθρωπο, καθώς και στη μεταξύ τους αλληλοσυσχέτιση. Αυτή η φιλοσοφία συχνά αναφέρεται ως
Μυστηριακή Παράδοση ή Διδασκαλία, θεωρείται μόνιμη κληρονομιά της ανθρωπότητας, και ο φυσικός τόπος διδαχής της ήσαν οι Ναοί των Μυστηρίων της αρχαιότητας.
Εδώ και χιλιάδες χρόνια τα Μυστήρια άνθισαν σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο, και οι τελετές τους άφησαν ένα ανεξίτηλο χάραγμα στην ανθρώπινη συνείδηση, είτε τελούνταν σε ναούς, είτε στην ύπαιθρο, είτε και σε σπηλιές ακόμη. Είναι συνυφασμένα με την ανθρώπινη εξελικτική πορεία, με την άνοδο και την πτώση των πολιτισμών όλου του κόσμου, και, βεβαίως, στενά συνδεδεμένη με την ελληνική φυλή. Στην Ελλάδα αναπτύχθηκαν και μεγαλούργησαν οι πλέον εξυψωμένες μυστηριακές λατρείες, βάζοντας τη σφραγίδα τους στη θριαμβευτική πορεία του ελληνικού πνεύματος και πολιτισμού.
Ποια είναι, όμως, η ρίζα της λέξης «μυστήριον»; Προέρχεται από τη λέξη «μύστης», που υποδηλώνει εκείνον που έχει διδαχθεί την έννοια των απόκρυφων συμβόλων και τελετουργιών, και η οποία με τη σειρά της προέρχεται από το ρήμα «μύω», που σημαίνει «σφραγίζω τα χείλη. Από αυτό προκύπτει το «μυώ» και η «μύηση», που δηλώνει την τελετουργική εισαγωγή κάποιου στα μυστήρια.
Αλλά, πέρα από ετυμολογικές αναλύσεις, από πού κατάγονται και τι ήταν τα Μυστήρια της αρχαιότητας;
Ορισμένες φιλοσοφικές παραδόσεις αναφέρονται στην καταγωγή των Μυστηρίων και κάνουν λόγο για την χαμένη ήπειρο, την Ατλαντίδα, την ήπειρο που λέγεται ότι αυτοκαταστράφηκε αφού έφτασε στον κολοφώνα του πολιτισμού της. Αναφέρουν πως λίγο πριν χαθεί για πάντα, ορισμένες ομάδες ιερέων κατάφεραν να διασωθούν και να μετακινηθούν προς διάφορες κατευθύνσεις, μεταφέροντας την απόκρυφη γνώση που είχαν στη διάθεσή τους. Κάποιοι από αυτούς επέλεξαν τη λεκάνη της Μεσογείου και μεταλαμπάδευσαν τη γνώση τους στους κατοίκους των τόπων που επέλεξαν να μείνουν, και έτσι έκαναν την εμφάνισή τους οι διάφορες μυστηριακές λατρείες, όπως τα Αιγυπτιακά και τα Ελληνικά Μυστήρια σε όλες τους τις εκφάνσεις. Υποστηρίζεται, μάλιστα, ότι εξ αρχής επιλέχθηκε η μετάδοση αυτής της απόκρυφης γνώσης να γίνεται σε ανθρώπους με αγνές προθέσεις, οι οποίοι θα μυούνταν περνώντας μια σειρά δοκιμασιών, προκειμένου να μη διαπραχθεί το ίδιο σφάλμα με εκείνο που οδήγησε στην καταστροφή της Ατλαντίδας.
Φυσικά, δεν είναι δυνατόν να εξακριβωθεί η αλήθεια της παραπάνω θεώρησης, ωστόσο οφείλουμε να παραδεχθούμε ότι είναι ελκυστική.
