ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑ;
«Θρησκεία σημαίνει άλλο πράγμα για τον ανθρωπολόγο, άλλο για τον κοινωνιολόγο, άλλο για τον ψυχολόγο, άλλο για τον άλλον ψυχολόγο, άλλο για τον μαρξιστή, άλλο για τον Βουδιστή ή τον Χριστιανό. Υπάρχει μια ολόκληρη ποικιλία θεωριών για την φύση της θρησκείας. Συνεπώς δεν υπάρχει και ούτε πρόκειται ποτέ να υπάρξει ένα γενικά αποδεκτός όρος»
John Hick
του Γιάννη Βελίκη …Ψυχολογος, Θεσσαλονίκη
1. Ορισμοί
Σύμφωνα με τον McCutcheon (Οι Θρησκείες του Κόσμου, Εκδ. Ουρανός), όρος «θρησκεία» με τη σημερινή του έννοια περιγράφει πεποιθήσεις, συμπεριφορές και κοινωνικούς θεσμούς που βασίζονται σε αντιλήψεις για κάποια ή όλα από τα ακόλουθα: την προέλευση, τον σκοπό και τη σημασία του σύμπαντος, τη μεταθανάτια συνθήκη, την ύπαρξη και τη βούληση ισχυρών, μη ανθρώπινων όντων, όπως πνεύματα, πρόγονοι, άγγελοι, δαίμονες και θεοί, καθώς και τον τρόπο που όλα αυτά διαμορφώνουν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Επίσης, οι ερευνητές έχουν χρησιμοποιήσει τον όρο «θρησκεία» για να ερμηνεύσουν παράδοξες εκφάνσεις της παρατηρήσιμης ανθρώπινης συμπεριφοράς, όπως το γιατί οι άνθρωποι πιστεύουν σε ένα αόρατο τμήμα του σώματος τους που συνεχίζει να υπάρχει και μετά το θάνατο, ή ότι μη ανθρώπινα όντα ελέγχουν το σύμπαν. Σε κάθε περίπτωση, η «θρησκεία» αποτελεί μία ιστορική κατασκευή που διαφορετικοί κοινωνικοί συντελεστές τη χρησιμοποιούν για διαφορετικούς σκοπούς όπως ταξινόμηση συγκεκριμένων τομέων της κοινωνικής ζωής, ή ένα στοιχείο ρητορικής που τα μέλη μιας ορισμένης ομάδας χρησιμοποιούν για να διευθετούν τη συλλογική τους ταυτότητα.
Η πιο σύγχρονη, επιστημονική, προσέγγιση του φαινομένου της θρησκείας, αναλύθηκε από τη κριτική σκέψη που αναδύθηκε το 1968 στη Γαλλία γνωστή ως «μετα – στρουκτουραλισμός». Σύμφωνα με τον Carrette (Οι Θρησκείες του Κόσμου, Εκδ. Ουρανός), το κίνημα του στρουκτουραλισμού υποστηρίζει ότι μπορεί κανείς να εντοπίσει ένα δεδομένο αριθμό από δομές στο μύθο, στη γλώσσα και στον κόσμο εν γένει, οι οποίες δεν είναι δεδομένες, αλλά δημιουργούνται από διαφορετικές κοινωνίες σε διαφορετικές ιστορικές στιγμές και σε διαφορετικούς πολιτισμούς. Οι δύο κορυφαίοι στοχαστές του κινήματος, ο Φουκό και ο Ντεριντά, υπέδειξαν το δεσμό ανάμεσα σε ιδέες και πολιτικές πρακτικές και επέτρεψαν στους μελετητές των θρησκειών ν’ αποκαλύψουν πως ό,τι προσδιορίζεται ως «θρησκεία», μπορεί να ωφελήσει συγκεκριμένες ομάδες ανθρώπων εντός μιας κοινωνίας. Η κριτική θεωρία καταδεικνύει ότι οι τρόποι που σκεφτόμαστε για τη θρησκεία διαπλέκονται στενότατα με ζητήματα εξουσίας. Έτσι η θρησκειολογία ασχολείται πια με το πώς η Ιστορία και οι μελανές σελίδες της αποικιοκρατίας επηρέασαν την ανάδυση της θρησκείας ως ιδέας, πώς η κρατική εξουσία, τα πολιτικά καθεστώτα και ο παγκοσμιοποιημένος κόσμος του καπιταλισμού επιδρούν σ’ αυτή τη διαδικασία και πώς τα Μ.Μ.Ε. αλλάζουν αυτό που εννοούμε με τον όρο «θρησκεία». Τέλος, αμφισβητεί τα όρια ανάμεσα σε θρησκεία και πολιτισμό και θεωρεί τη διάκριση ανάμεσα στο θρησκευτικό και το κοσμικό ως ιδεολογικό ή πολιτικό εργαλείο. Σύμφωνα με αυτήν την άποψη, ο χαρακτηρισμός «θρησκεία» μπορεί να αποδοθεί σε όλες τις πολιτισμικές δραστηριότητες όπως το ποδόσφαιρο, τα ψώνια, η μόδα, ο κινηματογράφος και ο σχηματισμός πολιτιστικών εταιριών. Μετά την κριτική θεωρία, η μελέτη των θρησκειών έχει αποβεί πια πολιτική δραστηριότητα, μια καταγραφή του πώς οι ισχυροί οργανισμοί σε διάφορα μέρη του κόσμου διαμορφώνουν τον τρόπο που κατανοούμε και κατηγοριοποιούμε τον κόσμο.
2. Η εξέλιξη της θρησκείας
Η ηλικία του ανθρώπινου είδους φαίνεται να είναι περίπου 150.000 ετών και οι πρώτοι μας πρόγονοι, σύμφωνα με τον Ο’ Steve Olson πρέπει να ήταν μεταξύ 10.000 και 20.000. Στη χρονική περίοδο που ακολούθησε οι πρόγονοί μας άλλαζαν σταδιακά από το είδος που ονομάζουμε σήμερα Άνθρωπος ο όρθιος (Homo erectus), στο είδος Άνθρωπος ο σοφός (Homo sapiens). Για αρκετές δεκάδες χιλιάδες χρόνια, ίσως περίπου μέχρι 100.000 χρόνια πριν, οι πρώτοι άνθρωποι παρέμειναν στην περιοχή της Αφρικής. Τα μόνα εργαλεία που έφτιαχναν ήταν απλές πέτρες και ο τρόπος διαβίωσής τους ήταν ο λεγόμενος του κυνηγού και του τροφοσυλλέκτη.
Μεταξύ 100.000 και 60.000 ετών πριν, τα αρχέγονα λίθινα εργαλεία αντικαταστάθηκαν από άλλα, πιο εκλεπτυσμένα, κυρίως από κόκαλο. Και ταυτόχρονα οι πρόγονοί μας άφησαν την πρωταρχική περιοχή τους στην Ανατολική Αφρική και σκορπίσανε, σταδιακά, σε ολόκληρο τον κόσμο.
Μια κοσμογονική αλλαγή συνέβη περίπου το 10.000 π.Χ., όταν οι άνθρωποι προσθέσανε ως τρόπο παραγωγής της τροφής τους την καλλιέργεια της γης. Το γεγονός αυτό επέτρεψε στους πρωτογόνους πληθυσμούς να εγκατασταθούν σε ένα μέρος και να αυξήσουν την παραγωγή της τροφής τους και φυσικά τον πληθυσμό τους. Οι μεγάλοι πληθυσμοί στη συνέχεια επέφεραν την ανάδυση των κοινωνικών τάξεων μεταξύ των ανθρώπων (έμποροι, στρατιωτικοί, σκλάβοι, γραφιάδες, αριστοκράτες), μιας και πια οι ανθρώπινοι πληθυσμοί μπορούσαν να θρέψουν τάξεις ανθρώπων που δεν δούλευαν για να κερδίσουν τα προς το ζην.
Η ταφή των νεκρών σε μόνιμο μέρος κοντά στον κατοικημένο αγροτικό καταυλισμό, χωριό ή πόλη, έκανε τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν το φόβο του δικού τους θανάτου και το φόβο της ενδεχόμενης κακής επιρροής ή επίθεσης από τους θαμμένους νεκρούς! Ο ενταφιασμός του νεκρού ήταν η πιο διαδεδομένη πρακτική: το σώμα τοποθετείται στα σπλάχνα της γης όπως ο σπόρος, ώστε να εγερθεί και πάλι σε ένα άλλο κόσμο. Για το λόγο αυτό δημιουργήθηκε ο κοινωνικός ρόλος του ιερέα, με σκοπό να διαφυλλάτει τους ζωντανούς από τις κακές βουλές των πεθαμένων (μέσω τελετουργιών) και να εξασφαλίζει την καλή μετα – θάνατον ζωή των ζωντανών. Σταδιακά, ο πρωτόγονος ιερέας εξελίχθηκε σε σημαίνων άτομο με κύρος, απέκτησε βοηθούς και κατωτέρους ιερείς και δημιουργήθηκαν βαθμίδες εξουσίας (εξ ου η ιεραρχία), ανάλογα με το ποιός αποφασίζει πώς και πότε θα γίνονται οι τελετές, ποιοί ζωντανοί δικαιούνται τη μετα – θάνατο σωτηρία, ποιοί δικαιούνται να μείνουν εντός κοινωνίας και ποιοί θα απομονωθούν κ.α. Οι θρησκείες εξελίχθηκαν, και έτσι οι Αιγύπτιοι πίστευαν στον Άμμονα, το Ρα (το θεό-ήλιο), τον Όσιρι (θεό των νεκρών) και την Ίσιδα, οι Έλληνες πίστευαν ότι οι ψυχές πηγαίνουν στον Κάτω Κόσμο, στο βασίλειο του θεού Άδη, οι Εβραίοι πίστευαν σε ένα και μοναδικό θεό, το Γιαχβέ, που αργότερα υιοθετήθηκε από το Χριστιανισμό (ως Θεός), και το Ισλάμ (ως Αλλάχ), οι Ρωμαίοι πίστευαν ως θεό του Κάτω Κόσμου τον Πλούτωνα κ.ο.κ..
