Αν και το σχέδιο αυτού του ξεχωριστού κτίσματος δεν είναι συμβατικό, η χρήση του είναι συμβατική. Θα χρησιμοποιηθεί για τη λατρεία των Χριστιανών, πιθανότατα Ρωμαιο-Καθολικών. Σαν μάρτυρες της αφιέρωσής του στέκουν λιγότερο ή περισσότερο οικεία αγάλματα της Αγίας Οικογένειας ενσωματωμένα στο εξωτερικό της κύριας πρόσοψής του.
Παντού στον κόσμο υπάρχουν καθεδρικοί ναοί, εκκλησίες, συναγωγές, ναοί, τζαμιά, τάφοι αγίων, ιεροί τόποι διαφόρου μεγέθους και αρχιτεκτονικού σχεδίου, με ποικιλία διακοσμήσεων. Πολλά είναι ωραία, μεγάλα σε όγκο και αναλογίες, προκαλούν ακόμα και το δέος, άλλα είναι τελείως απλά, όλα, όμως, προσφέρουν ένα γαλήνιο λιμάνι μακριά από το θόρυβο της καθημερινής ζωής.. Τα περισσότερα διαθέτουν σύμβολα, είτε στην κατασκευή τους είτε σε αντικείμενα που φιλοξενούν, που συνήθως παραπέμπουν στα ιερά κείμενα των πιστών στα οποία απευθύνονται. Κι όχι μόνο εμπεριέχουν συμβολισμούς, αλλά είναι κα τα ίδια
σύμβολα, οίκοι του θεού.
Πέρα από τη συμβολική παρουσία τους, τί σκοπό εξυπηρετούν αυτά τα ιερά κτίσματα; Προφανώς κατασκευάζονται για να λατρεύουν οι άνθρωποι το θείο, να το δοξάζουν, να το εξυμνούν και να προσεύχονται σε αυτό. Στο εσωτερικό τους τελούνται διάφορες εθιμικές τελετουργίες στις οποίες συμμετέχουν κλήρος και πιστοί.
Τόσο το εκκλησίασμα όσο και οι ιερείς έχουν ορισμένες ιδέες ως προς τη φύση της Θεότητας στην οποίαν απευθύνονται, λατρεύουν, εξυμνούν ή ικετεύουν. Είναι ιδέες ενσταλαγμένες στους πιστούς σχεδόν από τότε που γεννήθηκαν. Θεωρούνται δεδομένες και δεν αμφισβητούνται σχεδόν ποτέ. Ποικίλουν από θρησκεία σε θρησκεία. Υπάρχουν διαφορές μεταξύ τους. Ο Αλλάχ δεν ταυτίζεται με τον Ιεχωβά. Οι Βουδδιστές δεν έχουν καμιά συγκεκριμένη θεότητα. Οι Ινδουιστές διαθέτουν ολόκληρο Πάνθεον.
Πέρα από τους συνηθισμένους τρόπους λατρείας ή από τη συμμετοχή σε θρησκευτικές τελετές, τί άλλο νόημα έχει η λατρεία; Το λεξικό ορίζει τη λατρεία ως: «Βαθύ θαυμασμό και αγάπη. Πράξη σεβασμού ή απόδοση τιμής». Έχει, όμως, ανάγκη, όσο κι αν, κατά τα άλλα, το αξίζει, ο όποιος Θεός, δηλαδή ένας Δημιουργός ή Ρυθμιστής του κόσμου ή του σύμπαντος, να εξυμνείται, να λατρεύεται ή να δέχεται ευχαριστίες; Δεν θα ανήκε ένας τέτοιος Θεός σε μια τάξη ύπαρξης τόσο διαφορετική από εμάς τους ανθρώπους ώστε να είναι υπεράνω εξυμνήσεων και ευχαριστιών; Σε ένα τέτοιο Ον, όλα αυτά θα ήταν αδιάφορα. Αλλά, στα μάτια των πιστών, η δική τους Θεότητα φέρει όλα εκείνα τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά όπως, δηλαδή, το να εκτιμά ή να κολακεύεται από εκδηλώσεις λατρείας κ.λ.π. Τέτοια, όμως, γνώμη έχουν οι πιστοί, πράγμα που είναι αποτέλεσμα των ιδεών που χαράχτηκαν μέσα τους από τα παιδικά τους χρόνια. Εντούτοις, ο αποδιδόμενος σεβασμός, η λατρεία, ακόμα και η ευγνωμοσύνη και η προσήλωση σε θρησκευτικές τελετές και στα καθημερινά καθήκοντα έτσι όπως εκδηλώνονται, ωριμάζουν και ενδυναμώνουν την ψυχή των πιστών και είναι στοιχεία που τείνουν στην τελική Αυτοφώτιση.