Η ορθολογικά αποδεκτή άποψη, αυτή που μάλλον ασπάζονται οι απανταχού αρχαιολόγοι, κάνει λόγο για κατ’ αρχήν αγροτικές τελετές που σχετίζονταν με την καλλιέργεια και τον εξευμενισμό των καιρικών φαινομένων, ή για τελετές της Φύσης και του Θανάτου, και φαίνεται να υπάρχουν στοιχεία της ύπαρξής τους πριν ακόμη από τον 18ο π.Χ. αιώνα, για να εξευγενιστούν στη συνέχεια, να ενδυθούν μυθολογικά συμβάντα και να φτάσουν στην ύψιστη μορφή τους με τα Ελευσίνια Μυστήρια, όπου οι μυούμενοι εισάγονταν στη βαθύτερη γνώση της ζωής, του θανάτου και της αναγέννησης ή παλιγγενεσίας.
Ο γνωστός μελετητής της ελληνικής θρησκείας, Βάλτερ Μπάρκετ, βλέπει μια προοδευτική ανάπτυξη των Μυστηρίων σε τρία επίπεδα, όπου ξεκινούν με το μύθο, προχωρούν στην αλληγορική περιγραφή της φύσης και καταλήγουν σε μια θεολογική ή μεταφυσική σύλληψη.
Η Τζέιν Έλεν Χάρισον και ο Λιούις Φάρνελ υποστηρίζουν ότι τρία ήταν τα μυστηριακά ρεύματα στην Ελλάδα. Το πρώτο εξέφραζε τα κατά τόπους στοιχεία, των οποίων η προέλευση φαίνεται να είναι αγροτική, έχοντας σχέση με τη βλάστηση, από την οποία ο άνθρωπος περίμενε την τροφή του. Το δεύτερο ρεύμα είναι το Διονυσιακό, που κατά την πεποίθηση των αρχαίων εμφανίστηκε στην Ελλάδα από τη Θράκη μαζί με τη λατρεία του Διόνυσου και χρονικά τοποθετείται περίπου στους ομηρικούς χρόνους. Το τρίτο ρεύμα, το Ορφικό, έρχεται και αυτό κατά την παράδοση από το Βορρά, δημιούργημα του Ορφέα, του οποίου ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά γνωρίσματα ήταν η δυαδικότητα της ανθρώπινης φύσης, την οποία χώριζε σε Θεία και Τιτάνια.
Ωστόσο, πέρα από τις μελέτες και τις αναφορές, φαίνεται ότι οι μυστηριακές τελετές χάνονται στα βάθη της προϊστορίας. Και δεν είναι άγνωστη μόνο η ακριβής χρονολόγησή τους. Κάτω από πέπλα καλύπτονται και τα ιερά δρώμενα των Μυστηρίων όλου του κόσμου. Μας είναι γνωστό ότι τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση τελούνταν μυστηριακές τελετουργίες, αλλά ποτέ δεν αποκαλύφθηκε το ακριβές περιεχόμενό τους.
Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι η τέλεσή τους εμπεριείχε δύο στάδια. Στη διάρκεια του πρώτου γίνονταν γιορτές, πομπές και κάποιες ιερές τελετές έξω από τον μυστηριακό ναό, όπου συνήθως λάμβαναν χώρα και οι ιεροπραξίες εξαγνισμού των υποψήφιων για μύηση, αλλά δεν υπάρχει ακριβής καταγραφή των δρώμενων εντός του ναού, που αποτελούσαν το δεύτερο και βασικότερο στάδιο των Μυστηρίων.
Η έρευνα και η μελέτη κατέδειξαν ότι, ενώ δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε επακριβώς τα τελετουργικά δρώμενα σε κάθε μυστηριακή παράδοση και ναό, υπάρχει ένας κοινός τόπος σε αυτές τις τελετές. Όλες είχαν να κάνουν με την ανάπτυξη και διεύρυνση της συνείδησης του μυούμενου, φέρνοντάς τον σ’ επαφή με τα μυστικά του σύμπαντος, της ζωής, του θανάτου και της αναγέννησης.
