Η νόηση και κατά συνέπεια η γνώση που είναι το αποτέλεσμα της, αποτελεί το χαρακτηριστικό γνώρισμα του ανθρώπινου είδους, καθώς ο άνθρωπος είναι το μόνο ον που όχι μόνο υπερβαίνει τα άλλα έμβια όντα, αλλά είναι και σε θέση να τροποποιήσει και να διαχειριστεί το φυσικό περιβάλλον σύμφωνα με τις ανάγκες του. Ο άνθρωπος όχι μόνο διαθέτει νόηση και ελεύθερη βούληση, αλλά έχει συνείδηση της χρονικά περιορισμένης ύπαρξης του. Δεν επιβιώνει απλά κυριαρχούμενος μόνο από πάθη και ένστικτα όπως συμβαίνει στο υπόλοιπο ζωικό βασίλειο, αλλά τροποποιεί, δημιουργεί, και τελικά παρεμβαίνει καταλυτικά στην Φύση, δημιουργώντας εν τέλει την Ιστορία.
Η γνώση αποτελεί μια συσσωρευτική διαδικασία στον χρόνο, κατά συνέπεια η γνώση αφορά μία γραμμική διαδικασία που μεταφέρεται και εμπλουτίζεται από γενιά σε γενιά.
Με τη γνώση μπορεί ο άνθρωπος να φθάσει σε ουσιαστικές κατακτήσεις τόσο του εαυτού του, όσο και της φύσης. Η γνώση διακρίνεται τόσο στην «εξωτερική» που αφορά το πεδίο των πέντε αισθήσεων, όσο και στην «εσωτερική» που αφορά την υπερσυνείδητη γνώση που λίγοι ίσως μπορούν να κατακτήσουν.
Η ικανότητα της νόησης και της γνώσης υπήρξε καταλυτική για την θέση του ανθρώπου στο πλανητική ιστορία. Για το πότε και πως ενεργοποιήθηκε στο απώτατο παρελθόν αυτή η ικανότητα στον άνθρωπο, μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν. Η σημαντικότητα της όμως έχει μεταφερθεί σε εμάς από την αρχαιότητα δια μέσου αρχετυπικών μύθων αλλά και θρησκευτικών κειμένων. Όπως θα περιγραφεί παρακάτω, η ικανότητα της γνώσης όπως περιγράφεται σε αρχαία κείμενα, αποτέλεσε Θεϊκό δώρο αλλά ίσως και αιτία έκπτωσης του ανθρώπου, από μία κατάσταση Θεϊκής ευδαιμονίας.
Στην παρούσα έρευνα θα γίνει αναφορά στην Αρχαία Ελληνική παράδοση όπως αυτή έφτασε σε εμάς δια μέσου των μύθων, όσο και στην Εβραϊκή θρησκευτική παράδοση όπως αυτή περιγράφεται στην Παλαιά Διαθήκη.
Ανάμεσα στις δύο αντιλήψεις υπάρχουν μεγάλες ομοιότητες αλλά και διαφορές, όπως θα αναδειχθεί στην συνέχεια.
Στην αρχαία Ελληνική μυθολογία η Θεότητα που σχετίζεται με την νόηση είναι η Θεά της σοφίας η Θεά Αθηνά, της οποίας το όνομα ετυμολογείται από το Α-θεο-νόα ή Η-θεο-νόα, δηλαδή η νόηση του Θεού ( ΠλάτωναςΚρατυλος 407b). Πατέρας της Αθηνάς ήταν ο Δίας, και μητέρα της η Θεά της Μήτις. (Η Μήτις για να βοηθήσει το Δία προσέφερε στον Κρόνο ένα βοτάνι που θα τον εξανάγκαζε να ξεράσει τα Θεϊκά παιδιά του που είχε καταπιεί). Η Μήτις σύμφωνα με τον Ησίοδο, ήταν κόρη του Ωκεανού και της Τηθύος. Η Μήτις όπως και η κόρη της Αθηνά, ήταν για τους αρχαίους όχι απλά η Θεά της σοφίας, της φρόνησης και της γνώσης του καλού και του κακού, αλλά και της πονηριάς που ήταν αναγκασμένοι να αντιστρατέψουν οι αδύναμοι άνθρωποι στερούμενοι φυσικών όπλων κατά την διάρκεια της πρωτόγονης εποχής, όταν είχαν να αντιμετωπίσουν στην πάλη της επιβίωσης, τα στοιχεία της φύσης. Σύμφωνα όμως με έναν χρησμό η Μήτις ως σύζυγος του Δία, θα γεννούσε πρώτα μια κόρη (την Αθηνά) και στην συνέχεια έναν γιο που θα ανέτρεπε την εξουσία του Δία, θα γινόταν δηλαδή ότι ακριβώς είχε κάνει Δίας στον πατέρα του Κρόνο. Όταν φυσικά ο Ζευς πληροφορήθηκε τον χρησμό, φοβούμενος μην πάθει ότι και ο πατέρας του Κρόνος, ζήτησε ένα την Γαία ένα βοτάνι το οποίο όποιος το έτρωγε μίκραινε.