Οι θρησκείες πολύ γρήγορα εξαπλώθηκαν σαν «πολιτισμικοί ιοί», μιμίδια κατά τον Ντώκινς, γιατί προσέφεραν πολλαπλά οφέλη στους ανθρώπους. Εκτός από την προστασία από τους νεκρούς (φαντάσματα) και την «εξασφάλιση» της μετα – θάνατον ζωής, εξομάλυναν το φόβο της αβεβαιότητας στα πολύ εχθρικά περιβάλλοντα που διαβιούσαν οι πρόγονοι μας, παρηγορούσανε στις περιπτώσεις κακής τύχης ή δυστυχημάτων (π.χ. θανάτους συγγενών, φυσικές καταστροφές), δίνανε έναν τρόπο εξήγησης του τρόπου και του σκοπού δημιουργίας του κόσμου (μέσω μύθων που συναντώνται σε όλους τους πολιτισμούς), προβλέπανε το μέλλον (μαντεία), εκτελούσαν θεραπείες (αν και όχι πάντα πετυχημένες) και επιτελούσαν κοινωνικό έργο μέσω της περίθαλψης και φροντίδας των αδυνάτων (τα ιερά παρείχαν άσυλο).
Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της κοινής προέλευσης και εξέλιξης των θρησκειών, της αλληλοεπικάλυψης τους, των στοιχείων και των μύθων που χρησιμοποιούν και των κοινών σκοπών τους, το δίνει η ανάλυση του γιατί ο Χριστιανισμός γιορτάζει τα Χριστούγεννα και το από πού και από πότε υπάρχει αυτή η γιορτή.
Είναι βέβαιο ότι η γιορτή των Χριστουγέννων συμπίπτει με τις ανάλογες γιορτές πολλών πολιτισμών της αρχαίας Μέσης Ανατολής και της Αιγύπτου, κατά τις οποίες γιορταζόταν το τέλος του χειμερινού ηλιοστασίου και την αρχή του μεγαλώματος της ημέρας. Και μια τέτοια γιορτή είναι απολύτως λογική, αφού το μεγάλωμα της ημέρας συνδέεται με πιο ασφαλή διαβίωση (η νύχτα ήταν πάντα πιο επικίνδυνη), καλλιέργεια των χωραφιών, αναπαραγωγή των ζώων κ.ο.κ. Για παράδειγμα, στην Αρχαία ελληνική θρησκεία η λατρεία είχε σκοπό τον έλεγχο της σοδειάς και της ετήσιας βλάστησης, με προσπάθεια να ελεγχθεί ο ημερολογιακός ή ο καθημερινός ηλιακός κύκλος μέσω συμβολικής μυθολογικής και τελετουργικής αναπαράστασης. Μάλιστα οι «ευχές» και οι τελετουργίες για καλή σοδειά και αύξηση των κοπαδιών δεν ήταν πάντα αθώες: για το λόγο αυτό θυσιαζόταν ζώα και μικρά παιδιά στους Μάγιας, οι Αζτέκοι σκότωναν περίπου 20.000 αιχμαλώτους το χρόνο «για να γυρίζει ο ήλιος», οι Αιγύπτιοι θυσίαζαν ζώα για τα νερά του Νείλου κ.ο.κ. Σε κάθε περίπτωση, τα θύματα των θυσιών αποτελούνταν από αιχμαλώτους, δούλους, γυναίκες, παιδιά και ζώα!
Το στοιχείου του φωτός (καλό) και του σκότους (κακό), συναντάται από τον Ζωροαστρισμό (προσεύχονταν παρουσία φωτιάς) ως τις σημερινές σύγχρονες θρησκείες και αιρέσεις. Ακόμη και σήμερα λέμε την κατάσταση όπου κάποιος επικοινωνεί με το Θεό ως «φωτισμό». Ο ήλιος, στα μάτια του πρωτόγονου ανθρώπου, ήταν φυσικό να θεωρηθεί αθάνατος, σε ένα κόσμο που τα έμβια πέθαιναν και ακόμη και τα άψυχα (π.χ. βουνά) κινδύνευαν να εξαφανιστούν από σεισμούς και φυσικές καταστροφές. Έτσι, οι περισσότερες θρησκείες και αιρέσεις χρησιμοποιούν με πολλούς τρόπους το συγκεκριμένο σύμβολο που πάντα αναπαριστά το καλό, το αγαθό και το καθαρό (σε συνδυασμό με άλλα σύμβολα όπως το νερό). Οι χριστιανικές εκκλησίες έχουν πάντα το ιερό τους στα ανατολικά, ώστε να φωτίζει στην εκκλησία ο ήλιος καθώς ανατέλλει.
Στο πολύ ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ Zeitgeist παρακολουθούμε πολύ αναλυτικά τη μετεξέλιξη του συμβόλου Ήλιος στο σύμβολο Θεός και Ιησούς:
“Ο Ήλιος μας! Από το 10.000 προ Χριστού η ιστορία είναι γεμάτη από μαρτυρίες για το σεβασμό και την λατρεία για αυτόν. Κι είναι απλό το γιατί, καθώς κάθε πρωί ο Ήλιος ανέτελλε κι έφερνε φως ζεστασιά και ασφάλεια, προστατεύοντας τον άνθρωπo από το κρύο σκοτάδι της νύχτας. Χωρίς αυτόν οι καλλιέργειες και τα σιτηρά δεν θα μεγάλωναν και δεν θα υπήρχε ζωή στον πλανήτη. Αυτά τα γεγονότα κάνουν τον ήλιο το πιο λατρευτό αντικείμενο αιωνίως. Αντίστοιχα, έδιναν μεγαλύτερη σημασία και στα άστρα. Με την παρακολούθηση των άστρων μπορούσαν να προσμένουν γεγονότα που εμφανίζονταν σποραδικά όπως εκλείψεις και πανσέληνοι.
Κάθε πρωί, ο Ώρος κέρδιζε την μάχη απέναντι του Σεθ, αλλά το βράδυ ο Σεθ υπερνικούσε τον Ώρο και τον έστελνε στον κόσμο των νεκρών. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι το σκοτάδι ενάντια στο φως ή το καλό εναντίον του κακού, είναι από τις αρχαιότερες και πιο γνωστές διαμάχες. Και εκδηλώνεται σε πολλά επίπεδα μέχρι και στις μέρες μας. Σε γενικές γραμμές, η ιστορία του Ώρου έχει ως εξής: Ο Ώρος γεννήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου, από την παρθένα Ίσιδα-Μαρία. Την γέννηση του σηματοδότησε ένα αστέρι στην Ανατολή, το οποίο ακολούθησαν 3 βασιλιάδες για να βρουν και να στολίσουν τον νεογέννητο σωτήρα. Σε ηλικία 12 χρόνων δίδασκε άλλα παιδιά. Στην ηλικία των 30 χρόνων βαφτίστηκε από τον Άναπα και ξεκίνησε το κήρυγμα του.
Γιατί να μένουν πεθαμένοι για 3 μέρες, μέχρι να αναστηθούν; Γιατί οι 12 μαθητές ή ακόλουθοι;
Καταρχήν, η ακολουθία γεννήσεων έχει να κάνει με την αστρολογία.
