Για να αντιληφθούμε την φύση ενός Θεού υπάρχουν ορισμένα κλειδιά ερμηνείας και κατανόησης. Ένα από αυτά είναι οι Προσωνυμίες που του έχουν δοθεί, οι Επικλήσεις και Προσαγορεύσεις του. Στην μελέτη αυτή προσπαθήσαμε να συγκεντρώσουμε και αναλύσουμε - κατά το δυνατόν - τις προσωνυμίες της θεάς της Ευμορφίας, της Αφροδίτης...
Αδωναία η Αδωναίη - Η προσωνυμία αυτή μας συνδέει με τον μύθο του Αδώνιδος. Ο Άδωνις μυθολογείται ότι ήταν ένας ωραίος νέος, αγαπημένος της Αφροδίτης. Η Αφροδίτη “τιμωρώντας” την Σμύρνα η Mύρρα -μετέπειτα μητέρα του Αδώνιδος- την έκανε να νιώσει μεγάλον έρωτα για τον Kινύρα, τον οποίο και παραπλάνησε, προκειμένου να ικανοποιήσει τον ερωτά της. Καρπός αυτής της ενώσεως υπήρξε ο Άδωνις ο οποίος ήταν πολύ όμορφος από την νηπιακή του ακόμα ηλικία. Η θεά τον έκρυψε μέσα σε μία λάρνακα (κιβώτιο) (σημ. στην Κύπρο υπάρχει η πόλις Λάρναξ) που την έδωσε στην Περσεφόνη προς φύλαξι. Κάποια άλλη εκδοχή του μύθου, μας λέει ότι ο Kινύρας ήταν πατέρας της Σμύρνας. Όταν ανακάλυψε ότι παραπλανήθηκε και έσμιξε με την κόρη του, γεμάτος
οργή και αποτροπιασμό την κυνήγησε για να την σκοτώσει. Η Σμύρνα κατάφερε να ξεφύγει και έτρεξε προς τα βουνά. Εκείνος, την πρόλαβε, σήκωσε το σπαθί του και ήταν έτοιμος νά της πάρει το κεφάλι. Αλλά, η Αφροδίτη, παρεμβαίνοντας, πρόλαβε και μεταμόρφωσε την Σμύρνα στο ομώνυμο φυτό.
“Σμύρνα - Ο κομμιοειδής χυλός (δάκρυον) του δένδρου μύρτος η μυρσίνη, το οποίο μεταχειρίζοντο δια να βαλσαμώνουσι τα λείψανα, μοσχολίβανον.” (Λεξικόν Ανθίμου Γαζη) . Καθώς το σπαθί συνέχισε την πορεία του και έκοψε την ήδη μεταμορφωθεισα σε φυτό Σμύρνα, ξεπετάχτηκε από τον κορμό της ο Άδωνις. Τον πήρε τότε η θεά και τον παρέδωσε στην Περσεφόνη μέσα σε μία λάρνακα, όπως είπαμε. Όταν η Περσεφόνη άνοιξε το κιβώτιο και αντίκρισε την ομορφιά του μωρού, αποφάσισε μυστικά να μην επιστρέψει ξανά τον Άδωνι. Έτσι, Όταν εκείνος μεγάλωσε, αρνήθηκε να τον παραδώσει στην Αφροδίτη. Η Αφροδίτη κατέβηκε στον κάτω κόσμο, όπου έμενε η Περσεφόνη μαζί με τον Άδη, για να λυτρώσει τον αγαπημένο της από την κυριαρχία του θανάτου.
Η θεϊκή “διαμάχη” που προέκυψε μεταξύ των δύο θεαινών, της θεάς του Έρωτα και της θεάς του Θανάτου, ρυθμίστηκε από τον Υπέρτατο Δία ως εξής: Ο Άδωνις να μένει το ένα τρίτο του χρόνου στον Κάτω Κόσμο με την Περσεφόνη, το άλλο τρίτο του χρόνου να μένει στον Επάνω Κόσμο με την Αφροδίτη, και το απομένον τρίτο, όπου διάλεγε εκείνος. Η Αφροδίτη χρησιμοποιώντας την μαγική της ζώνη, τον “ποικίλον κεστόν”, στον οποίον δεν μπορούσε κανείς να αντισταθεί, κατάφερε να της αφιερώσει την επιλογή του.
Έτσι, ο Άδωνις περνούσε τα δύο τρίτα του χρόνου με την Αφροδίτη και το ένα τρίτο με την Περσεφόνη. Tελικά, μετά από χρόνια, ο ωραίος νέος σκοτώθηκε στην διάρκεια ενός κυνηγίου από έναν κάπρο. Η Αφροδίτη θρήνησε πικρά τον αγαπημένο της. από το αίμα του Αδώνιδος πρόβαλλαν για πρώτη φορά από το χώμα τα κόκκινα ρόδα - τριαντάφυλλα, ενώ από τα δάκρυα της θεάς εφύτρωσαν οι ανεμώνες. Η Αφροδίτη παρεκάλεσε την Περσεφόνη να αφήνει τον Άδωνι να ανεβαίνει στην γη. Η Περσεφόνη εδέχθη και ο Άδωνις ανεβαίνει στην γη και μένει έξι μήνες με την Αφροδίτη (τους άλλους έξι μήνες μένει με την Περσεφόνη)...