Η Γαία φυσικά του το έδωσε, και αυτός το έδωσε αμέσως στην Μήτιδα η οποία ήταν σε εν- Δία- φέρουσα στην Αθηνά να το καταπιεί, λέγοντας πως με αυτό θα έκανε γερά παιδιά. Όταν η Μήτις το κατάπιε άρχισε αμέσως να μικραίνει, και ο Δίας τότε την κατάπιε, μαζί με την Αθηνά την οποία είχε η Μήτις στην κοιλιά της.Ο Δίας από τη στιγμή που κατάπιε τη Μήτιδα κατέκτησε ολόκληρη τη σοφία του κόσμου. Στην συνέχεια όμως από την πολύ... «σοφία», άρχισε να υποφέρει από φρικτούς πονοκεφάλους, τόσο ισχυρούς που δεν άντεχε άλλο. Κάλεσε λοιπόν τον γιο του Ήφαιστο, και του ζήτησε να του ανοίξει το κεφάλι με το τσεκούρι, ώστε να ανακουφιστεί από τον πονοκέφαλο...Παρά τις αντιρρήσεις του ο Ήφαιστος, αναγκάστηκε τελικά να το πράξει, και τότε μέσα από το κεφάλι του Δία ξεπετάχτηκε πάνοπλη η κόρη του Θέα Αθηνά! Κρατούσε ασπίδα, φορούσε περικεφαλαία και κουνούσε απειλητικά το δόρυ της.
Το ότι οι αρχαίοι μυθοπλάστες απεικόνισαν την Αθηνά εξερχόμενη πάνοπλη από το κεφάλι του Δία, είναι φυσικά εξαιρετικά συμβολικό. Η νόηση αφορά την λειτουργία του εγκεφάλου από όπου εξήλθε η Αθηνά, ενώ η λογική μας δίνει τα αναγκαία εκείνα όπλα που είναι απαραίτητα στον άνθρωπο για να πολεμήσει στην μάχη της επιβίωσης και της επικράτησης, ώστε να είναι σε θέση να αντεπεξέλθει στις δυσκολίες της ζωής. Η Ασπίδα της Αθηνάς έφερε επάνω της το Γοργώνειο, το κεφάλι της Μέδουσας με τα φιδίσια μαλλιά. Η Μέδουσα στην ασπίδα της Αθηνάς συμβολίζει το διττό αποτέλεσμα της νόησης, που προκύπτει από τις πράξεις μας, οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν τόσο το καλό όσο και το κακό βάσει των συνειδητών επιλογών μας. Η Μέδουσα συμβολίζει τις φοβίες τα πάθη και το σκοτεινό τμήμα του ασυνείδητου. Η Αθηνά φέρνει τη λογική και την συνείδηση, που είναι το ακριβώς το αντίθετο της παραλυτικής απραξίας της Μέδουσας(παραλύει όποιον την κοιτάξει). Εάν δεν αναπτύξουμε την λογική και την συνείδηση μας, δεν αναπτύξουμε δηλαδή αντιστάσεις (ασπίδα) στο παράλογο και στη κυριαρχία του ασυνείδητου και της ύλης έναντι της διάνοιας, τότε υποβιβαζόμαστε στην ζωώδη κατάσταση. Ο συμβολισμός είναι προφανής, η δύναμη της νόησης έχει πάντα δύο όψεις...!
Η Αθηνά έφερε δίπλα της τυλιγμένο ένα φίδι. Το φίδι είναι ένα επαναλαμβανόμενο αρχετυπικό σύμβολο συνοδεύει όλες τις θηλυκές θεότητες συνεπώς και τη Μεγάλη Μητέρα. Τυλιγμένο γύρω από οποιοδήποτε αξονικό σύμβολο, συμβολίζει την αφύπνιση της ψυχής και την ροή της ενέργειας στο σώμα. Γενικά το φίδι ως σύμβολο είναι τόσο ηλιακό όσο και σεληνιακό. Συμβολίζει τόσο την ζωή όσο και τον θάνατο. Την σοφία αλλά και την εξάρτηση από τα πάθη, την θεραπεία (Ασκληπιός) όσο και το δηλητήριο. Είναι φαλλικό σύμβολο, η δημιουργική αρσενική δύναμη, «ο σύζυγος όλων των γυναικών». Ζώντας στο έδαφος σχετίζεται με τον κάτω κόσμο του σκότους, συμβολίζοντας τις μαγικές δυνάμεις, και τη μαγεία που κατέχουν οι αόρατες δυνάμεις. Ως τέτοιο είναι εχθρός του ήλιου και αντιπροσωπεύει τις σκοτεινές δυνάμεις στο ανθρώπινο γένος. Κατ’ αυτό τον τρόπο το φως και το σκοτάδι, το θετικό και το αρνητικό, βρίσκονται σε σύγκρουση, όπως ο Δίας και ο Τυφώνας, ο Απόλλωνας και ο Πύθωνας κλπ. Ως έρπων συμβολίζει το πνεύμα που διαπερνά τα πάντα, είναι η εσωτερική φύση του ανθρώπου και η συνείδηση.Δεν είναι τυχαίο πως τα Φίδια αλλά και οι Δράκοι εμφανίζονται ως φρουροί των ναών, φύλακες της εσωτερικής γνώσης και όλων των σεληνιακών θεοτήτων.