Δηλαδή, τα Μυστήρια ήταν μια σειρά από ιερουργίες και τελετουργικά δρώμενα, μέσω των οποίων τα μυστικά της κοσμογονίας και της φύσης προσωποποιούνταν από τους ιερείς, οι οποίοι καταλάμβαναν τη θέση διαφόρων θεών και θεαινών, και αναπαριστούσαν σημαντικές σκηνές από τη ζωή τους. Το κρυμμένο νόημα αυτών των συμβολικών σκηνών εξηγούσαν στους μυούμενους και τους ανέπτυσσαν το φιλοσοφικό τους περιεχόμενο. Λέγεται μάλιστα, ότι τρία ήταν τα στάδια που ακολουθούσαν κατά τη διάρκεια της μυητικής διαδικασίας. Τα λεγόμενα, τα δεικνυόμενα και τα δρώμενα. Κατά τα λεγόμενα, γινόταν η θεωρητική κατάρτιση του νεόφυτου, δίνονταν οι όρκοι σιωπής και έμπαιναν τα ηθικά θεμέλια στα οποία θα βασιζόταν από εκείνη τη στιγμή και εντεύθεν η ζωή του. Τα δεικνυόμενα ήταν ένα είδος αποκάλυψης, καθώς σε αυτό το στάδιο δείχνονταν και εξηγούνταν στον νεόφυτο όλα τα ιερά σύμβολα και αντικείμενα που σχετίζονταν με το επίπεδο της μύησής του, ενώ στα δρώμενα ο νεόφυτος συμμετείχε ενεργά στην ιερουργία και βίωνε την εμπειρία της ταύτισης με το θείο.
Σε αυτό το σημείο, είναι απαραίτητη μια ιδιαίτερη έμφαση στο ρόλο της μυθολογίας. Τόσο η λέξη «μυθολογία», όσο και ο «μύθος», από τον οποίο προέρχεται, έχουν ρίζα το αρχαίο ρήμα «μύω» (σφραγίζω τα χείλη, δεν μιλώ) και επομένως έχουν κοινή ρίζα με την «μύηση» και τα «μυστήρια». Το ελληνικό πνεύμα δημιούργησε μια μυθολογία της οποίας τα νοήματα κινούνταν σε πολλαπλά επίπεδα, και η οποία αποτέλεσε τη βάση της θρησκείας όπως τη γνωρίζουμε. Ωστόσο, για να μπορέσει κανείς να εισχωρήσει στα βαθύτερα επίπεδα ερμηνείας της χρειάζεται να γνωρίζει τον κώδικα. Αυτόν τον κώδικα – ο οποίος εισήγαγε το ανθρώπινο πνεύμα στους συμβολικούς κόσμους και στα εσωτερικά περιεχόμενα – προσέφεραν τα Μυστήρια.
«Οι μύθοι είναι οι μάσκες του Θεού, μέσω των οποίων οι απανταχού άνθρωποι επιζητούν να συσχετιστούν με τα θαύματα της ύπαρξης», γράφει ο Τζόζεφ Κάμπελ, ένας από τους σπουδαιότερους σύγχρονους μελετητές της παγκόσμιας μυθολογίας, ο οποίος είχε επηρεαστεί από μια άλλη φυσιογνωμία του 20ου αιώνα, τον Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ, και τη θεωρία του περί αρχετύπων. Οι μύθοι εμπεριέχουν παγκόσμια σύμβολα και αρχετυπικές εικόνες που επηρεάζουν βαθύτατα τον ανθρώπινο ψυχισμό, τον μεταμορφώνουν και μπορούν ακόμη και να τον ανυψώσουν.