Το αστέρι στην Ανατολή είναι ο Σείριος, το πιο λαμπρό αστέρι, που στις 25 Δεκεμβρίου ευθυγραμμίζεται με τα 3 λαμπρότερα αστερία της ζώνης του Ωρίωνα. Αυτά τα 3 αστέρια έχουν την ονομασία τους από αρχαιοτάτων χρόνων «οι 3 Βασιλιάδες». Και οι 3 Βασιλιάδες μαζί με το λαμπρότερο αστέρι, τον Σείριο δείχνουν προς την ανατολή του Ήλιου στις 25 Δεκεμβρίου. Για αυτό οι 3 Βασιλιάδες ακολουθούν το αστέρι από την Ανατολή, προκειμένου να δουν την ανατολή την γέννηση του Ήλιου. Η παρθένος Μαρία είναι ο αστερισμός Βίργκο, γνωστός Βίργκο ή παρθένος. Βίργκο στα λατινικά σημαίνει Παρθένος. Το αρχαίο λογότυπο για την Βίργκο είναι το παραλλαγμένο Μ. (m). Για αυτό κι η Μαρία, ομοίως με τις άλλες παρθένες, όπως η μητέρα του Άδωνη, η Μύρα ή η μητέρα του Βούδα Μάγια, ξεκινούν τα ονόματα τους από το Μ. Η Βίργκο ήταν επίσης γνωστή ως «ο οίκος του άρτου» κι η αναπαράσταση της ήταν μια παρθένα να κρατάει ένα δεμάτι στάρι. Αυτός ο οίκος του άρτου και το σιτάρι συμβολίζουν τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβρη, την περίοδο του θερισμού. Αντίστοιχα κι η Βηθλεέμ μεταφράζεται κυριολεκτικά σαν «οίκος του άρτου». Συνεπώς η Βηθλεέμ είναι μια αναφορά στον αστερισμό Βίργκο μια τοποθεσία στον ουρανό κι όχι στην γη. Υπάρχει κι άλλο ένα πολύ ενδιαφέρον φαινόμενο που λαμβάνει χώρα στις 25 Δεκεμβρίου, ή αλλιώς στο χειμερινό ηλιοστάσιο. Από το εαρινό στο χειμερινό ηλιοστάσιο, οι μέρες γίνονται μικρότερες και πιο κρύες. Και κοιτώντας από το βόρειο ημισφαίριο ο Ήλιος φαίνεται να κινείται προς τον νότο, να μικραίνει και να είναι ανεπαρκής. Η μικρές ημέρες κι η εξάλειψη της σοδειάς, όπως πλησιάζουμε στο χειμερινό ηλιοστάσιο συμβόλιζε για τους αρχαίους την πορεία προ του θάνατο. Ήταν ο θάνατος του Ηλίου. Και ως τις 22 Δεκεμβρίου, ο αφανισμός του Ήλιου, ήταν πια ολοφάνερος. Καθότι, κινούμενος προς τον νότο για 6 μήνες ο Ήλιος φτάνει στο χαμηλότερο σημείο στον ορίζοντα. Και τότε συμβαίνει κάτι παράξενο:
Ο Ήλιος σταματά να κινείτε νότια και μένει σχεδόν σταθερός για 3 μέρες, (22, 23, 24, /12ου). Και σε αυτές τις 3 μέρες ο Ήλιος μένει στην κλίμακα του Σταυρού του Νότου, ή στον αστερισμό του Σταυρού. Και μετά από αυτό, στις 25 Δεκεμβρίου ο Ήλιος μετακινείτε μια μοίρα, αυτή τη φορά προς το βορρά προμηνύοντας μεγαλύτερες μέρες, ζεστασιά και την άνοιξη. Κι όπως είχε ειπωθεί: Ο Υιός πέθανε στον Σταυρό, έμεινε νεκρός για τρεις μέρες, μέχρι να αναστηθεί. Για αυτό ο Ιησούς κι αμέτρητοι άλλοι Θεοί του Ήλιου χαρακτηρίζονται από την σταύρωση, τον 3μερο θάνατο και την ανάσταση. Είναι η μεταβατική περίοδος του Ήλιου, προτού αλλάξει πορεία ξανά προς το βόρειο ημισφαίριο, φέρνοντας την άνοιξη και κατ' επέκταση τη σωτηρία. Παρόλα αυτά, δεν γιόρταζαν την ανάσταση του Ήλιου, μέχρι την εαρινή ισημερία ή αλλιώς το Πάσχα. Αυτό γίνεται επειδή η εαρινή ισημερία ο Ήλιος υπερνικά το διαβολικό σκοτάδι μιας κι από εκεί κι έπειτα, η μέρα διαρκεί περισσότερο από την νύχτα, κι αναδύονται οι αναζωογονητικές ουσίες της άνοιξης. 
Γυρνώντας στον σταυρό του ζωδιακού κύκλου, την αλληγορική ζωή του Ήλιου αυτό δεν είναι απλά μια καλλιτεχνική ερμηνεία της κίνησης του Ηλίου. Ήταν επίσης ένα παγανιστικό, πνευματικό σύμβολο που η γνωστότερη μορφή του ήταν αυτή.
Αυτή δεν είναι κάποιο σύμβολο του Χριστιανισμού. Είναι μια παγανιστική αποδοχή του σταυρού του ζωδιακού κύκλου. Για αυτό ο Ιησούς πάντα απεικονίζεται με τον σταυρό στο κεφάλι του. Γιατί ο Ιησούς είναι ο Ήλιος. Ο Υιός του Θεού, το φως του κόσμου ο ανατέλλων σωτήρας, ο οποίος θα ξαναέρθει όπως κάθε μέρα με το μεγαλείο του Θεού που αμύνεται ενάντια στις δυνάμεις του σκότους κι όπως γεννιέται κάθε μέρα και φαίνεται να έρχεται από τα σύννεφα, ψηλά στον ουρανό με το Ακάνθινο Στέφανο του ή αλλιώς, τις ηλιαχτίδες. Από τις πολλές αστρολογικές/αστρονομικές μεταφορές της Βίβλου, μια από τις πιο σημαντικές, έχει να κάνει με τις εποχές.
Μια άλλη πολύ καλή ανάλυση (μεταξύ άλλων) μας δίνει ο Απόστολος Λυμπερίδης:
«Εύλογα μπορεί να ρωτήσει κανείς γιατί η γιορτή των Χριστουγέννων άργησε να λατρευτεί τόσο πολύ. Ο λόγος κυρίως είναι πως η γέννηση θεωρούνταν, όχι μόνο τότε αλλά και σήμερα, παγανιστική γιορτή. Οι χριστιανοί γιορτάζανε όταν το τιμώμενο πρόσωπο εγκατέλειπε την εγκόσμια ζωή και επέστρεφε στον Κύριο, τον τόπο του Θεού, όπου η ζωή θεωρείται αιώνια. Η Μαρία άλλωστε μέχρι τον 5ο αιώνα δεν λατρεύτηκε ποτέ! Η Οικουμενική Σύνοδος της Εφέσου το 431 επέτρεψε για πρώτη φορά τη λατρεία της! Ούτε οι «Πράξεις των Αποστολών» την αναφέρουν! Η γέννηση του Ιησού επίσης μέχρι τον 4ο αιώνα αγνοούνταν. Μόνον επί Πάπα Ιουλίου γιορτάστηκε η γέννηση του Ιησού, όταν στην Ανατολή την αγνοούσαν ακόμα. Οι τελευταίοι γιόρταζαν σαν μεγαλύτερη γιορτή μετά το Πάσχα, τα Επιφάνεια στις 6 Ιανουαρίου. Είναι ψέμα ότι γιόρταζαν τα Χριστούγεννα μαζί με τα Επιφάνεια. Αυτό κατόπιν το επινόησαν. Απλά στις 6 του Γενάρη είχαν ορίσει οι Γνωστικοί την βάπτιση του Χριστού, στην οποία τους παρουσιάστηκε σαν Υιός του Θεού και κατά τους χριστιανούς αργότερα, σαν Θεοφάνια, δηλαδή του Επιφανέντος Θεού. Με την εμφάνιση του Αγίου Πνεύματος γεννήθηκε ο τριαδικός θεός. Γι’ αυτό και όταν αργότερα υιοθέτησαν τη σαρκική του γέννηση, αυτήν την ονόμασαν «δεύτερη γέννηση». Ο δευτερογεννημένος Ιησούς, εδώ ταυτίζεται, όπως θα δούμε πιο κάτω με τον δευτερογεννημένο «Διμήτριο» Διόνυσο Ζαγρέα. Πριν περάσουμε όμως στα συγκριτικά στοιχεία πρέπει να γνωρίζετε ότι, η Αρμενική Εκκλησία γιορτάζει, ακόμα και σήμερα, τα Χριστούγεννα στις 6 Γενάρη!
Τότε, ακόμα νωρίτερα, στην Αίγυπτο, γιόρταζαν το χειμερινό ηλιοστάσιο σε συνδυασμό με την υπερχείλιση των υδάτων του Νείλου και στη Μέση Ανατολή τηρούνταν μία ανάλογη γιορτή στην οποία οι θαυμαστές και μυστηριώδεις βρύσες ανάβλυζαν κρασί αντί για νερό!
Στην Άνδρο, επίσης, υπήρχε μια πηγή δίπλα από το ναό τού Διονύσου που την παραμονή των επιφανίων έτρεχε νερό που είχε γεύση κρασιού!
Ο θρησκευτικός συγκρητισμός ενσωμάτωσε στον χριστιανισμό τον Αγιασμό των Υδάτων και αργότερα επινόησε το πρώτο θαύμα στην Κανά που υποτίθεται ότι ο Ιησούς μετέτρεπε το νερό σε κρασί! Ανάμεσα στο Διόνυσο και τον Ιησού μπορεί να βρει κανείς αρκετούς παραλληλισμούς που δεν δικαιολογούνται με την σύμπτωση.