Η Ε.Π. Μπλαβάτσκυ λεει πως, φυσιολογικά, το φίδι συμβολίζει την αποπλάνηση της δύναμης από την ύλη (του Ιάσονα από την Μήδεια, του Ηρακλή από την Ομφάλη, του Αδάμ από την Εύα), ενσαρκώνοντας την εμμονή του κατώτερου στο ανώτερο, του «πρότερου» στο «τελικό».
Ένα άλλο σύμβολο της Αθηνάς είναι το ιερό πουλί της, η Γλαύκα (κουκουβάγια). Η κουκουβάγια είναι νυχτόβιο πτηνό το οποίο έχει εξαιρετική όραση. Η Γλαύκα συμβολίζει την σοφία που επιτυγχάνεται με την «εις εαυτόν διείσδυση», ...η οποία μπορεί να επιτευχθεί μόνο μακριά από το φως της ημέρας και την φασαρία, όταν ο άνθρωπος απομονώνεται από το περιβάλλον. Για αυτό τον λόγο και «η γλαύκα της Αθηνάς πετάει μόλις η μέρα γείρει προς την δύση της...».Δεν είναι φυσικά καθόλου τυχαίο, πως οι μυήσεις κατά την διάρκεια των μυστηριακών τελετών γινόταν πάντα νύχτα κάτω από το φως των δαυλών.Την Αθηνά θα την συναντήσουμε και αργότερα όταν θα γίνει λόγος για τα μήλα των Εσπερίδων, πρώτα όμως πρέπει να γίνει αναφορά στον Προμηθέα.
O Προμηθέας ήταν γιος του Τιτάνα Ιαπετού και της Ωκεανίδας Ασίας. Αδέλφια του ήταν οι Επιμηθέας, ο Άτλας και ο Μενοίτιος. Το όνομά του σημαίνει αυτός που πρώτα σκέφτεται και μετά πράττει. Παράγεται από την πρόθεση «προ» και το ρήμα «μανθάνω και σημαίνει «συνετός», «προνοητικός».Κατά τη διάρκεια της Τιτανομαχίας ο Προμηθέας πήρε το μέρος Δία, και γι' αυτό δεν τιμωρήθηκε όπως οι άλλοι Τιτάνες με εγκλεισμό στα Τάρταρα. Η συμβολή του στην εξέλιξη του ανθρώπινου γένους ήταν καταλυτική. Σύμφωνα με τον Λουκιανό, ο Προμηθέας την εποχή της Τιτανομαχίας, δημιούργησε με την αρωγή της θεάς Αθηνάς τον πρώτο άνθρωπο (το Χρυσό Γένος) από πηλό και φωτιά, και κατ’ εικόνα και ομοίωση των Θεών. (1)
Τα ζώα δημιουργήθηκαν την ίδια περίοδο από την μίξη υλικών της Γης και της φωτιάς. Η δημιουργία των όντων και του ανθρώπου έγινε μέσα στη γη. Όταν κλήθηκαν όλα τα όντα της Γης να βγουν στο φως, ανατέθηκε στον Προμηθέα και στον Επιμηθέα να δώσουν στο κάθε ον τα χαρακτηριστικά που έπρεπε να έχει. Ο Επιμηθέας έπεισε τον αδελφό του να του επιτρέψει να αναλάβει μόνος αυτή τη δουλειά. Όταν όμως έφτασε στο τέλος η ώρα του Ανθρώπου, δεν είχε μείνει κανένα προτέρημα να του χαρίσει .
Αντιλαμβανόμενος ο Προμηθέας το σφάλμα του Επιμηθέα και βλέποντας την αδυναμία του ανθρώπινου γένους απέναντι στη φύση, αποφάσισε να του χαρίσει τη φωτιά, την οποία πήρα από το εργαστήριο του Ήφαιστου, τοποθετώντας την σε ένα κούφιο καλάμι.
Ο Προμηθέας έμαθε τους ανθρώπους όχι μόνο να ελέγχουν τη φωτιά, αλλά να κατασκευάζουν επίσης εργαλεία, και τους έμαθε τις Επιστήμες και τα Γράμματα. Τέλος για να είναι ικανοποιημένοι οι Θεοί μαζί τους, τους έμαθε να τους λατρεύουν κάνοντας θυσίες σε αυτούς.
Όταν όμως τέθηκε το ζήτημα ποιο κομμάτι του θυσιασμένου ζώου ανήκει στους Θεούς και ποιο στους ανθρώπους, ο Προμηθέας σκέφτηκε ένα κόλπο για να βοηθήσει τους ανθρώπους.
Στη μια μεριά έβαλε τα κόκαλα των ζώων αλειμμένα με λίπος, και στην άλλη το κρέας τυλιγμένο μέσα σε δέρμα και κάλεσε τον Δία να διαλέξει το κομμάτι που θα άξιζε τους Θεούς. Ο Δίας ξεγελάστηκε από τα γυαλιστερά κόκαλα και τα διάλεξε, αφήνοντας το κρέας και το δέρμα στους ανθρώπους.
Στην συνέχεια φυσικά ο Δίας διαπίστωσε το τέχνασμα του Προμηθέα, και ζήτησε από τον Ήφαιστο να φτιάξει μια Γυναίκα. Έτσι δημιουργήθηκε η πρώτη γυναίκα η Πανδώρα, από γη και νερό.