Κατά έναν τέτοιο τρόπο λειτουργούσαν οι μυστηριακές τελετές, μέσω των οποίων ο υποψήφιος βίωνε σωματικά, συγκινησιακά και διανοητικά τα τελετουργικά δρώμενα, που βασίζονταν σε αρχετυπικούς μύθους και σύμβολα. Χρησιμοποιούσαν ένα είδος θείου δράματος, το οποίο ήταν η βάση του μυητικού τυπικού. Περιέκλειε ένα πλήθος από εικόνες - όψεις της Θεότητας, και μέσω αυτών ο μυούμενος συνέπασχε με τη Θεότητα, ταυτιζόταν μαζί της και αποκτούσε την εμπειρία της δράσης της. Η τέλεση του δράματος δημιουργούσε τις προϋποθέσεις για να σπάσει η κρούστα της υλικής πραγματικότητας. Έτσι ο μυημένος περνούσε μέσα από τον τοίχο που του έκρυβε μια άλλη πραγματικότητα, δίνοντάς του την ευκαιρία να εισδύσει στα εσωτερικά του άδυτα.
Συνεπώς, η συμμετοχή στα Μυστήρια δεν ήταν απλώς μια λατρευτική πράξη, απαραίτητο συμπλήρωμα κάποιας θρησκείας. Το κατώφλι των Μυστηρίων επιζητούσαν να το διαβούν όσοι αναζητούσαν κάτι περισσότερο. Εκείνοι που δεν περιορίζονταν σε έναν ρόλο παθητικού δέκτη από την θεότητα, αλλά επεδίωκαν ενεργό συμμετοχή. Εκείνοι που μέσω των μυήσεων θα διεύρυναν τους συνειδησιακούς τους ορίζοντες, θα αποκτούσαν πνευματική καλλιέργεια και εντέλει θα εξομοιώνονταν με τις θεϊκές δυνάμεις που ήσαν δυναμικά παρούσες στους μυστηριακούς ναούς. Μάλλον κάτι παραπάνω θα ήξερε ο Πλάτων, όταν στο έργο Φαίδων δηλώνει: «Οι Μυημένοι είναι βέβαιο ότι απολαμβάνουν τη συντροφιά των Θεών».
Αν θέλουμε, λοιπόν, να δούμε την ακριβή διάσταση των αρχαίων Μυστηρίων, δεν θα ήταν υπερβολή να θεωρήσουμε ότι αποτέλεσαν κοιτίδες ανθρώπων με βαθιά γνώση και καλλιέργεια, ανθρώπων που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση ολόκληρων πολιτισμικών ρευμάτων και επηρέασαν ουσιαστικά την εξελικτική πορεία ολόκληρης της ανθρωπότητας.
Η αυλαία των αρχαίων Ελληνικών Μυστηρίων έπεσε με τα διατάγματα του Θεοδόσιου και αργότερα του Ιουστινιανού, και στη Δύση επικράτησε η νέα θρησκεία, ο Χριστιανισμός. Αυτό, όμως, σήμανε και την εξαφάνιση των μυστηριακών παραδόσεων;
Κι ερχόμαστε στο σήμερα, εμείς που βαδίζουμε προς την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, ποια θέση θεωρούμε ότι μπορούν να έχουν τα Μυστήρια στη σύγχρονη ζωή μας; Αναγνωρίζουμε έστω και την ύπαρξη μιας σπίθας τους να υπάρχει μέχρι τις μέρες μας;
Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από βίαιες αλλαγές, αβεβαιότητα και έντονη προσδοκία των ανθρώπων για ένα καλύτερο μέλλον. Ζούμε στην εποχή που έχει αναγγελθεί ο ερχομός μιας Νέας Παγκόσμιας Τάξης και επιχειρείται η επιβολή της οικονομικής Παγκοσμιοποίησης. Βιώνουμε μια περίοδο έντονου υλιστικού προσανατολισμού, όπου αφενός η επιστήμη σε πολλές περιπτώσεις τείνει να υποκαταστήσει, ως προς τον δογματισμό, τη θρησκεία, και αφετέρου τα θρησκευτικά ιερατεία δίνουν απέλπιδες μάχες να διατηρήσουν ακλόνητους τους θώκους τους και αμείωτο το ποίμνιο των πιστών τους.