Όμως, ας επιστρέψουμε στην πρώτη γιορτή των Χριστουγέννων που υιοθετήθηκε τον 4ο αιώνα από τον Πάπα Ιούλιο. Ποια ημέρα έπρεπε να υιοθετήσουν, οι Ρωμαίοι, γι’ αυτή την μεγαλειώδη γιορτή; Αναμφίβολα, εκείνη που στη Δύση είχε τη μεγαλύτερη επιρροή! Τότε που γιορταζόταν η γέννηση του Ήλιου, κατά τα τέλη των Σατουρναλίων. Ο Δεκέμβριος ήταν αφιερωμένος στον Κρόνο προς τιμήν του οποίου γιόρταζαν τα Σατουρνάλια που ξεκινούσαν από τις 17 του μηνός. Πίστευαν ότι στις 25 του μηνός ο Ήλιος αναγεννιέται και παίρνει νέα δύναμη. Γι’ αυτό και γιόρταζαν τα γενέθλια του αήττητου ήλιου.
Τότε δηλαδή που τα γερμανικά και κελτικά φύλα γιόρταζαν το Γιούλ, δηλαδή το χειμερινό ηλιοστάσιο με την επιστροφή του Ήλιου. Από παλαιότερα άλλωστε οι χριστιανοί γιόρταζαν τον Ήλιο δίνοντας το όνομά του στην τιμώμενη μέρα της εβδομάδας. Οι Δυτικοί την ονομάζουν Μέρα του Ήλιου Sun-day και οι Ορθόδοξοι Κυριακή, μέρα του Κυρίου, για να τιμήσουν τον νοητό Ήλιο της δικαιοσύνης!
Είναι γνωστό άλλωστε ότι ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος, ο οποίος νομιμοποίησε το Χριστιανισμό στη Ρώμη, λάτρευε τον Sol Invictus (Ανίκητος Ήλιος), συγχωνεύοντας τις θεότητες του Μίθρα, του Ήλιου και του Απόλλωνα.
Η 25η Δεκεμβρίου, όμως, ήταν η μέρα των Μιθραϊκών τελετουργιών, μέρα που οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τη γέννηση του Μίθρα!
Ο Μίθρας γεννήθηκε σε μια σπηλιά, μέσα από ένα βράχο, και γι αυτό οι σπηλιές λατρεύτηκαν σαν κατοικία του Θεού. Ήταν ο Θεός του Φωτός που ανέτειλε για να δώσει Φως, Αλήθεια και Δικαιοσύνη στον κόσμο. Η σπηλιά δείχνει ότι ο Θεός έρχεται από το σκοτάδι για να ρίξει το Φως του στους ανθρώπους, να τους λυτρώσει δηλαδή από το σκότος!
Όμως και ο Χριστός λατρεύεται σαν «ο φέρων το φως» υποκαθιστώντας τους ηλιακούς θεούς του αρχαίου κόσμου. Στην αρχαιότητα γιόρταζαν την ίδια μέρα τη γέννηση του Θείου Βρέφους Λικνίτη Διονύσου στους Δελφούς, του Θείου Βρέφους Αιώνα στην Αλεξάνδρεια, του Θείου Βρέφους Πλούτου στην Ελευσίνα, που συμβόλιζε τον πλούτο της σοδειάς, με γιορτές, διασκεδάσεις και ξεφαντώματα.
Η νύχτα των Χριστουγέννων είναι η ιερότερη μέρα της χρονιάς, επειδή βρίσκεται κοντά στις χειμερινές τροπές του ήλιου. Μετά τη γέννηση «αύξει το φως» και Ηλίου γενέθλιον».Ας μη ξεχνάμε και ο Δίας σε σπήλαιο της Κρήτης γεννήθηκε και δεν ήταν ο μοναδικός!
Ο Μίθρας αρχικά λατρεύτηκε κυρίως από τους ποιμένες και γι αυτό θεωρήθηκε Ποιμένας των ανθρώπων.
Πρόσφερε στον κόσμο βίο πνευματικό, ελπίδα και λύτρωση μετά θάνατον. Οι μύστες καθαίρονταν με το καθαρτήριο νερό και στους οπαδούς τελούσαν ένα είδος βαπτίσματος χρίζοντας το μέτωπο!
Όμως τα αποδιδόμενα κείμενα του Λουκά (2.1-16) αργότερα στο τέλος του 2ου αιώνα, τοποθέτησαν το στάβλο σε πανδοχείο της Βηθλεέμ, αν και δεν μπόρεσαν να αποσιωπήσουν τους βοσκούς που πρώτοι επισκέφτηκαν την Μαρία με το παιδί, δημιουργώντας την πρώτη αντίφαση με τον Ματθαίο που μιλά για Μάγους από την Ανατολή.
Αυτοί οι τελευταίοι είδαν το άστρο να φεγγοβολά από την Ανατολή κι έτσι κατάφεραν να εντοπίσουν το σημείο όπου γεννήθηκε ο Ιησούς, ενώ ο Ηρώδης που ζούσε στην Ιερουσαλήμ, δεν κατάφερε να τον βρει ποτέ!
Παρ’ όλου ότι ζούσε στην Ιερουσαλήμ!
Έτσι λένε οι χριστιανοί!
Η ιστορία λέει όμως ότι αυτός πέθανε το 4 πριν τη γέννηση του Ιησού!
Η Αθηνά, η Άρτεμις και η Εστία είναι τα σύμβολα της αγνότητας της ελληνικής μυθολογίας. Βέβαια είναι θεές που στην πρώτη οι Αθηναίοι της αφιέρωσαν τον Παρθενώνα. Μα και ο πατέρας του Διονύσου είναι ο Δίας. Γύρω από τη γέννηση του Διόνυσου υπάρχουν πολλές εκδοχές.
Σε μια εκδοχή του μύθου, στη Νάξο τότε, λέγανε πως η Σεμέλη δεν πρόλαβε να τον γεννήσει γιατί στους έξι μήνες κύησης τον πήρε ο Δίας σαν έμβρυο και τον έβαλε στον μηρό του. Έτσι γεννήθηκε σαν Θεάνθρωπος και η Σεμέλη έμεινε παρθένα! Κι επειδή ο Διόνυσος γεννήθηκε από δύο μήτρες γι αυτό ονομάστηκε και Δι-μήτριος!
Επίσης, ο Περσέας, γεννήθηκε από την παρθένα Δανάη που η ιστορία του μοιάζει τόσο πολύ με την ιστορία του Χριστού, ώστε ο μάρτυρας Ιουστίνος να εξάπτεται απ’ το γεγονός αυτό λέγοντας ότι, ο διάβολος, ξέροντας ότι ο Χριστός θα έρθει σύντομα στη γη, κανόνισε τα πράγματα έτσι ώστε τα θαύματα να γίνουν πριν τον ερχομό Του!
Να και μερικά παραδείγματα από άλλες μυθολογίες. Η ιέρεια Ματεμουά ακόμα φαίνεται στα ερείπια των τειχών του Λουξώρ στην Αίγυπτο όπου παρθένα έφερε στον κόσμο τον Φαραώ Αμενχοτέπ τον Γ΄ πριν από 3500 χρόνια
Την εποχή της εμφάνισης του χριστιανισμού, στην Αίγυπτο, όπως είπαμε ήδη, γιορταζόταν στις 6 του Γενάρη η γέννηση του Θεού Έων από την παρθένα Κόρη, όπως ακριβώς έδειχναν εικόνες τη γέννηση του Διόνυσου, την ίδια μέρα, μέσα σε μία σπηλιά! Μα και η γνωστή Ίσιδα άμωμα συνέλαβε το θεό Ήλιο.
Μεγάλος αριθμός από αγαλματίδια την δείχνουν να έχει στην αγκαλιά της το μικρό Ώρο, όπως ακριβώς ο Ιησούς βρίσκεται αγκαλιά στα χέρια της Μαρίας.
Ο Φρίγιος Άττις που αποκαλείται από τους πιστούς του «Αμνός του Θεού», γεννήθηκε από την παρθένα Νάνα. Ο Άδωνις από τη Μύρρα, και ο Βούδας από την παρθένα Μάγια. Τα ονόματα Νάνα, Μύρρα και Μάγια, παρά τις διαφορετικές γλώσσες, είναι ομόηχα με την παρθένα Μαρία, τη μητέρα του Ιησού.
Όμως και σαν Μητέρα, η παρθένα Μαρία δεν πρωτοτυπεί.Πριν από αυτήν, όπως και στην περίπτωση του Μίθρα, η Κυβέλη λατρεύτηκε το 205, πριν από τη χρονολόγηση μας, σε ολόκληρη τη νέα ρωμαϊκή αυτοκρατορία, για πάνω από 250 χρόνια, σαν την Μεγάλη Μητέρα ή τη Μητέρα των Θεών, που ανάλογα με τον τόπο πήρε πολλά ονόματα: Ιδαία, Ρέα, Φρυγία, Άγδιστη.