Το όνομα αυτό το πήρε διότι ως δημιούργημα Θεού, έλαβε πολλά δώρα από όλους τους Θεούς. Ένα από αυτά τα δώρα ήταν ένα πιθάρι, το οποίο όμως δεν έπρεπε να ανοίξει. Ο Ερμής την οδήγησε στον αδελφό του Προμηθέα τον Επιμηθέα (ετυμολογικά αυτός που σκέφτεται μετά τις πράξεις του), ο οποίος παρά την συμβουλή του αδελφού του να μην δεχτεί δώρο από τον Δία, την έκανε γυναίκα του.
Όταν η Πανδώρα άνοιξε το πιθάρι που της είχαν χαρίσει οι Θεοί, ξεχύθηκαν όλα τα δεινά των ανθρώπων, καθώς έως τότε οι άνθρωποι που ζούσαν στη γη δεν γνώριζαν από το κακό τους πόνους και τις αρρώστιες . Την τελευταία στιγμή όμως η Πανδώρα πρόλαβε να κλείσει το πιθάρι και έμεινε μέσα η ελπίδα για το ανθρώπινο γένος. Η Πανδώρα στο μύθο του Προμηθέα συμβολίζει την αρχή του κακού για τον άνθρωπο. Δημιουργήθηκε ως αντιστάθμισμα στην ευεργεσία που έκανε ο Προμηθέας να δωρίσει τη φωτιά στους ανθρώπους. Η φωτιά αναγνωρίζεται σαν «θεία δωρεά» και «θεία δύναμη» που την καθιστά όπλο του ανθρώπου και τον κυριότερο παράγοντα πολιτισμού.
Στην συνέχεια ο Δίας θέλοντας να τιμωρήσει εκ νέου τους ανθρώπους, που είχαν γίνει κακοί και άδικοι, προκάλεσε τον κατακλυσμό.
Ο Προμηθέας όπως και πάλι χάλασε τα σχέδια του Δία προειδοποιώντας τον γιο του Δευκαλίωνα, και συμβουλεύοντας τον να φτιάξει μια κιβωτό, να την γεμίσει με εφόδια και ζώα και να μείνει μέσα μαζί με την γυναίκα του Πύρρα, η οποία ήταν κόρη του Επιμηθέα.
Ο Δευκαλίωνας με την Πύρρα όχι μόνο σώθηκαν από τον Κατακλυσμό, αλλά δημιούργησαν και το Τέταρτο Γένος, το Γένος των Ηρώων, αλλά και των Ελλήνων. Αυτό εξόργισε ακόμη περισσότερο τον Δία ο οποίος έδεσε τον Προμηθέα σε βράχο στον Καύκασο, διατάσσοντας έναν αετό να του τρωει το συκώτι κάθε πρωί. Εξαιτίας όμως του γεγονότος της Αθανασίας Προμηθέα, κάθε βράδυ το συκώτι του ανανεωνόταν.
Ο αετός είναι το ιερό πουλί του Δία, καθώς είναι ο Βασιλιάς των αιθέρων, πανόπτης της Γης και των αιθέρων όπως και ο Βασιλιάς των Θεών και ανθρώπων. Ο αετός ο οποίος τρωει το συκώτι του Προμηθέα, ίσως συμβολίζει την νόηση (αετός- πνεύμα) που μπορεί να χαλιναγωγήσει τα πάθη (συκώτι) , αλλά και ότι τα πάθη μπορούν να κρατήσουν δέσμιο τον άνθρωπο (δεσμά του Προμηθέα) .
Σε αυτό το σημείο εμπλέκεται στην ιστορία ο Ηρακλής ο οποίος κατά την διάρκεια του ενδέκατου Άθλου που του είχε ανατεθεί από τον Ευρυσθέα, (αναζήτηση των Μήλων των Εσπερίδων), φτάνει στον Καύκασο σκοτώνει τον Αετό, και ελευθερώνει τον Προμηθέα, δίνοντας έτσι τέλος στο μαρτύριο του. Ο Προμηθέας από ευγνωμοσύνη προς τον Ηρακλή του αποκάλυψε πως θα πάρει τα Χρυσά Μήλα.
Τα μήλα των Εσπερίδων ήταν οι χρυσοί καρποί των δέντρων που βρίσκονταν στον ομώνυμο κήπο. Σύμφωνα με το Φερεκύδη οι μηλιές αυτές είχαν δοθεί ως γαμήλιο δώρο από τη Γη στον Δία και την Ήρα. Η Ήρα φύτεψε τα δέντρα στον κήπο των Θεών, ο οποίος βρισκόταν στη χώρα του Άτλαντα (εκ του α και του τλάν = τα πάντα υπομένοντας) , ο οποίος είχε τιμωρηθεί από τον Δία να κουβαλάει στους ώμους του Ουρανό.Οι κόρες του Άτλαντα έκλεβαν όμως τα μήλα, γι' αυτό και η Ήρα ανέθεσε τη φύλαξή τους στις νύμφες Εσπερίδες και στο δράκοντα Λάδωνα με τα εκατό κεφάλια, ο οποίος ήταν γιος του Τυφώνα και της Έχιδνας.