Με θεοσοφικούς, όμως, όρους η θεϊκή Οντότητα στην οποίαν απευθύνονται, ακόμα κι αν, πράγματι, υπήρχε, δεν θα είχε τα συνηθισμένα χαρακτηριστικά της αλαζονείας της προσωπικότητας. Μια τέτοια Οντότητα θα έπρεπε να μην υπόκειται στους περιορισμούς της ανθρώπινης προσωπικότητας, να υπερβαίνει όλες τις συνήθεις ματαιοδοξίες της και να είναι τελείως ανεπηρέαστη από την όποια κολακεία ή έκφραση ευγνωμοσύνης. Άλλο τόσο ανάρμοστο θα ήταν και το όποιο είδος εξευμενισμού. Άλλωστε, κάθε έπαινος δεν έχει να κάνει μόνο με τους κοινούς ανθρώπους και καθόλου με το υπερανθρώπινο; Επομένως, μπορεί να λεχθεί «ότι η λατρεία κάνει καλό στον πιστό, όχι στο αντικείμενο λατρείας».
Πώς, λοιπόν, ισχύει η λατρεία, έτσι όπως την ξέρουμε, επί τόσους αιώνες και μέσα στην πολυμορφία της ασκείται από τόσα εκατομμύρια ανθρώπων; Μήπως επειδή οι πιστοί νοιώθουν την τάση για λατρεία και ασκώντας την αισθάνονται κερδισμένοι αφού τους φέρνει ψυχική ανάταση, εξύψωση της συνειδητότητας, κάθαρση ή έμπνευση; Με άλλα λόγια, η λατρεία στην πραγματικότητα δεν κάνει καλό στη θεότητα αλλά στους πιστούς. Αυτό είναι ξεκάθαρο στην περίπτωση της παρακλητικής προσευχής, αλλά στην περίπτωση αυτή ο προσευχόμενος μπορεί να έχει πράγματι μεγάλη ανάγκη βοηθείας.
Όλοι παραδέχονται ότι η ανταπόκριση σε παρακλήσεις, εάν υπάρχει, είναι οπωσδήποτε σύμφωνη με τη θέληση της Θεότητας. Ο ουδέτερος παρατηρητής μπορεί να αμφισβητήσει τη συχνότητα αυτής της ανταπόκρισης, τουλάχιστον όπως θα την επιθυμούσαν οι πιστοί. Το γεγονός ότι φαινομενικά μια τέτοια προσευχή σπάνια έχει θετική ανταπόκριση δεν πρέπει να μας εκπλήσσει εάν λάβουμε υπόψη τη φύση της Θεότητας προς την οποίαν απευθύνεται . Η Θεότητα αυτή δεν είναι παρά μια εικόνα στο νου του προσευχόμενου, μια ιδέα μόνο. Όπως λένε οι Μαχάτμα στην Επιστολή Χ, «κανένας άνθρωπος δεν είδε ποτέ τον Θεό». Λένε ακόμα:
«να θυμόσαστε ότι η ανθρώπινη δυστυχία δεν θα μειωθεί ποτέ στο σύνολό της μέχρι νάρθει η μέρα εκείνη που το καλύτερο τμήμα της ανθρωπότητας να καταστρέψει στο όνομα της Αλήθειας, της ηθικής και της παγκόσμιας ευσπλαχνίας, τους βωμούς των ψεύτικων θεών της».
(Επιστολές των Μαχάτμα προς τον Α. Π. Σίνετ, Επιστολή Αρ. 10, σελ.52, 3η Έκδοση).