Στην Ελλάδα την έλεγαν Μητρώα και ο ναός της Μητρώον. Όταν σταμάτησε η λατρεία της ο ναός της μετατράπηκε σε αποθηκευτικό χώρο στον οποίο οι Αθηναίοι αποθήκευαν τα δημόσια έγγραφα. Από τότε υιοθετήσαμε για τα αντίστοιχα έγγραφα του κράτους τον «αριθμό μητρώου»!
Όλα αυτά δείχνουν πως οι θρησκευτικές ιδέες ταξιδεύουν από μία θρησκεία στην άλλη. Οι αρχαίες θρησκείες δεν είχαν το μονοπώλιο των ιδεών, ούτε την βαρβαρότητα του χριστιανισμού να επιβάλουν με τη βία, ώστε οι ιθύνοντες της ηγεσίας της να πελεκούν άκρα, να βασανίζουν, να καίνε και να εξοντώνουν τους αλλόθρησκους. Δεν υπήρχαν αιρέσεις, δεν υπήρχε θρησκευτικό μίσος! Αντίθετα, η μία θρησκεία συνδεόταν με ομοιότητες με την άλλη. Υπήρχε σύμπνοια και αγάπη μεταξύ τους και όχι διχόνοια και μίσος όπως στις τρεις «εξ Αποκαλύψεως» σημερινές θρησκείες.
Όταν τα στοιχεία αυτά διαμόρφωσαν την χριστιανική θρησκεία τότε οι κύριοι πλαστογράφοι σκαρφίστηκαν κάθε απάτη, ανοησία και παραλογισμό για να πείσουν τους πιστούς τους ότι… οι προηγούμενοι τους αντέγραψαν!
Ο κακόμοιρος ο Ιουστίνος, χωρίς να μπορεί να στεριώσει σε καμιά φιλοσοφική σχολή της Ελλάδας, βρήκε καταφύγιο μόνο στη νέα θρησκεία του Ιουδαιοχριστιανισμού, που λίγα χρόνια πριν οι πλαστογράφοι της ιστορίας και επινοητές του ψεύδους λεηλάτησαν ό,τι υπερβατικά πιστευόταν εκείνο τον καιρό. Δεν μπορούσε να φανταστεί πώς είναι δυνατόν η Δανάη να γέννησε τον Περσέα και να παρέμεινε παρθένα κι ο Μίθρας να έχει τόσες ομοιότητες με τον Ιησού (τότε αγνοούνταν ακόμα η 25η του Δεκέμβρη, φαντάσου), όμως να έχει δώδεκα μαθητές κι αυτός και να τους συνάξει σ’ ένα Μυστικό Δείπνο (να και η ανάρτηση για το Πάσχα!) δεν μπορούσε να το χωρέσει ο νους του!
Μια επιγραφή στο Βατικανό, προφανώς απομεινάρι ενός ναού του Μίθρα, γράφει
«Αυτός που δεν θα φάει από το σώμα μου ούτε θα πιει από το αίμα μου έτσι ώστε να γίνει ένα με μένα και εγώ μ' αυτόν, αυτός δεν θα σωθεί».
Ποιος έφταιγε; Ο Ιουστίνος ή οι πλαστογράφοι; Ποτέ δεν απέδωσε την ανοησία στο μυαλό του, αλλά προτίμησε να τη φορτώσει στους… δαίμονες, που παρέδωσαν τα μυστήρια στους ειδωλολάτρες θεούς, ξέροντας ότι τα ίδια θα έκανε και ο Ιησούς όταν θα ερχόταν!»
Αναμφισβήτητα λοιπόν, οι οργανωμένες θρησκείες του παρόντος, έχουν μικρή ιστορία στη συνολική ιστορία της Γης και του Ανθρώπου, καλύπτουν λίγο ως πολύ τις ίδιες σωματικές (την ανάγκη της αποτοξίνωσης μέσω νηστείας), συναισθηματικές (την ανάγκη ενσωμάτωσης σε ομάδα), υπαρξιακές (την ανάγκη μετά θάνατο ύπαρξης) και κοινωνικές (ηθικές, νομικές) ανάγκες, μοιράζονται πολύ κοινά στοιχεία στους μύθους που χρησιμοποιούν.
Πώς, ωστόσο, φτάσαμε από το σύμβολο του ήλιου στις παγανιστικές εορτών στο σύγχρονο «πρόσωπο» του Θεού των μεταβιομηχανικών κοινωνιών; Το βέβαιο είναι ότι οι θρησκείες και οι αιρέσεις εξελίσσονται ανάλογα με τις κοινωνίες και τις ιστορικές περιόδους στις οποίες επιβιώνουν.
Ξεχωριστή θέση στη γένεση και την εξέλιξη των θρησκειών κατέχουν οι Ιουδαϊκές δοξασίες, αφού είναι η βάση και των τριών μεγάλων σημερινών μονοθεϊστικών θρησκειών: Ιουδαϊσμού, Χριστιανισμού, Μουσουλμανισμού.
Σε μια πολύ ενδιαφέρουσα ανασκόπηση των Γραφών (Παλαιάς και Καινής Διαθήκης) ο Χάρης Φουνταλής αναλύει την «αλλαγή» στο πρόσωπο του Θεού στις δύο Διαθήκες:
«ο Θεός της Παλαιάς Διαθήκης είναι θεωρητικά ο ίδιος Θεός μ’ εκείνον του σύγχρονου Χριστιανισμού· αλλά στην πράξη ο Θεός της Π.Δ. ήταν πολύ διαφορετικός· είχε πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά από το Χριστιανικό Θεό, ο οποίος είναι μια πιο «εξελιγμένη» έκδοση του πρώτου. Συγκεκριμένα, ο Θεός της Π.Δ. ήταν μια φυσική οντότητα. Είχε φωνή, και πόδια για να περπατάει. Σύμφωνα με τη Γένεση 3:8, ο Αδάμ και η Εύα άκουσαν τη φωνή του Θεού που περπατούσε στον κήπο της Εδέμ («Και ήκουσαν την φωνήν Κυρίου του Θεού, περιπατούντος εν τω παραδείσω προς το δειλινόν»), και χώθηκαν κάπου για να κρυφτούν, αισθανόμενοι ντροπή γιατί είχαν μόλις φάει από το απαγορευμένο φρούτο. Τότε ο Θεός έχει ένα διάλογο με τον Αδάμ και την Εύα («Εκάλεσε δε Κύριος ο Θεός τον Αδάμ, και είπε προς αυτόν, Πού είσαι; ο δε είπε, Την φωνήν σου ήκουσα εν τω παραδείσω, και εφοβήθην,» κλπ, 3:9-10). Στην Έξοδο 33:9-23, ο Θεός ομιλεί στο Μωυσή «πρόσωπον προς πρόσωπον» (Έξδ. 33:11) λίγο πριν του δώσει τις Δέκα Εντολές. Ο Μωυσής παρακαλεί το Θεό να τον αφήσει να δει το πρόσωπό του, ο Θεός αρνείται (γιατί όποιος δει το πρόσωπό του πρέπει να πεθάνει, Έξδ. 33:20), αλλά επιτρέπει στο Μωυσή να δει τα οπίσθιά του («και θέλω σηκώσει την χείρα μου, και θέλεις ιδεί τα οπίσω μου· το δε πρόσωπόν μου δεν θέλεις ιδεί.» Έξδ. 33:23). Αυτή η εικόνα, που είναι σε πλήρη συμφωνία με τον ανθρωπομορφισμό θεών άλλων πολιτισμών εκείνης της εποχής, έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τον Χριστιανικό Θεό της μετέπειτα εποχής, που υποτίθεται πως είναι μόνον πνεύμα, στερούμενο ανθρώπινων μελών, όπως πόδια, στόμα, κεφάλι, φύλο, κλπ. (αν και όχι και σκέψης — διαβάστε αυτή τη σελίδα-μου για να δείτε τα προβλήματα που αναφύονται με ένα Θεό που σκέπτεται). Τον καιρό που πια ιδρύθηκε το Ισλάμ, ο Χριστιανικός Θεός είχε ήδη αποκτήσει τις σημερινές του αφηρημένες ιδιότητες, οπότε το Ισλάμ κληρονόμησε από το Χριστιανισμό την ιδέα ενός Θεού σαν αφηρημένη έννοια — ένα «απόλυτο πνεύμα».