Στην αρχή της αναζήτησης του ο Ηρακλής συνάντησε τον Νηρέα, «τον σοφό των θαλασσών» ο οποίος είχε το χάρισμα της μαντικής, άλλαζε πολλές μορφές και δεν απαντούσε ευθέως. Ο Ηρακλής κάποια στιγμή από τα λεγόμενα του Νηρέα, κατάλαβε πως ίσως θα έπρεπε να πάει νότια. Καθ’ οδών νίκησε τον γίγαντα Ανταίο (γιο του Ποσειδώνα και της Γαίας) ο οποίος έπαιρνε υπεράνθρωπη δύναμη από την Γη. Ο Ηρακλής κατάφερε να τον νικήσει σηκώνοντας τον στο αέρα, ώστε να μην μπορεί να αντλήσει δύναμη από την Γη. Στην συνέχεια συνάντησε τον Βούσιρη (γιο του Ποσειδώνα και μίας θνητής). Ο Βούσιρης ήθελε να τον θυσιάσει, ο Ηρακλής όμως του ξέφυγε και τελικά σκότωσε αυτός τον Βούσιρη.
Μετά συνάντησε τον Προμηθέα δεσμώτη στο βράχο τον απελευθερώνει σπάζοντας τα δεσμά του, και εκείνος του εξηγεί πώς να βρει και να πάρει τα χρυσά μήλα.
Οι δοκιμασίες για την Εύρεση των μήλων των Εσπερίδων ίσως σχετίζονται συμβολικά με διαδικασίες μύησης , και τα 4 Στοιχεία την Γη, το Νερό, τον Αέρα, την Φωτιά, και την πορεία του ανθρώπου προς την πνευματική και ηθική του «τελείωση».
Το πρώτο εμπόδιο που πρέπει να ξεπεράσει ο Ηρακλής σε αυτό τον άθλο είναι ο Νηρέας (θαλάσσια θεότητα- στοιχείο ΝΕΡΟ) ο οποίος άλλαζε συνεχώς μορφές, συμβολίζοντας ίσως τα διαφορετικά μονοπάτια που μπορεί ο «μαθητής» να ακολουθήσει προς την γνώση.
Στην συνέχεια ο Ηρακλής παλεύει με τον γίγαντα Ανταίο, ο οποίος αντλούσε την δύναμη του από την Γη (στοιχείο ΓΗ) που συμβολίζει ίσωςτην πάλη του πνευματικού ανθρώπου με την προσκόλληση στην ύλη και τον κατώτερο εαυτό του.
Κατόπιν ο Βούσιρης θέλει να θυσιάσει τον Ηρακλή (Θυσία - στοιχείο ΦΩΤΙΑ) ο Ηρακλής όμως σπάει τα δεσμά του και σκοτώνει τον Βούσιρη . Ο αναζητητής εφόσον έχει ήδη «θυσιάσει» το κατώτερο εαυτό του, αναγεννάται σε ένα νέο συνειδησιακό επίπεδο όπου εμφανίζεται η φιλευσπλαχνία, με τη βοήθεια που παρέχει στον Προμηθέα.
Ο Προμηθέας (στοιχείο ΑΕΡΑ- πνεύμα) είναι αυτός που τιμωρείται από τον Δία διότι μετέδωσε τη γνώση σε αμύητους και αυτή σπαταλήθηκε ή κακοποιήθηκε. Ο Προμηθέας ανταμείβει τον Ηρακλή για τη πράξη του και τον συμβουλεύει πώς να βρει τα μήλα, των Εσπερίδων δηλαδή πώς να επιτύχει την πεμπτουσία της «γνώσης». (2)
Στον δρόμο προς τις Εσπερίδες, ο Ηρακλής παίρνει τον Ουρανό στους ώμους του αντικαθιστώντας τον Άτλαντα. Είναι το σημείο που λαμβάνει χώρα μία συμβολική επίσης κίνηση, καθώς σηκώνει το βάρος της ανθρωπότητας, κάτι που θα τον οδηγήσει τελικά στην ανταμοιβή των χρυσών μήλων, τα οποία φύλαγε ο άυπνος δράκος Λάδωνας ο όποιος είχε εκατό κεφάλια.
Ο δράκος τελικά φονεύεται και ο Ηρακλής παρέδωσε τα μήλα τον Ευρυσθέα.
Τα μήλα των Εσπερίδων επιστράφηκαν τελικά από την Αθηνά στον κήπο των Εσπερίδων, καθώς εκεί ήταν η θέση στην οποία έπρεπε να βρίσκονται.
Ο Δράκος με την σειρά του είναι επίσης ένα παγκόσμιο αρχετυπικό σύμβολο. Οι δράκοι είναι οι χθόνιοι φύλακες των πυλών της εσωτερικής γνώσης ενάντια στους οποίους οφείλουν να πολεμήσουν οι ήρωες.
Ο αγώνας με το δράκοντα συμβολίζει τις δυσκολίες που υπάρχουν για να κερδίσει κάποιος τους καρπούς της «εσωτερικής γνώσης». Το σκότωμα του δράκοντα είναι η σύγκρουση ανάμεσα στο φως και στο σκοτάδι. Είναι η τελική νίκη του ανθρώπου ο οποίος πολεμά και υπερνικά τη δική του σκοτεινή φύση, επιτυγχάνοντας αυτογνωσία που τον απελευθερώνει από το πολύ περιορισμένο κέντρο του «εγώ», και την κατάκτηση της υπερσυνειδησιακής εκείνης κατάστασης που του επιτρέπει να βιώσει την «ενότητα των πάντων».