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν θεοί. Υπάρχουν τα μεγάλα Όντα τα συνδεόμενα με τα Στοιχεία που μεταδίδουν τις χαρακτηριστικές ιδιότητες σε καθετί στη Φύση. Μερικές Ανατολικές θρησκείες έχουν γνώση τέτοιων «θεών», αλλά σχετικά λίγοι από τους πιστούς τους έχουν ανάλογη γνώση. Η Ε. Π. Μπλαβάτσκυ μιλάει για ένα συλλογικό «Δημιουργό» του Σύμπαντος …. τους Ντυάν- Τσοχάν. Λέει, όμως, ότι το έργο τους δεν είναι πάντα τέλειο, γι’ αυτό:
«ούτε ο συλλογικός Δημιουργός ούτε καμιά από τις δυνάμεις που δρουν είναι κατάλληλα υποκείμενα για θείες τιμές ή λατρεία. Δικαιούνται, όμως, να τους αποτίει η Ανθρωπότητα ευγνωμοσύνη και σεβασμό….». (Μυστική Δοξασία, Τόμος Ι, σελ.280)
Μήπως είναι, τότε, άθεοι οι Θεόσοφοι; Η Ε.Π. Μπλαβάτσκυ απαντά:
«Όχι από όσο ξέρουμε και ασφαλώς όχι, αν το επίθετο….. χρησιμοποιείται για όσους δεν πιστεύουν σε έναν ανθρωπόμορφο Θεό. Εμείς πιστεύουμε σε μια Παγκόσμια Θεία Αρχή, ρίζα των ΠΑΝΤΩΝ, στην οποία θα απορροφηθούν όλα στο τέλος του μεγάλου κύκλου της Ύπαρξης…
Η ΘΕΟΤΗΤΑ μας δεν βρίσκεται ούτε σε κάποιο παράδεισο, ούτε σε κάποιο συγκεκριμένο δέντρο, κτήριο ή όρος : είναι παντού, σε κάθε άτομο του ορατού και του αόρατου Κόσμου..»
(Το Κλειδί της Θεοσοφίας, σελ. 63-64, Πρώτη Έκδοση)
Επομένως, βρίσκεται μέσα σε όλα τα ανθρώπινα όντα.
Το βασικό ερώτημα που προκύπτει ως προς τη φύση και τον σκοπό της λατρείας έχει σχέση με τη φύση της Θεότητας προς την οποίαν απευθύνεται η λατρεία. Ασχέτως, όμως, αυτού, σκοπός της λατρείας είναι το να συναθροίζονται οι πιστοί ως εκκλησίασμα σε ναούς, εκκλησίες κ.λ.π. για να καθοδηγούνται και να εμψυχώνονται. Σκοπός είναι η θρησκευτική διδασκαλία όχι για τη θεότητα αλλά για τους ηθικούς κανόνες, την ηθική στάση, για τους κώδικες συμπεριφοράς, για μια κόσμια συμπεριφορά στην κοινωνία και για τις αρετές της τιμιότητας, φιλανθρωπίας, αγνότητας κ.ο.κ. μαζί με οδηγίες ως προς την ουσιαστική πνευματική φύση του ανθρώπου και τη στενή σχέση του με το φυσικό περιβάλλον του, τον Κόσμο. Αυτός είναι ο κανονικός ρόλος της θρησκείας στην κοινωνία. Τέτοιες διδασκαλίες είναι απαραίτητες για το καλό της ανθρωπότητας και σε συλλογικό και σε ατομικό επίπεδο.
Τώρα, όμως, το συγκεκριμένο μέρος ή το κτήριο όπου συναθροίζεται το εκκλησίασμα γίνεται για τα μέλη του ιερός τόπος. Κατά παράδοση αφιερώνεται σε μια συγκεκριμένη Θεότητα και χρησιμοποιείται όπως επιβάλλει το έθιμο, αλλά η Θεότητα υπάρχει πάντα μόνο στη φαντασία των μελών του εκκλησιάσματος. Δεν υπάρχει στην πραγματικότητα, ούτε καν στο «παρασκήνιο». Είναι ένας από τους πολλούς «ψεύτικους θεούς» στους οποίους αναφέρονται οι Δάσκαλοι και που η ιερατική κάστα επιβάλλει στους ανθρώπους.