Ο Θεός της Π.Δ. είναι ένας Θεός του οποίου οι πράξεις αντικειμενικά θα έπρεπε να κρίνονται σαν ηθικά «ιδιαζόντως ειδεχθείς» από κάθε σύγχρονο άνθρωπο αφού, π.χ., εξαλείφει από προσώπου Γης δύο πόλεις καίγοντας όλους τους κατοίκους-τους επειδή ήσαν ανήθικοι, σώζοντας όμως ένα ζευγάρι: το Λωτ και τη γυναίκα-του· η οποία εντούτοις έκανε το «ολέθριο λάθος» να γυρίσει και να κοιτάξει πίσω, οπότε ο Θεός τη μετέτρεψε σε στήλη άλατος (Γεν. 19:24-25). Νωρίτερα, ο ίδιος άνθρωπος, ο Λωτ, είχε προτείνει σε κάποιους κακοποιούς που τον ενοχλούσαν (προσπαθούσαν να παραβιάσουν την πόρτα του σπιτιού-του), να τους δώσει τις δυο παρθένες κόρες-του για να τις κάνουν ότι θέλουν (Γεν. 19:8), αρκεί οι κακοποιοί να άφηναν το Λωτ και τους άρρενες φιλοξενούμενους στην ησυχία-τους! Σε ένα νωρίτερο επεισόδιο, ο Θεός εξαλείφει ολόκληρο τον ανθρώπινο πληθυσμό από τη Γη με έναν Κατακλυσμό (εκτός απ’ το Νώε και την οικογένειά του). Ακόμα νωρίτερα, ο Θεός ζητάει από ένα γέρο άνθρωπο, τον Αβραάμ, να θυσιάσει το μοναδικό γιο-του, και τη στιγμή που ο Αβραάμ είναι έτοιμος να καταφέρει το θανάσιμο χτύπημα με ένα μαχαίρι στο παιδί πάνω στο βωμό, ο Θεός αντικαθιστά το παιδί με ένα κριάρι. Όμως σε ένα μετέπειτα επεισόδιο, ένα νεαρό κορίτσι ψήνεται πάνω στο βωμό από τον πατέρα της, τον Ιεφθάε, ένα στρατηγό των Εβραίων, ο οποίος ορκίστηκε ότι αν ο Θεός τον βοηθούσε να πετύχει μια μεγάλη νίκη με το στράτευμά του, θα θυσίαζε στο Θεό ότι εξερχόταν πρώτο από την πόρτα του σπιτιού του και θα ερχόταν να τον συναντήσει κατά την επιστροφή του (Κριταί 11:30-40).
Τί συνέβη στο Θεό αργότερα; Γιατί άλλαξε ο Θεός τόσο δραστικά, κι από ένα γενοκτόνο, μισογύνικο, διαβολικά ζηλιάρικο ον άλλαξε κι έγινε το πατρικό και καλοκάγαθο πνεύμα της μετά Χριστόν εποχής; Θα πρέπει είτε να πιστέψουμε το αδιανόητο, ότι δηλαδή ο ίδιος ο Θεός βελτιώθηκε, ή να δεχτούμε μια λογικότερη εκδοχή: ότι η ιδέα των ανθρώπων σχετικά με τον ίδιο τον εαυτό τους (το πώς θα έπρεπε να συμπεριφέρονται προς τους άλλους ανθρώπους, κλπ.), βελτιώθηκε, κι αυτή η βελτίωση αντικατοπτρίστηκε στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι φαντάζονταν το Θεό τους. Τώρα έχουμε ένα πολύ διαφορετικό σύνολο αρχών, σύμφωνα με το οποίο είναι ανήθικο να προκαλέσει κακό αυτός που έχει την ισχύ σε άλλους που είναι ασθενείς και απροστάτευτοι».
3. Η επιστημονική μελέτη του φαινομένου της θρησκείας
Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι οι θεοί του κόσμου αλλάζουν, εξελίσσονται και προσαρμόζονται. Ορισμένα στοιχεία των παγανιστικών θρησκειών διατηρούνται, ενώ άλλα μεταλλάχτηκαν. Κάποια στοιχεία υπήρχαν, ενώ άλλα δημιουργήθηκαν, π.χ. το ταξίδι της Μαρίας και του Ιωσήφ που ιστορικά δεν θα μπορούσε να γίνει λόγω των τότε απαγορεύσεων στις μετακινήσεις, η ύπαρξη βοσκών στη Βηθλεέμ που χειμώνα θα ήταν σίγουρα στα χειμαδιά κ.λπ. Όλοι οι πολιτισμοί, είτε αποδεχόταν τους θεούς των άλλων πολιτισμών, είτε επέβαλλαν τους δικούς τους με τη βία.
Οι αρχαίες θρησκείες του προφορικού λόγου εκτιμούσαν την επανάληψη, το μύθο, την τελετουργία. Μετά το 3000 π.Χ. που ανέτειλε η εποχή της Ιστορίας και του γραπτού λόγου, τα δόγματα στρέφονται σε πολύπλοκους στοχασμούς, τρανές θεότητες που κατά κανόνα οργανώνονται ιεραρχικά, κάτω από την εξουσία ενός ύψιστου θεού, ενώ ακόμη και το βασίλειο των νεκρών χαρακτηρίζεται από αυστηρή διαστρωμάτωση. Οι απλοί άνθρωποι δεν μπορούσαν πια να σταθούνε μόνοι τους απέναντι στο θεό, παρά μόνο με τη μεσολάβηση των ιερέων.
Οι, ανά τους αιώνες, ισχυροί του κόσμου, ανέκαθεν χρησιμοποιήσανε τη δύναμη των θρησκειών, μιας και τα θρησκεύματα ήταν πάντα τρόποι με τους οποίους ομάδες ανθρώπων αναζητούν να βελτιώσουν την υγεία, την ευτυχία, ή ακόμη και τον προσωπικό, οικογενειακό ή κοινοτικό πλούτο. Στη Ρώμη, ήδη από τη δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα το 44 π.Χ. κατέτασσαν σε θεούς όλους τους αυτοκράτορες. Ο Χριστιανισμός όμως αποτέλεσε την κόλλα στην απέραντη ρωμαϊκή αυτοκρατορία του 3ου μ.Χ. αιώνα, αν και επιβλήθηκε και διαδόθηκε δύσκολα, ειδικά στις αγροτικές περιοχές, λόγω της ισχυρής επιρροής των πρότερων παγανιστικών δοξασιών.
Οι θρησκείες «περνούσαν» από γενιά σε γενιά μέσω δύο μηχανισμών:
Α) τις πολύπλοκες τελετουργίες. Σύμφωνα με τη Fiona Bowie (Οι Θρησκείες του Κόσμου, Εκδ. Ουρανός), οι τελετουργίες έχουν την ισχύ να μεταμορφώνουν ανθρώπους και καταστάσεις, δημιουργώντας για παράδειγμα έναν αδυσώπητο πολεμιστή ή μια υποτακτική σύζυγο, έναν αφοσιωμένο υπηρέτη ή έναν καταπιεστικό τύραννο. Επειδή μερικές φορές τα τελετουργικά λαμβάνουν χώρα κάτω από συνθήκες που προκαλούν τρόμο, όπως σε ποικίλες τελετές μύησης, κοινοποιούν μηνύματα ιδεολογικής υφής σε σχέση με τη φύση του ατόμου, της κοινωνίας και του κόσμου. Συνεπώς, οι τελετουργίες είναι κεφαλαιώδους σημασίας για τον πολιτισμό και μπορούν να χρησιμοποιηθούν προς έλεγχο, υπονόμευση, σταθεροποίηση, βελτίωση ή εκφοβισμό ατόμων και ομάδων.
Β) την αποθάρρυνση της ελεύθερης σκέψης και κριτικής. Η αποθέωση αυτών των πρακτικών συνέβη στο Μεσαίωνα, ωστόσο οι θρησκείες ανέκαθεν αποθαρρύνουν τη μελέτη της εξέλιξης των θρησκειών και τον πολιτικό τους ρόλο, προκειμένου να μην αμφισβητηθεί η μοναδικότητα και η παρθενογένεση της δόγματος που ευαγγελίζονται. Για την ακρίβεια, η έρευνα, η κριτική σκέψη, και η λογική αποθαρρύνονται, ώστε οι πιστοί να παραμείνουν πιστοί, χωρίς αμφιβολίες. Με τα λόγια του Ντώκινς «όσο πιο πολύ καταφέρουμε να διατηρήσουμε την πίστη μας έναντι όλων των περί του αντίθετου αποδεικτικών στοιχείων, τόσο πιο ενάρετοι γινόμαστε». Σύμφωνα με χριστιανούς ιερωμένους «πίστευε και μη ερεύνα», ή «η θρησκεία μιλάει στην ψυχή μας και όχι στο μυαλό μας, γι’ αυτό και δεν πρέπει να αναζητούμε αποδείξεις που θα απευθύνονται στο νου μας, διότι πολύ απλά δεν θα δοθούν. Και δε θα δοθούν γιατί ο νους μας δεν μπορεί να αντιληφθεί και να συλλάβει το μέγεθος της Θεότητος». Στις περιπτώσεις που η θρησκεία αποτυγχάνει να προβλέψει ή να θεραπεύσει ή να επιτελέσει το έργο της, η κοινωνία της παρείχε ασυλία με την χαρακτηριστική απάντηση «Μυστήριαι αι βουλαί του Κυρίου», με άλλα λόγια «δεν ξέρω, αλλά και δεν θέλω να το παραδεχτώ ότι δεν ξέρω».
