Ο Ελευθεροτεκτονισμός είναι παγκόσμια κίνηση ανθρώπων ελεύθερης βούλησης διακρινόμενη σε εθνικές κοινότητες, οι οποίες με τις κοινές τους αρχές, του τρόπου και του σκοπού της ενέργειας συνδέονται μεταξύ τους αδιάσπαστα και αλληλέγγυα σε μια οικουμενική ολότητα. Προς επίτευξη αυτής της οικουμενικής ενότητας ο Ελευθεροτεκτονισμός διαθέτει ένα σύστημα διδασκαλιών και εθίμων, τα οποία , με την λειτουργία τους, συμβάλουν στην εμπέδωση των ελευθερωτεκτονικών διδασκαλιών. Κύριος σκοπός του Ελευθεροτεκτονισμού είναι η έρευνα της αλήθειας, η μελέτη της ηθικής και η επικράτηση αυτής σε όλο τον κόσμο, η αρμονική διαρρύθμιση των κοινωνικών σχέσεων, η ηθική τελειοποίηση του κάθε ανθρώπου και μέσω αυτής η παγκόσμια τελειοποίηση, η άσκηση της αρετής και η αλληλεγγύη. Όλη αυτή την εργασία ο Ελευθεροτεκτονισμός την παριστάνει συμβολικά με την ανοικοδόμηση του ναού της αρετής. Την εν γένει λειτουργία του παγκόσμιου ελευθεροτεκτονικού τάγματος την ρυθμίζουν συντάγματα και κανονισμοί, που διαφέρουν κατά τις λεπτομέρειες των δογμάτων και των σκοπών, αλλά που συγκλίνουν σε ένα γενικό σκοπό, που είναι η πνευματική και υλική βελτίωση της ανθρωπότητας, η οποία εξυπηρετείται με την αμοιβαία ανοχή, την απόλυτη ελευθερία της συνείδησης, του σεβασμού της ανθρώπινης αξίας και της αντίληψης ότι όλοι οι άνθρωποι είναι αδελφοί με τα ίδια δικαιώματα και καθήκοντα. Ο Ελευθεροτεκτονισμός πρεσβεύει ότι με την αμοιβαία αναγνώριση των φυσικών δικαιωμάτων του καθενός μπορεί να δημιουργηθεί μια νέα κοινωνία, η οποία να εξυπηρετεί τα συμφέροντα όλων, χωρίς το ατομικό συμφέρον να αντιτίθεται στο γενικό. Ο Ελευθεροτεκτονισμός δεν διατυπώνει ούτε επικαλείται κάποιο θρησκευτικό δόγμα, αλλά αναγνωρίζει δύο θεμελιώδεις αρχές, την αθανασία της ψυχής και την ύπαρξη ενός υπερτάτου όντος, το οποίο τιμά υπό την επωνυμία, Μέγας Αρχιτέκτων Του Σύμπαντος, το οποίο συνήθως καταγράφεται με το ακρόλεξο Μ .•. Α .•. Τ .•. Σ .•.
Συνάντηση Ελευθέρων Τεκτόνων στην Βιέννη (1786 περίπου) Ίσως ο καθήμενος στο κάτω δεξί μέρος του πίνακα να είναι ο Μότσαρτ.
Από τον Ελευθεροτεκτονισμό γίνεται πλήρως παραδεκτή η ελευθερία της συνείδησης και της σκέψης και για τον λόγο αυτό στις τεκτονικές στοές γίνονται δεκτοί μόνο άνθρωποι (άνδρες) ελεύθεροι δεσμών, οι οποίοι με πλήρη συνείδηση και αυτοβούλως επιζητούν να γίνουν Ελεύθεροι Τέκτονες. Ο Ελευθεροτεκτονισμός δεν επιδιώκει με την επιβολή σαφώς καθορισμένου προγράμματος να ιδρύσει μια παντοκρατορία, την οποία να επιβάλει υποχρεωτικά στους λαούς• αντίθετα ζητάει να καταστήσει τον κόσμο μια οικογένεια, μέσα στην οποία κάθε έθνος, κάθε φυλή, κάθε άνθρωπος να μπορεί να προάγει και να καλλιεργεί ελεύθερα την δική του φύση και αξία. Για τον λόγο αυτό ο Ελευθεροτεκτονισμός αντιτίθεται απροκάλυπτα σε κάθε μορφή βίας, τυραννίας και δικτατορίας, διδάσκει δε ότι μόνο τα κράτη που στηρίζονται στο σεβασμό των ατόμων, της ελευθερίας και της αγάπης έχουν μακρό βίο και είναι σεβαστά και αποδεκτά από τους Ελευθέρους
Τέκτονες. Ο Ελευθεροτεκτονισμός είναι εχθρός των υλιστικών θεωριών. Θεωρεί την οικογένεια και την πλήρη αγάπη της οικογενειακής ζωής ως το ιδεώδες, κατά το πανομοιότυπο του οποίου επιθυμεί να οργανώσει ολόκληρη την κοινωνική ζωή, πιστεύει δε ότι η κοινωνία είναι το κατάλληλο έδαφος για την ανάπτυξη του συνόλου και την πρόοδο του καθενός.