Ο Ηρακλής τέλος συμβολίζει τον αρχετυπικό αλλά μη τελειοποιημένο άνθρωπο που παίρνει στα χέρια του την κατώτερη φύση και την υποβάλλει πρόθυμα σε πειθαρχία, κάτι που θα προκαλέσει τελικά την ανάδυση της Θεϊκής του φύσης.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ο ήρωας υποβάλλεται σε μερικές συμβολικές δοκιμασίες, η ενδέκατη των οποίων είναι τα χρυσά μήλα των εσπερίδων. Πρέπει να τιθασεύσει τον κατώτερο εαυτό του, να τον πειθαρχήσει και να τον ξεπεράσει, ευθυγραμμίζοντάς τον με το «Εγώ», και να επιστρέψει στην κατοικία του πατέρα του Δία, με τη πολύτιμη συνδρομή της θεάς της σοφίας, Αθηνάς।Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν πως οι (12 όσοι και τα ζώδια) άθλοι του Ηρακλή σχετίζονται επίσης με το Ζωδιακό. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Bailey: «σε κάθε ζώδιο εκφράζει τα χαρακτηριστικά του και σε κάθε ζώδιο αποκτά και μια νέα γνώση του εαυτού του και δια της γνώσης αυτής καταδεικνύει τη δύναμη του ζωδίου κι αποκτά τα δώρα που δίνει το ζώδιο (…) καταδεικνύει το γεγονός ότι τα ζώδια επηρεάζουν αλλά δεν ελέγχουν».Στην συνέχεια θα αναδειχθούν οι ομοιότητες όπως επίσης και οι διαφορές του κήπου των Εσπερίδων, με τον αντίστοιχο κήπο της Εδέμ των πρωτόπλαστων της Παλαιάς διαθήκης.
Η αναφορά στον κήπο της Εδέμ, θα είναι σύντομη καθώς είναι περισσότερο ή λιγότερο γνωστή στους περισσότερους (τουλάχιστον σε σχέση με την Αρχαιοελληνική του κήπου των Εσπερίδων).
Στον κήπο της Εδέμ ο Θεός δημιουργεί την φύση, τον Αδάμ και την Εύα, όπου ζούσαν σε κατάσταση ευδαιμονίας και μακαριότητας. Ο Θεός τους προειδοποιεί πως απαγορεύεται να φάνε τον καρπό του δέντρου της γνώσης, διότι εάν το κάνουν αυτό θα πεθάνουν. (Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί πως στην αφήγηση της Παλαιάς Διαθήκης δεν γίνεται πουθενά λόγος για μήλο αλλά μόνο για δέντρο της γνώσης του καλού και του κακού) .
Αντίθετα η φωνή της γης ο Όφις, τους είπε πως εάν έτρωγαν από τον καρπό του δέντρου της γνώσεως, θα τους «άνοιγαν τα μάτια» και θα γίνονταν σαν τον Θεό...
Η συνέχεια γνωστή η Εύα απλώνει το χέρι τρωει τον καρπό προσφέρει και στον Αδάμ, και τότε «διανοίχθησαν οι οφθαλμοι των δυο και έγνωσαν ότι γυμνοί ήσαν και έραψαν φύλλα συκής και εποίησαν αυτοίς περιζώματα» (Γεν. γ’ ) Όταν έγινε αυτό ο Θεός τους έντυσε με δερμάτινους χιτώνες, τους έδιωξε από τον Παράδεισο και όρισε τα Χερουβείμ να φυλάνε το δέντρο.
Οι ομοιότητες του κήπου των Εσπερίδων με τον αντίστοιχο κήπο της Εδέμ είναι προφανείς.
Και στις δυο αναφορές γίνεται λόγος για ένα κήπο μακαριότητας. Στον κήπο της Εδέμ, έχουμε το Δέντρο της γνώσεως του καλού και του κακού, και το φίδι το οποίο εκπροσωπεί τον πειρασμό και το κακό. Στον ενδέκατο άθλο του Ηρακλή υπάρχει επίσης ο Θεϊκός κήπος, με τα χρυσά μήλα και ο δράκος Λάδων που φυλάει τα μήλα..
Στην περίπτωση όμως του κήπου της Εδέμ το δέντρο βρισκόταν εκεί που κατοικούσαν οι πρωτόπλαστοι, στο μέσο του Παραδείσου, ενώ στην περίπτωση του αρχαιοελληνικού μύθου ο ήρωας χρειάστηκε να περάσει πολλές δοκιμασίες ώσπου να βρει τελικά τον τόπο όπου φύτρωναν τα μήλα.Και στις δύο αναφορές οι καρποί είναι θεϊκής προέλευσης, και η γνώση είναι κλεμμένη από τον Θεό. Αυτό σημαίνει πως αυτή δεν μπορεί να είναι έργο του ανθρώπου, διότι σε οποιαδήποτε έργο του ανθρώπου η γνώση προϋποτίθεται.