Οι θρησκείες ορίζουν με ποιον τρόπο οι άνθρωποι θα συμπεριφέρονται στους άλλους ανθρώπους και ποια θα είναι η «σχέση» με τους θεούς, με τους συνανθρώπους και με τη φύση. Βεβαίως, όπως έχει καταγραφεί στην Ιστορία, η επιτυχής ίδρυση ενός θρησκεύματος δεν εξαρτάται μόνο από τις διδαχές του ιδρυτή, αλλά και από το πώς οργανώνεται στη συνέχεια η κοινότητα που δημιουργείται στη βάση αυτών των διδαχών.
Ο κοινωνικός έλεγχος που επιβάλλεται από τη θρησκεία, περιλαμβάνει επίσης δύο τεχνικές:
Α) τα καλά της συμμετοχής στη θρησκεία. Η πίστη (οπουδήποτε σε οποιοδήποτε θεό) δίνει λύση σε ανεπίλυτα προβλήματα, όπως θάνατο παιδιού, φυλάκιση, συνέπειες πολέμου κ.α. Είναι μία ασφαλής «αποφυγή – escape» που βοηθά τον άνθρωπο να ακουμπά τεράστιο στρες σε αυτήν. Αν δεν υπήρχε η συγκεκριμένη λύση, πολλοί άνθρωποι θα είχαν αποδιοργανωθεί ψυχικά σε παθολογικό βαθμό. Εξηγεί τον κόσμο και το λόγο ύπαρξης του και λύνει τα μεταφυσικά ερωτήματα και αγωνίες. Εντάσσει το άτομο στην ομάδα, το κάνει αγαπητό και αποδεκτό, αφού όλες οι θρησκείες προβάλλουν την αγάπη ως κύριο συναίσθημα, καθώς και την υποστήριξη και αλληλοβοήθεια μεταξύ των μελών (άσχετα αν με τα μέλη άλλων θρησκειών είναι ή όχι σε διαμάχη).
Β) τα κακά της μη συμμετοχής. Η μη συμμετοχή συνεπάγεται εκφοβισμό με την αρρώστια ή την κοινωνική απομόνωση, το φόβο για το τέλος του κόσμου και τη σωτηρία μόνο των πιστών, και το φόβο της αιώνιας κόλασης μετά θάνατο, όλα συνέπεια της «αμαρτίας».
4. Το θρησκευτικό φαινόμενο σήμερα
Με το πέρασμα από το Μεσαίωνα στην Αναγέννηση και την έξαρση παραγωγής της επιστημονικής σκέψης αρχικά η επιρροή των θρησκειών περιορίστηκε. Ωστόσο, οι θρησκείες επιβιώνουν και αναπτύσσονται, παρά την επιστημονική κατάρριψη των μύθων στις οποίες βασίζονται. Ο ψυχαναλυτής του περασμένου αιώνα Έριχ Φρομ, είχε θεωρήσει την απομόνωση του ανθρώπου στη σύγχρονη εποχή ως αιτία που τον κάνει να στρέφεται σε θρησκευτικά συστήματα, που του παρέχουν έτοιμους τρόπους στο πώς θα σχετίζεται με τον κόσμο. Μάλιστα σήμερα, στην αυγή του 21ου αιώνα, η επιρροή των θρησκειών και της θρησκευτικής σκέψης έναντι της επιστημονικής όλο και μεγαλώνει, με τις ευλογίες της οικονομικής και της πολιτικής εξουσίας.
Σύμφωνα με την εφημερίδα Καθημερινή (07-04-2007), πολλοί παρατηρητές θεωρούν πως η άνοδος αυτή της θρησκείας στη σφαίρα της πολιτικής οφείλεται στη χειραγώγηση ιερών συμβόλων από τις ελίτ που θέλουν να κινητοποιήσουν τις μάζες. Οι άνθρωποι, πάντως, υποστηρίζουν την εφαρμογή της θρησκείας στην πολιτική. Έρευνα που διεξήγαγε το 2002 το κέντρο Pew Global Attitudes Project, φέρει το 91% των κατοίκων της Νιγηρίας και το 76% του Μπαγκλαντές να επιθυμεί μεγαλύτερη συμμετοχή της θρησκευτικής ιεραρχίας στην πολιτική. Παρόμοια έρευνα σε έξι αραβικές χώρες τον Ιούνιο του 2004 κατέδειξε ότι η πλειονότητα των ερωτηθέντων θα ήθελε να δει την εκκλησιαστική ιεραρχία να παίζει ρόλο στην πολιτική. Στην ίδια έρευνα, η συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων στο Μαρόκο, τη Σαουδική Αραβία, την Ιορδανία και τα Αραβικά Εμιράτα ανέφεραν το ισλάμ ως πρώτο στοιχείο της ταυτότητάς τους. Η κατάρρευση του σχεδόν κοσμικού καθεστώτος που είχε επιβάλει το κόμμα του Μπάαθ στο Ιράκ έδωσε την ευκαιρία να εκφραστούν θρησκευτικές και εθνικές τάσεις και επέτρεψε στο ισλάμ να παίξει κεντρικό ρόλο στην πολιτική ζωή της χώρας. Παρομοίως, μετά την κατάρρευση των δικτατοριών της Λατινικής Αμερικής, οι Ευαγγελιστές ανεδείχθησαν σε καθοριστική εκλογική δύναμη σε Βραζιλία, Γουατεμάλα και Νικαράγουα.
Στις ΗΠΑ, αντί να απεμπολήσει τη θρησκεία, ο εκσυγχρονισμός καλλιέργησε μια νέα γενιά θρησκευτικών κινημάτων, όπως οι Ευαγγελιστές, οι σαλαφίτες και ουαχαβίτες στη Μέση Ανατολή, η εκκλησία της Πεντηκοστής στην Αφρική και τη Λατινική Αμερική και το Opus Dei στους κόλπους της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Δεν πρόκειται τόσο για επιστροφή στην ορθοδοξία όσο για ανάδυση νέων ειδών ορθοδοξιών. Κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των νέων θρησκευτικών κινημάτων είναι η επιδεξιότητα και η οξεία πολιτική αντίληψη. Ανάμεσα στις οργανώσεις αυτού του είδους στον μουσουλμανικό κόσμο είναι η Μουσουλμανική Αδελφότητα στην Αίγυπτο και την Ιορδανία, η Χαμάς στα Παλαιστινιακά εδάφη και η Χεζμπολάχ στο Λίβανο. Στη Βραζιλία, η Εκκλησία της Πεντηκοστής έχει τη δική της κοινοβουλευτική ομάδα που αντιπροσωπεύει το 10% των βουλευτών.
Όλες τους κάνουν αποτελεσματική χρήση των μέσων που τους διαθέτει ο σύγχρονος κόσμος. Είναι, ωστόσο, αμφίβολο κατά πόσον είναι συμβατές με τη σύγχρονη δημοκρατία. Οι εξτρεμιστικές θρησκευτικές οργανώσεις μπορούν να παρακάμψουν τις δημοκρατικές διαδικασίες αν σφετεριστούν την εξουσία. Η πολιτικοποίηση της θρησκείας εγκυμονεί, άλλωστε, τον κίνδυνο εμφυλίων πολέμων. Είναι ενδεικτικό ότι το 43% των εμφυλίων μετά το 2000 είχε θρησκευτικό χαρακτήρα. Τις δεκαετίες 1940 και 1950 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν περίπου 25%. Εξάλλου, ο θρησκευτικός εξτρεμισμός είναι συχνά ο μοχλός που κινεί τις περισσότερες τρομοκρατικές επιθέσεις.
Στο περιοδικό Άρδην, επίσης διαβάζουμε:
"...συγκινούν τα πλήθη, τους αποσπούν κραυγές έκστασης καθώς και εκατομμύρια δολάρια χάρη στη μαγεία του εμπνευσμένου λόγου τους και των τηλεοπτικών σόου, όπου σκηνοθετείται η πάλη μεταξύ Σατανά και Αγίου Πνεύματος. Οι Αμερικανοί τηλευαγγελιστές, των οποίων η σταυροφορία εκτείνεται πέραν των συνόρων των Ηνωμένων Πολιτειών, δεν μπορούν να αγνοηθούν: αντανακλούν, ενισχύοντας παράλληλα, τις βαθιές τάσεις μερίδας της κοινωνίας, της οποίας ο σκοταδισμός προάγει τις χειρότερες συντηρητικές ιδέες.
Ένας ώριμος άνδρας, ψηλός και λυγερός, με γκριζόξανθα μαλλιά, βγαίνει σαν αστραπή από ένα άθλιο μοτέλ της οδικής αρτηρίας Airline Highway, στη Νέα Ορλεάνη. Περνάει τρέχοντας κάτω από έναν πίνακα ανακοινώσεων, όπου μπορεί κανείς να διαβάσει: «Η Αιώνια Σωτηρία σας απειλείται», απευθύνοντας έκκληση προς τους φορτηγατζήδες που μαζεύουν πόρνες προερχόμενες απ’ ολόκληρη την Αμερική. Η άσπρη Λίνκολν του είναι παρκαρισμένη λίγο πιο πέρα. Ένα από τα μπροστινά λάστιχα έχει σκάσει.