Ο Ελευθεροτεκτονισμός δεν διοικείται από κάποια παγκόσμια ανώτερη αρχή, αλλά τα κατά τόπους εθνικά ελευθεροτεκτονικά τάγματα απολαμβάνουν πλήρους ανεξαρτησίας και τα μόνα κοινά που έχουν με τα αδελφά ελευθεροτεκτονικά τάγματα των άλλων χωρών είναι, το όνομα, η ιδεολογία, οι γενικοί σκοποί και τα σημεία αναγνωρίσεως. Τα δόγματα ή συστήματα του Ελευθεροτεκτονισμού είναι πολλά. Στα ελευθεροτεκτονικά έθιμα έχουν μεγάλη σημασία τα διάφορα σύμβολα και οι συμβολικές εικόνες. Τα σημεία αναγνωρίσεως, τα οποία χρησιμεύουν μόνο για να παρεμποδίζουν την είσοδο στους μη Ελευθεροτέκτονες, και η σημασία των συμβόλων είναι τα μόνα απόρρητα του Ελευθεροτεκτονισμού. Εκτός από αυτά ο Ελευθεροτεκτονισμός δεν έχει άλλα μυστικά. Ολόκληρο το σύστημα του Ελευθεροτεκτονισμού διαιρείται σε βαθμούς οι οποίοι παρέχονται αλληλοδιαδόχως. Οι διδασκαλίες παραδίδονται προοδευτικά στους διαφόρους βαθμούς, περικλειόμενες κατά το πανάρχαιο μυσταγωγικό σύστημα, στα διάφορα σύμβολα, η απόκρυφος ερμηνεία των οποίων επαφίεται στον μύστη – μελετητή ανάλογα με την πνευματική του ικανότητα και την εσωτερική του παρόρμηση. Η εταιρεία των Ελευθέρων Τεκτόνων λειτουργεί σε κάθε μία χώρα ανεξάρτητη από κάθε δεσμό. Ο Ελευθεροτεκτονισμός κάθε χώρας διαιρείται σε Στοές, όλες δε οι Στοές μιας χώρας ενούμενες ιδρύουν μια Μεγάλη Τεκτονική Δύναμη, η οποία ονομάζεται Μεγάλη Ανατολή ή Μεγάλη Στοά.
Συνοψίζοντας όλα όσα είπαμε παραπάνω περί του Ελευθεροτεκτονισμού δυνάμεθα να ορίσουμε αυτός ως εξής:
Ο Ελευθεροτεκτονισμός είναι ένα ιδιαίτερο σύστημα ηθικής, το οποίο περιέχεται μέσα σε αλληγορίες και φωτίζεται δια συμβόλων.
Ο Ελευθεροτεκτονισμός διδάσκει την άσκηση της αγαθοεργίας και την επιδίωξη του αγαθού, την προστασία του ηθικά καθαρού, την εκτίμηση των συγγενικών δεσμών και της φιλίας, την παραδοχή των θεμελιωδών κανόνων της θρησκείας και την εκτίμηση των εντολών της, την προστασία των αδυνάτων, την υποστήριξη των ορφανών, την ανόρθωση των καταπεσόντων, την αγάπη προς πατρίδα, την εξάπλωση της ηθικής, της παιδείας και του πολιτισμού, την αγάπη και την αλληλεγγύη των ανθρώπων και την ελπίδα της ευδαιμονίας.
Ο Ελευθεροτεκτονισμός είναι σύστημα ηθικής, με την εφαρμογή του οποίου τα μέλη του δύνανται να επιτύχουν την πνευματική τους τελειοποίηση και να ανέλθουν με την θεολογική κλίμακα από την επίγειο Στοά στην επουράνια, χωρίς , βέβαια, αυτό να σημαίνει ότι ο Ελευθεροτεκτονισμός είναι ένα θρησκευτικό σύστημα. Ο Ελευθεροτεκτονισμός δεν είναι θρησκεία. Είναι απλά ο θεράπων της θρησκείας. Οι διάφορες ελευθεροτεκτονικές τελετές είναι θεατρικές πράξεις συμβολικού περιεχομένου και σκοπού διδακτικού. Δεν έχουν αγιασματικό χαρακτήρα όπως τα μυστήρια της Εκκλησίας. Ο μοναδικός χαρακτήρας των ελευθεροτεκτονικών τελετών, των διασήμων και των συμβόλων είναι αποκλειστικά εκπαιδευτικός.
Ο Ελευθεροτεκτονισμός, όπως λέει ο Albert Gallatin Mackey, είναι επιστήμη που ασχολείται με την αναζήτηση της θείας αλήθειας και που εφαρμόζει τον συμβολισμό ως μέθοδο διδασκαλίας.
Εν κατακλείδι δυνάμεθα να δεχθούμε ότι ο Ελευθεροτεκτονισμός είναι δραστηριότητα στενά συνδεδεμένων ανθρώπων, οι οποίοι δρουν, χρησιμοποιώντας σύμβολα και συμβολικές πράξεις που έχουν ληφθεί κατά το μέγιστο μέρος από τις συντεχνίες των οικοδόμων και της δομικής τέχνης, προς το καλό της ανθρωπότητας, προσπαθώντας να εξευγενίσουν τους εαυτούς τους και τους άλλους με τελικό σκοπό την πανανθρώπινη αδελφότητα, ελευθερία και ισότητα.
Υπό Γεωργίου – Μιχαήλ Δ. Καραχάλιου.