Κι ανάμεσα σ’ όλα αυτά, ήδη από τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα έχει αρχίσει να διογκώνεται ένα εναλλακτικό συνειδησιακό ρεύμα. Χιλιάδες άνθρωποι από όλο τον κόσμο αντιλαμβάνονται ότι υπάρχουν πολλαπλά μονοπάτια προσέγγισης της πνευματικής πραγματικότητας, ότι ο δρόμος εκείνος που συνδέει κάθε άνθρωπο με την εσωτερική θεία υπόστασή του παραμένει άμεσος και ανοιχτός, αρκεί κάποιος να θελήσει να τον βαδίσει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το πολυπληθές παγανιστικό κίνημα σε όλο τον κόσμο, ή και στη χώρα μας η στροφή προς το δωδεκάθεο, την ελληνική θρησκεία, καθώς επίσης και το πλήθος των μυστηριακών σχολών που έχουν κάνει την εμφάνισή τους ανά την υφήλιο.
Μάλλον εθελοτυφλεί όποιος έχει την εντύπωση ότι όλα αυτά τα πνευματικά ρεύματα εμφανίστηκαν από το πουθενά. Σε όποιο από αυτά κι αν στραφεί κανείς, θα διαπιστώσει ότι οι ρίζες του τρέφονται από το μακρινό παρελθόν, ενώ τα κλαδιά του απλώνονται προς το μέλλον. Τα αρχέτυπα και τα σύμβολα αποκαθίστανται στις ανθρώπινες συνειδήσεις και για άλλη μια φορά ενεργοποιούνται προκειμένου να διεγείρουν εκείνες τις λανθάνουσες ανθρώπινες χορδές και να μας αφυπνίσουν από τον λήθαργο της ευδαιμονικής σύγχρονης πραγματικότητας.
Οι μυστηριακές διδασκαλίες των λαών όλου του κόσμου αποτελούν τα θεμέλια και επάνω σε αυτά οικοδομείται η σύγχρονη πνευματική αναζήτηση. Το ζητούμενο παραμένει το ίδιο: Κατανόηση του σύμπαντος, γνώση της εσωτερικής ύπαρξης του ανθρώπου, συνειδησιακή διεύρυνση και πνευματική εξέλιξη.
Υπάρχει ωστόσο μια σαφής και ουσιαστική διαφοροποίηση. Η ανθρωπότητα κουβαλάει στους ώμους της την εμπειρία και τη σοφία μερικών χιλιάδων ετών από την εποχή των Μυστηρίων. Τα στοιχεία της σύγχρονης μυστηριακής διδασκαλίας δεν μπορεί να είναι ταυτισμένα με εκείνα του μακρινού παρελθόντος. Μπορεί οι αρχετυπικές εικόνες να είναι ίδιες, αλλά οι σύγχρονες μέθοδοι και πρακτικές θα είναι προσαρμοσμένες στις ανάγκες και τις συνθήκες του σήμερα. Αλλιώς, υπάρχει η πιθανότητα να βλέπουμε ανθρώπους να καταλήγουν απλοί μιμητές τύπων και ιερουργιών, δίχως κανένα εσωτερικό αντίκρισμα, πέρα από το ότι, στη συνείδηση των σύγχρονων συνανθρώπων τους, θα κινδυνεύουν να χαρακτηριστούν γραφικοί ονειροπόλοι ενός χαμένου λαμπρού παρελθόντος.
Τα Μυστήρια σήμερα, φίλες και φίλοι, δεν είναι μνημειακά απολιθώματα. Αποτελούν ένα ουσιώδες και ζωντανό κομμάτι της εξελικτικής μας πορείας και διατηρούν το βαθύτατο λειτουργικό τους ρόλο. Βασίζονται στην άσβεστη λαχτάρα του ανθρώπινου πνεύματος να διευρύνει τους ορίζοντές του. Σχετίζονται με την αέναη αναζήτηση που διαρκώς επιχειρεί να ρίξει φως στις σκοτεινές και άγνωστες περιοχές της ύπαρξής μας.