Από το σκοτάδι ξεπροβάλλουν δύο άτομα «οπλισμένα» με φωτογραφικές μηχανές. Οι φωτογραφίες τους θα οδηγήσουν στην πτώση του τηλευαγγελιστή Τζίμι Σουάγκαρτ και θα προκαλέσουν τριγμούς στην ισχυρότερη «ηλεκτρονική» Εκκλησία των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο Σατανάς μόλις στρίμωξε στη γωνία το θύμα του, τον τηλευαγγελιστή που, κραδαίνοντας τη Βίβλο, φωνασκούσε μπροστά στις τηλεοπτικές κάμερες υποσχόμενος την Κόλαση στους απίστους: «Διαβλέπω το Κακό, διαβλέπω την Αμαρτία». Η Αμερική διασκεδάζει ή κρύβει το πρόσωπο της.
Πώς να κατανοήσουμε τη σημασία αυτής της αμαρτίας, σαφώς χειρότερης από τη μοιχεία του κ. Γκάρι Χαρτ έναντι της συζύγου του, αν αγνοήσουμε το γεγονός ότι 40 εκατομμύρια Αμερικανών είναι αναγεννημένοι (born again), δηλαδή γεννημένοι από το Άγιο Πνεύμα. Το ευαγγελικό κύμα αποτελεί ίσως το σημαντικότερο φαινόμενο που αναδύθηκε τα τελευταία χρόνια πέραν του Ατλαντικού. Οι περισσότεροι ευαγγελιστές είναι ακραία συντηρητικοί και συγκροτούν τη θρησκευτική Νέα Δεξιά. Αφού εξέλεξαν έναν δημοκρατικό, τον κ. Τζέιμς Κάρτερ το 1976 – η πολιτική του τους απογοήτευσε βαθύτατα – συνέβαλαν σθεναρά στην εκλογή του κ. Ρόναλντ Ρέιγκαν το 1980 και το 1984. Η αποχώρηση του υποψηφίου τους, του κ. Πατ Ρόμπερτσον, από την κούρσα της προεδρίας το 1988 δεν αρκεί για να ανακόψει αυτή τη πλημμυρίδα, ικανή να αναπροσανατολίσει την αμερικανική πολιτική.
Το κύριο πρόβλημα της δεκαετίας του ’80 στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι η σχέση θρησκείας και κράτους. Πολλοί ευυπόληπτοι Αμερικανοί, μέλη ή μη του κατεστημένου, συντηρητικοί ή φιλελεύθεροι, ομολογούν τον τρόμο τους στη σκέψη να δουν κάποια μέρα στην κεφαλή του κράτους έναν φονταμενταλιστή ή πεντηκοστιανό πρόεδρο που να χυμά στο πυρηνικό κουμπί με το πρώτο κάλεσμα του Ιεχωβά.
Η ηθική υποχρέωση των ευαγγελιστών είναι ο προσηλυτισμός. Η μεγαλύτερη Εκκλησία τους, η μεγαλύτερη στον κόσμο, βρίσκεται στη Νότιο Κορέα: 500.000 πιστοί. Στη Νιγηρία, οι μάγοι μετατρέπονται σε πάστορες. Στην Κεντρική Αμερική, οι κ.κ. Τζίμι Σουάργκαρτ και Πατ Ρόμπερτσον καθοδηγούν την Ιερή Σταυροφορία ενάντια στον άθεο κομμουνισμό: στέλνουν εκεί χιλιάδες ιεραπόστολους. Συλλέγουν εκατομμύρια δολάρια για τη λεγόμενη «ανθρωπιστική» βοήθεια, βοήθεια παρόμοια με εκείνη που δίνει η κυβέρνηση στους «Κόντρας» και στους ιεραπόστολους. Ο συνταγματάρχης Νόρθ, ο «ήρωας του Κόντραγκεϊτ», είναι αναγεννημένος.
Είναι αδύνατο, εξηγεί ο κ. Μπιλ Μόγιερς, να κατανοήσουμε τις αντιθέσεις, κυρίως της Κεντρικής Αμερικής, αν αγνοήσουμε τον ρόλο της θρησκείας. Οι θρησκευτικοί πόλεμοι συγκλονίζουν τον κόσμο. Στη Νικαράγουα και στην Ονδούρα, καθολικοί και προτεστάντες βρίσκονται σε βίαιες αντιπαραθέσεις. Στις ίδιες τις τάξεις των προτεσταντών διεξάγονται άγριες μάχες, με τη Βίβλο ανά χείρας. Ακούστε τον κ. Τζίμι Σουάγκαρτ: «Ο Ιησούς είναι ο Πρόεδρος, ο στρατηγός σας, ο στρατάρχης σας. Στο όνομα του Ιησού, διατάζω τον Διάβολο να εγκαταλείψει τη ζωή σας, το σπίτι σας, την ψυχή σας, την πόλη σας, την κυβέρνησή σας και τη χώρα σας». Οι τηλεοπτικές εκπομπές αναμεταδίδονται σε εκατομμύρια νοικοκυριά της Κεντρικής Αμερικής, με ταυτόχρονη μετάφραση. Ο κ. Ρόμπερτσον επισκέφτηκε τους καταυλισμούς των «Κόντρας»: «Θέλουμε να βοηθήσουμε τα θύματα του κομμουνισμού. Εντάσσεται στις βουλές του Θεού». Οι ευαγγελικές Εκκλησίες πολλαπλασιάζονται σαν μανιτάρια, ο χριστιανικός στρατός της άκρας δεξιάς περνά στην αντεπίθεση με αλυσιδωτούς προσηλυτισμούς. Για αρκετούς φτωχούς, η ελπίδα δεν βρίσκεται στην επανάσταση: Ο Ιησούς τούς σπρώχνει απευθείας από τον βούρκο στον Παράδεισο. «Οι χριστιανοί είναι έτοιμοι να επιλέξουν στρατόπεδο. (…) Οι ιεραπόστολοι υπηρετούν ένα βασίλειο, διχασμένο μεταξύ του Θεού και της πολιτικής».
Το ευαγγελικό κίνημα δεν βρίσκεται στα πρόθυρα της εξαφάνισής του, καθώς ασχολείται με τη μάχη μεταξύ του Καλού και του Κακού – τον αρχαιότερο πόλεμο που διεξάγουν οι Αμερικανοί, η κουλτούρα των οποίων είναι διαποτισμένη από μανιχαϊσμό. Δεν πρόκειται για έλλειμμα ευφυΐας, αλλά για πρότυπο ζωής, για τρόπο σκέψης.
«Χάρη σε μας» δηλώνει ο κ. Γκι Τζάρμαν, μέλος του Ιδρύματος Πολιτιστικής Κληρονομιάς (Heritage Foundation) και της Χριστιανικής Φωνής (Christian Voice), «η θανατική ποινή, το ζήτημα των πυρηνικών όπλων και ο πόλεμος των άστρων θα αποτελέσουν προβλήματα κυρίως χριστιανικά και ηθικά. Σύντομα, η δυναμική ισχύς μας θα αφήσει άφωνους τους Αμερικανούς».
Τα παραδείγματα συνύπαρξης θρησκειών και πολιτικής είναι πολλά, και επεκτείνονται, εκτός από τη Χριστιανική Δεξιά της Αμερικής, στα θρησκεύματα όλου του κόσμου. Στον σύγχρονο Ιουδαϊσμό, Χριστιανισμό, Μουσουλμανισμό, τις εκατοντάδες θρησκείες, τις χιλιάδες αιρέσεις, τις σφαγές χριστιανών στη Βόρεια Αφρική, τον πόλεμο στα εδάφη της Παλαιστίνης, τις βομβιστικέ επιθέσεις Σιητών και Σουνιτών, έως το ψηλό Θιβέτ και την Κινεζική κυριαρχία.
Οι σύγχρονοι ευαίσθητοι και δημοκράτες άνθρωποι ανησυχούν για τις συνέπειες που μπορεί να έχει μία τέτοια σχέση που πολώνει, και εκμεταλλεύεται τις θρησκευτικές αντιθέσεις για πολιτικά και οικονομικά οφέλη. Τα παιδιά όλου του κόσμου, ακόμη και στις σύγχρονες μητροπόλεις της Νέας Υόρκης, του Λονδίνου και του Παρισιού, διαφοροποιούνται ανάλογα με το θρήσκευμα τους, ενώ δεν συμβαίνει το ίδιο για άλλα χαρακτηριστικά, όπως π.χ. το ποιο κόμμα ψηφίζουν οι γονείς τους. Τα παιδιά αυτά, παρά την έμφυτη ηθική τους που είναι συνέπεια των κοινωνικών ενστίκτων που τους εφοδιάζει η φύση, γαλουχούνται σε μία επικίνδυνη φονταμενταλιστική ηθική και μαθαίνουν να αποφεύγουν να δουν τον κόσμο με τη λογική και την κρίση τους.
Με αυτά τα δεδομένα το μέλλον φαντάζει πραγματικά δυσοίωνο!