Στη Γένεση ο καρπός δημιουργήθηκε από το Θεό και βρίσκονταν στο μέσο του Κήπου που εκείνος έφτιαξε, στην αρχαία ελληνική ιστορία τα χρυσά μήλα δόθηκαν από τη Θεά Γαία ως δώρο σε γάμους Θεών।Τέλος και στις δύο αναφορές με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, οι καρποί παρέμειναν εκεί όπου βρίσκονταν। Στην ιστορία της παλαιάς Διαθήκης ο καρπός του δέντρου της ζωής έμεινε στον Παράδεισο με φύλακες τα Χερουβείμ και στον αρχαιοελληνικό επιστράφηκαν στον κήπο των Εσπερίδων από τη Θεά Αθηνά. Ταυτόχρονα όμως ανάμεσα στην Αρχαιοελληνική και στην Ιουδαϊκή μυθικοθρησκευτική αντίληψη υπάρχει μεγάλη διαφορά όσο αφορά το κοσμοϊστορικό γεγονός την προσέγγισης της γνώσεως. Στην Παλαιά διαθήκη, η γνώση συνιστά έκθεση του ανθρώπου στον κόσμο. Μέσα τον οποίο ο άνθρωπος εκτίθεται και νοιώθει γυμνός και ξένος, είναι δηλαδή «διάφορος του κόσμου».
Στην αρχαία Ελλάδα η γνώση συνιστά θέση του ανθρώπου στον κόσμο. Ο άνθρωπος εντίθεται και νοιώθει οικείος, δηλαδή όμοιος του κόσμου. Στην περίπτωση της Παλαιάς διαθήκης επειδή ο άνθρωπος ντρέπεται τον ντύνει ο Θεός. Στην αρχαίο Ελληνική παράδοση, ο άνθρωπος ντύνεται μόνος του επειδή κρυώνει. Στην βίβλο η γνώση συνιστά γεγονός καθοριστικό του ανθρώπου ως ανθρώπου. Εδώ ο άνθρωπος δεν είναι απλώς ένα νοήμων ζώο, όπως στην Ελληνική αντίληψη. Η γνώση βγάζει το άνθρωπο από τον παράδεισο και τον εκθέτη στην Γη. Άρα η γνώση συνιστά την εγκόσμια μοίρα του ανθρώπου, το πεπρωμένο του. Είναι ένα όν που όχι μόνο βαίνει στην γη αλλά την υπερβαίνει, λόγω του ότι η «αρχή» του βρίσκεται αλλού. Συνεπώς ζει την ζωή του ως έκπτωτος.
Αντίθετα η γνώση της Ελληνικής μυθολογίας βγάζει τον άνθρωπο από τα σπήλαια και τον θέτει στην πόλη. Άρα πρόκειται περί του όντως που από «φύση» γίνεται ιστορία. Θα πρέπει όμως σε αυτό το σημείο να αναφέρω, πως σύμφωνα επίσης και με την μετέπειτα αρχαιοελληνική μεταφυσική άποψη (βλέπε Πυθαγόρειους, Ορφισμό, Πλάτωνα κ.λ.π) ο άνθρωπος έχει υπερκόσμια αρχή : « Της Γης παιδί είμαι και του έναστρου Ουρανού. Το γένος μου είναι βεβαίως ουράνιο». Αυτή η θέση εκφράστηκε κυρίως με τον Ορφισμό στον Ελληνικό κόσμο, εισάγοντας το στοιχείο του μυστικισμού και του δυϊσμού ψυχής-σώματος, του πνεύματος και ύλη. Επιστρέφοντας στην διαφορές της Αρχαιοελληνικής και της Ιουδαϊκής παράδοσης, μυστικισμού και του Πριν τους Ορφικούς, και σύμφωνα με την Ομηρική άποψη, η ψυχή ήταν μια σκιά που εγκατέλειπε τον νεκρό τη στιγμή του θανάτου για να οδηγηθεί στο Βασίλειο του Άδη. Οι Ορφικοί υποστήριζαν ότι η ψυχή είναι αυτό που υποκινεί τον άνθρωπο, η αρχή όλων, ενώ το σώμα η φυλακή της ψυχής, κάτι που πέρασε και στον Χριστιανισμό. Πίστευαν ότι η ψυχή είναι θεϊκή και ενσαρκώνεται στην Ελληνική αντίληψη την ενοχή της γνώσεως την παίρνει επάνω του ο Προμηθέας, ενώ ο άνθρωπος χρησιμοποιεί την γνώση προς όφελος του.
Ο Προμηθεικός άνθρωπος είναι αυτός που αναπτύσσει τις «τέχνες» ώστε να καταστήσει πιο άνετη την διαβίωση του. Για αυτό υπάρχει και παραλληλία ανάμεσα στον Προμηθέα και στον Ηρακλή. Ο Προμηθέας χρησιμοποιεί την δύναμη του μυαλού του για να παράγει έργο. Για την ίδια παραγωγή έργου ο Ηρακλής χρησιμοποιεί την μυική του δύναμη.
Η αμαρτία στην Παλαιά διαθήκη μαρτυρεί την απομάκρυνση από τα μέτρα και τις εντολές του Θεού. Αντίθετα στην αρχαίο Ελληνική κοσμοαντίληψη η ύβρις συντελείται όταν υπάρχει εκούσια απομάκρυνση από τα μέτρα του ανθρώπου. Όταν δηλ. ο άνθρωπος αποπειραθεί την υπέρβαση των ορίων της θνητότητας του. Η αμαρτία προκύπτει από την θεοκεντρική αντίληψη. Η ύβρις προκύπτει από την ανθρωποκεντρική αντίληψη.