Δεν πρέπει, όμως, να λησμονούμε ότι ζούμε σε μια εποχή που οι άνθρωποι όλου του κόσμου έχουν έρθει πιο κοντά. Οι αποστάσεις έχουν ελαχιστοποιηθεί και ο παγκόσμιος ιστός της ηλεκτρονικής επικοινωνίας μας έχει ενώσει κάτω από μια αόρατη ηλεκτρομαγνητική ομπρέλα, η οποία ευνοεί το σμίξιμο και τη μείξη των πολιτισμών. Είναι μάλλον η πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία που η Ανατολή και η Δύση, ο Βορράς και ο Νότος βρίσκονται τόσο κοντά, και άνθρωποι από διαφορετικά μέρη του πλανήτη μπορούν να επικοινωνήσουν και να αλληλεπιδράσουν. Οι μυστηριακές παραδόσεις διαφορετικών λαών μεταδίδονται και βρίσκουν ανταπόκριση σε ανθρώπους που ούτε καν γνώριζαν την ύπαρξή τους.
Αυτό λοιπόν είναι ένα πρώτο στάδιο της σύγχρονης λειτουργίας των Μυστηρίων. Το ανθρώπινο ψυχικό δυναμικό διεγείρεται από τα διάφορα ρεύματα και η συνείδηση εμπλουτίζεται από την πολυ-πολιτισμικότητα που χαρακτηρίζει αυτόν τον αιώνα. Αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα την εξάλειψη κάθε είδους φανατισμού, καθώς και της πίστης στη μοναδικότητα της αλήθειας που κατέχουμε. Και τότε ίσως υπάρξει ένα επόμενο στάδιο, το οποίο θα χαρακτηρίζεται από την αφομοίωση και τη σύνθεση όλων αυτών των ρευμάτων, όταν πλέον θα συνειδητοποιήσουμε ότι η Γη είναι πολύ μικρή εμπρός στον συμπαντικό Κόσμο που απλώνεται πέρα από αυτήν. Ίσως τότε να προβάλει κάτι καινούργιο, ίσως τότε κάνουν την εμφάνισή τους τα Πλανητικά Μυστήρια, των οποίων το κεντρικό θέμα θα αφορά στην προσέγγιση του κοσμικού διαστήματος, στην κατανόηση των Κόσμων που υπάρχουν στα μακρινά άστρα. Ίσως τότε οι μυημένοι σε αυτά να βιώνουν μια κοσμική εμπειρία και η συνείδησή τους να διευρύνεται στα πέρατα του σύμπαντος.
Ίσως έχει πλέον έρθει ο καιρός να αντιληφθούμε ότι οι Πυραμίδες, το Στόουνχεντζ, οι αρχαιοελληνικοί μυστηριακοί ναοί, δεν αποτελούν απομεινάρια λαμπερών εποχών. Αντιθέτως, είναι τόποι ένωσης του παλαιού με το καινούργιο, είναι ενεργειακά κέντρα δύναμης που υψώνονται στον ουρανό και μας συνδέουν με την κοσμική μοίρα μας, ενώνοντάς μας με το ενεργειακό σύμπαν που μας περιβάλλει.
Τότε θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για Παγκοσμιοποίηση, αλλά μια παγκοσμιοποίηση συνείδησης και όχι οικονομίας. Μια Παγκοσμιοποίηση που τα χαρακτηριστικά της θα ήταν Ενότητα, Αδελφοσύνη και Συνεργασία όλων των ανθρώπων κάτω από τη συνειδητοποίηση της κοινής τους πορείας. Τότε θα λειτουργούσαμε με μια Συλλογική Συνείδηση στραμμένη προς το κοσμικό της μέλλον. Θα εκφράζαμε την Κοσμική Συνείδηση…
http://www.e-zine.gr Κ.Π.