Ο Άδωνις ελατρεύετο σε πολλά μέρη όπου και εγίνοντο οι ιεροτελεστίες προς τιμήν του με μεγάλην επισημότητα. από τα σημαντικότερα κέντρα λατρείας του ήσαν η Βύβλος, στην ακτή της Συρίας, και η Πάφος, στην Kύπρο. Αν μάλιστα δεχθούμε τους μύθους, ο Kινύρας, ο πατέρας του Αδώνιδος, εβασίλευε και στις δύο αυτές πόλεις... Kρίνοντας από το ονομά του, ο βασιλιάς που ονομαζόταν Kινύρας ήταν αρπιστής, γιατί είναι φανερό ότι το όνομα Kινύρας συνδέεται με την ελληνική λέξη κινύρα (“λύρα”).
“Kινύρα, όργανον μουσικόν, κιθάρα” (Λεξικον Ησυχίου). “Kινύρα, κιθάρα. εκ του κινύρω το σημαίνον το θρηνώ και άδω, και κύριον όνομα.” (Mέγα Ετυμολογικόν). Το Λεξικόν Σούδα, αναφέρει για κάποιον Κύπριο ιστορικό, ονόματι Ξενοφώντα, συγγραφέα ενός έργου με τίτλο “Kυπριακά”: “Kυπριακά, εστί δε και αυτά ερωτικών υποθέσεων ιστορία περί τε Kινύραν και Mύρραν και Αδωνιν.” Για τον Kινύρα, γράφει ο Ησύχιος: “Kινύρας, Απόλλωνος και Φαρμάκης παις, βασιλεύς Kυπρίων”. από την γενιά του έβγαιναν οι Kινυράδες ιερείς: “Kινυράδαι, ιερείς Αφροδίτης.” Ο πρώτος ιερέας (πρωθιερέας) ελέγετο αγήτωρ, πιθανώς ως ο οδηγών την πομπή. Ο Kινύρας θεωρείται ότι έκτισε τον πρώτο ναό αφιερωμένον στην Θεά. Ο Ναός της Αφροδίτης στην Παλαιά Πάφο (τα σημερινά Kουκλιά) ήταν ένας από τους πιο φημισμένους του αρχαίου κόσμου... Σήμερα, στην ίδια περιοχή (μετά από 17 αιώνες θρησκευτικής αλλοτριώσεως των Ελλήνων) “λατρεύεται” η Παναγία η... Αφροδίτισσα! (Μαρτυρία Χάρη Φουρνίδη). Εις μνήμην του θανάτου του Αδώνιδος εορταζόταν λαμπρή τελετή, τα ονομαζόμενα: Αδώνια.
Στις ανατολικές περιοχές εορτάζονταν κατά την θερινή τροπή και στις δυτικές περιοχές κατά την εαρινή ισημερία. Η πρώτη ημέρα ονομαζόταν ομφανισμός και μνημονευόταν η κάθοδος του Αδώνιδος στον Άδη. Γινόταν περιφορά του Αγάλματός του και ψάλλονταν πένθιμα άσματα, με συχνή επωδή την φράσι: “ Ω, τον Άδωνι!” Η δεύτερη μέρα ελέγετο εύρεσις και ήταν η ανάστασις του Αδώνιδος. Τότε προσέφεραν τους λεγόμενους Κήπους του Αδώνιδος.
Οι κήποι του Αδώνιδος ήσαν καλάθια η δοχεία γεμάτα χώμα μέσα στα οποία έσπερναν και καλλιεργούσαν ειδικά για τα Αδώνια, πολύτριχο και αλλά φυτά ταχέως αυξανόμενα, καθώς και σιτάρι, κριθάρι, μαρούλι, μάραθο και διάφορα είδη λουλουδιών που τα περιποιούντο επί 8 ημέρες, κατά κύριον λόγο η αποκλειστικά, οι γυναίκες.
Κάτω από την επίδραση της ηλιακής θερμότητας, τα φυτά αναπτύσσονταν γρήγορα, αλλά επειδή δεν είχαν ρίζες μαραίνονταν εξίσου γρήγορα και με το τέλος των 8 ημερών τα έβγαζαν έξω μαζί με τα αγάλματα του νεκρού Αδώνιδος για να τα εναποθέσουν στην θάλασσα η σε μέρος που είχε πηγή...
“ Αδώνιδος κήποι. εν τοις Αδωνίοις είδωλα εξάγουσιν και κήπους επ΄ οστράκων και παντοδαπήν οπώραν, οίον εκ μαράθρων και θριδάκων παρασκευάζουσιν αυτώ τους κήπους... και γαρ εν θριδακίναις αυτόν κατακλινθήναι υπό Αφροδίτης φασίν” ( Ησύχιος). Όλες αυτές οι τελετές, κατά μίαν ερμηνεία, στην αρχή ήσαν προορισμένες ως μαγικές ενέργειες, να συντελέσουν στην ανάπτυξι η στην αναβίωσι της βλαστήσεως και η αρχή με την οποίαν έφερναν αυτό το αποτέλεσμα ήταν η συμπαθητική η μιμητική μαγεία. Η γρήγορη αύξησι του σίτου και του κριθαριου στους κήπους του Αδώνιδος είχε σκοπό να κάνει τα σιτηρά να καρποφορήσουν και η ρίψη των κήπων και των ομοιωμάτων στο νερό ήταν μια μαγική ενέργεια για να εξασφαλίσουν μιαν ικανοποιητική ποσότητα της ευεργετικής βροχής. αλλά, αυτά όλα αποτελούν μόνο μια εισαγωγή στο όλο θέμα, διότι ένας θρησκευτικός μύθος, όπως είναι ο μύθος του Αδώνιδος έχει και άλλους βαθύτερους σκοπούς, και κυρίως την μύησι της ανθρώπινης ψυχής στο μυστήριο της ζωής και του θανάτου.
Κατερίνα Παπαδάκη - Ήριννα.