Εάν ερευνήσουμε βαθύτερα το ερώτημά μας και προσπαθήσουμε να βρούμε θεμελιώδεις αρχές, για τους ανθρώπους δεν υπάρχει και δεν μπορεί να υπάρξει τίποτε πιο θεμελιώδες από την ύπαρξη του ίδιου του ερευνητή, από τη ζωή ή τη συνειδητότητά του κι εκείνο στο οποίο η συνειδητότητά του αναδύεται κατά την επίγεια ζωή του είναι ο εγκέφαλός του φυσικού του σώματος. Στη Βίβλο υπάρχουν μερικά αξιοσημείωτα αποσπάσματα που συσχετίζουν αυτή την ιδέα με το ζήτημα των ναών και των τόπων λατρείας. Ένα από αυτά βρίσκεται στην Α! προς Κορινθίους Επιστολή, κεφ. 3, 16, όπου αναφέρεται:
«ουκ οίδατε ότι ναός θεού εστε και το πνεύμα του θεού οικεί εν υμίν;»
Κι άλλο ένα πολύ σημαντικό απόσπασμα, στην Β. προς Κορινθίους, κεφ.6,16, λέει :
«Τίς δε συγκατάθεσις ναώ θεού μετά ειδώλων; Ημείς γαρ ναός θεού εσμέν ζώντος. Καθώς είπεν ο Θεός ότι «Ενοικήσω εν αυτοις και εμπεριπατήσω και έσομαι αυτών Θεός. Και αυτοί έσονταί μου λαός».
Υπάρχουν κι άλλα παρόμοια αποσπάσματα. Ο Θεός δεν προσδιορίζεται σε αυτά τα χωρία, δεν είναι, όμως, προφανές ότι πρόκειται για την, στη θεοσοφική γλώσσα, εσώτερη Θεότητα του ανθρώπου, για το Εγώ του, την πνευματική του ατομικότητα;
Βεβαίως, η έννοια «Θεός» υπόκειται σε πολλές ερμηνείες ανάλογα με την πίστη. Σύμφωνα με τη θεοσοφική διδασκαλία της Ενότητας, ό,τι πιο ενδόμυχο μέσα μας είναι ένα με ό,τι πιο ενδόμυχο στον Κόσμο. Αυτή η θεμελιώδης Ενότητα στις εκδηλωμένες πτυχές της είναι Πνεύμα, Ζωή ή Συνειδητότητα. Ο άνθρωπος έχει επίγνωση της ύπαρξής του μόνο μέσω της συνειδητότητάς του. Γι’ αυτόν, δηλαδή για κάθε άνθρωπο, δεν υπάρχει τίποτα πιο θεμελιώδες από αυτό.
Η συνειδητότητα βεβαίως προκύπτει στο φυσικό επίπεδο, μέσα στο φυσικό σώμα, στον εγκέφαλο. Στα προαναφερθέντα αποσπάσματα «ναός» είναι προφανώς ο εκδηλωμένος άνθρωπος και αυτό που κατοικεί εντός του είναι, επίσης προφανώς, το πνεύμα του που αναμφίβολα εξισώνεται με τον Θεό. Σύμφωνα με την αρχή της Ενότητας, ό,τι μπορεί να θεωρηθεί σαν ένας υπερβατικός Θεός ταυτίζεται με τον πάντα παρόντα εντός μας Θεό και αυτή είναι η εσώτατη μονάδα συνειδητότητας πέρα από την οποία δεν μπορούμε να προχωρήσουμε.
Έτσι, λοιπόν, καθώς ο άνθρωπος δίνει έκφραση στη ζωή ή στη συνειδητότητα με τον αντικειμενικό του εαυτό, την προσωπικότητα ή το σώμα του, αντιπροσωπεύει και τη Θεότητα, το Πνεύμα μέσα στο ναό του. Οποιοδήποτε άλλο θρησκευτικό οικοδόμημα ή οίκος του Θεού, όπως κι αν ονομάζεται, είτε πρόκειται για εκκλησία, ναό, καθεδρικό ναό ή τέμενος, μη έχοντας δική του ζωή ή συνειδητότητα, δεν μπορεί κανονικά να θεωρείται ναός του «Θεού», δηλαδή, δεν μπορεί να υπάρχει μέσα του Πνεύμα ή Θεός. Μπορεί, όμως, να υπάρχει στον ζωντανό άνθρωπο.