Ωστόσο οι δύο έννοιες δεν είναι άσχετες μεταξύ τους εφόσον αφορούν αμφότερες τόσο τον Θεό όσο και τον άνθρωπο. Στην Θεοκεντρική αντίληψη η σχέση είναι αμαρτωλού- αναμάρτητου. Στην ανθρωποκεντρική είναι θνητού – αθανάτου. Η σχέση αυτή είναι εφικτή εφόσον μόνο ο άνθρωπος μπορεί να σκέπτεται διαθέτει αυτογνωσία και δρα ως Θεός.
Η γνώση της θνητότητας αφενός οριοθετεί τον άνθρωπο, και αφετέρου ξεχωρίζει τον άνθρωπο από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο οριοθετώντας όλες τις άλλες. Είναι η συνειδητοποίηση του πεπερασμένου σε σχέση με το άπειρο, του Θεϊκού με το ανθρώπινο, άρα σηματοδοτεί τον πνευματικό άνθρωπο και τις μεταφυσικές του ανησυχίες.
Με την γνώση αυτή ο άνθρωπος αποκτά εκείνη την πνευματική δύναμη η οποία υπερβαίνει κάθε άλλη φυσική δύναμη, για αυτό και στο τέλος αυτός ο αδύναμος και ο γυμνός υποτάσσει τις φυσικές δυνάμεις όσο ισχυρές και εάν είναι.
Αυτή του η ικανότητα του γεννά την ικανότητα να γίνει Θεός. Ο άνθρωπος όμως είναι υπαρξιακά πεπερασμένος σε σχέση με την αιωνιότητα από την οποία προήλθε για αυτό τον λόγο καθίσταται εν τέλη θύμα και τιμωρείται.
Με την γνώση ο άνθρωπος τον καθίσταται ικανός να έχει αντίληψη του χρόνου και κυρίως της θνητότητας του. Σε αυτή την γνώση υποκρύπτεται το οντολογικό πρόβλημα της ανώτερης ανθρώπινης φύσης που αφυπνίζεται από την ζωώδη κατάσταση των ενστίκτων, σε ένα αυτόνομο όν που δημιουργεί με την γνωσιολογική του ικανότητα την ιστορία και τον πολιτισμό. (3)
Ο κάθε άνθρωπος επαναλαμβάνει ξεχωριστά τις πρώτες στιγμές της ζωής του την ίδια αγωνία με αυτή της ανθρωπότητας στα πρώτα της βήματα...
Αυτό γίνεται κάθε φορά που ο κάθε ένας από εμάς την στιγμή της γέννησης του έρχεται σε ύπαρξη, ξένος γυμνός και απροστάτευτος, κλαίγοντας λόγω της απώλειας της μακαριότητας και της ευδαιμονίας της μητρικής μήτρας . Το «να υπάρχεις» αποτελεί το ύψιστο θαύμα, μία μοναδική ευκαιρία παρόλες τις δυσκολίες της επιβίωσης. Δημιουργεί όμως ταυτόχρονα την συνθήκη του αναπόφευκτου και του τέλους της ζωής. Η ύπαρξη γεννάει την χαρά και η χαρά την αγωνία. Όπως αναφέρει ο Καζαντζάκης:
«Eυτύς ως γεννηθούμε, αρχίζει κι η προσπάθεια να δημιουργήσουμε, να συνθέσουμε, να κάμουμε την ύλη ζωή' κάθε στιγμή γεννιούμαστε. Γι' αυτο πολλοί διαλάλησαν: Σκοπός της εφήμερης ζωής είναι η αθανασία.
....Υπάρχει νίκη; Υπάρχει νικημός; Το σώμα μας θα σαπίσει, θα ξαναγυρίσει στο χώμα, μα Εκείνος που μια στιγμή το διαπέρασε τι θα γίνει;
....Το βαθύ, ανθρώπινο χρέος μας είναι όχι να ξεδιαλύνουμε και να φωτίσουμε το ρυθμό της πορείας του Θεού, παρά να προσαρμόσουμε, όσο μπορούμε, μαζί του το ρυθμό της μικρής, λιγόχρονης ζωής μας.
Ένας βώλος λάσπης είναι η ανθρωπότητα, τέτοιος βώλος λάσπη είναι ο καθένας μας. Ποιο είναι το χρέος μας; Να μαχόμαστε ν' ανθίσει ένα μικρό λουλούδι απάνω στο λίπασμα τούτο της σάρκας και του νου μας..».
Σημειώσεις
1. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα οι πρώτοι άνθρωποι ήταν όντα που είχαν σχήμα σφαιρικό, ενώ διακρίνονταν σε τρία γένη το αρσενικό, το θηλυκό και το μεικτό. Αργότερα ο Δίας επειδή εξοργίστηκε από την αλαζονεία τους και φοβήθηκε τη δύναμή τους, τα χώρισε στα δύο, δημιουργώντας τα δύο γνωστά μας φύλα, αρσενικό και θηλυκό.
२. Ο αποσυμβολισμός που περιγράφω είναι δικής μου επινόησης βάση της προσωπικής μου οπτικής και αντίληψης
३.Τα μήλα των Εσπερίδων, Μαλεβίτσης Χρήστος .
http://xletsos-basilhs.blogspot.fr