Αυτή η ιδέα ότι ο θεός κατοικεί μόνο στην ατομική συνειδητότητα ισχύει βεβαίως, σύμφωνα με την αρχή της Ενότητας, για όλα τα όντα, ακόμα και για τα πράγματα και για το σύνολο της «δημιουργίας». Σύμφωνα με την αρχή της Ενότητας, όλο το σύμπαν εκδηλώνει στην άπειρη ποικιλομορφία του τη Μία Ζωή, και ζωή και συνειδητότητα είναι συνώνυμες. Επομένως, όλη η δημιουργία γίνεται ο «ναός του θεού». Όλα είναι ιερά, όλα είναι καθαγιασμένα.
Αναφορικά πάλι με τους μεμονωμένους ανθρώπους, υπάρχει στη Μυστική Δοξασία ένα πολύ σπουδαίο απόσπασμα όπου οι άνθρωποι θεωρούνται ιεροί τόποι. Λέει τα εξής :
«Μόνο η αιωνίως άγνωστη και ασύλληπτη Καράνα, η μοναδική Αναίτια Αιτία , πρέπει να έχει το ναό και το βωμό της στο άγιο και πάντα απάτητο έδαφος της καρδιάς μας - αόρατη, άπιαστη, ανομολόγητη, παρεκτός μέσα από την «ήρεμη, μικρή φωνή» της πνευματικής μας συνειδητότητας. Εκείνοι που τη λατρεύουν οφείλουν να τη λατρεύουν μέσα στη σιωπή και στην καθαγιασμένη μοναξιά της Ψυχής τους, κάνοντας το πνεύμα τους μοναδικό διαμεσολαβητή ανάμεσα σε αυτούς και στο Παγκόσμιο Πνεύμα, κάνοντας τις καλές τους πράξεις τους μόνους ιερείς και τις αμαρτωλές προθέσεις τους τα μόνα ορατά και αντικειμενικά εξιλαστήρια θύματα στην Παρουσία».
«Μυστική Διδασκαλία», Τόμος Ι, σελ.280, Αρχική έκδοση)
Ένα άλλο απόσπασμα. από το άρθρο της Ε. Π. Μπλαβάτσκυ «Είναι η Θεοσοφία Θρησκεία» (Λούσιφερ, Νοέμβριος 1888) αναφέρει μια καθοριστική στροφή από ένα ποίημα του Μίλερ
«………..η αληθινή θρησκεία είναι πάντα ήρεμη, εξιλεωτική και ταπεινή
Δεν παριστάνει τον τύραννο, δεν φυτεύει την πίστη στο αίμα, ούτε σέρνει την καταστροφή στους τροχούς της άμαξάς της.
Μόνο σκύβει για να βελτιώσει, να συντρέξει, να διορθώσει και χτίζει το μεγαλείο της στο κοινό καλό».
«Η παραπάνω στροφή δίνει το σωστό ορισμό για το τί είναι ή για το τί οφείλει να είναι η αληθινή θεοσοφία…. Από αυτή την άποψη, εφόσον είναι χρέος και καθήκον κάθε γνήσιου θεόσοφου να δέχεται και να εφαρμόζει αυτές τις αρχές, η Θεοσοφία είναι ΘΡΗΣΚΕΙΑ και η Εταιρεία, η μοναδική της Παγκόσμια Εκκλησία, ο ναός της Σοφίας του Σολομώντα, για το χτίσιμο της οποίας «ούτε σφύρα ούτε πέλεκυς ουδέν σιδηρούν εργαλείον δεν ηκούσθη εν τω οίκω, ενώ ωκοδομείτο» (Βασιλέων, Α.κεφ.6,7), γιατί αυτό το «ναό» δεν τον χτίζει ανθρώπινο χέρι, ούτε χτίζεται σε κάποια τοποθεσία πάνω στη γη – αλλά, μόνο μέσα στο εσώτερο ιερό της καρδιάς του ανθρώπου όπου βασιλεύει μονάχα η αφυπνισμένη ψυχή».
(Άπαντα Ε. Π. Μπλαβάτσκυ, Τόμος Χ, σελ. 162/3)
«Προσήλωσε τη σκέψη σου σε Μένα, αφιερώσου σε Μένα, θυσίασε για Μένα, παραδόσου σε Μένα, κάνε Με αντικείμενο των επιδιώξεών σου και θα γίνεις σίγουρα ένα με Μένα, που είμαι ο ίδιος σου ο Εαυτός" Μπαγκαβάτ Γκιτά, IX, στ. 34
Τζέφρεϋ Φάρδινγκ , Αύγουστος 1996
