Το Θεοσοφικό Σύμβολο

 

Ουϊλλιαμ Κ. Τζατζ

Από τότε που ιδρύθηκε η Θεοσοφική Εταιρεία, στις 17 Νοεμβρίου του 1875, ο αριθμός 7 έπαιξε έναν σπουδαίο ρόλο σε όλα τα ζητήματά της, και, συνήθως, τα σύμβολα που αφορούν ή αναφέρονται σε αυτήν, είναι επτά, τον αριθμό.

Είναι, πρώτον, η σφραγίδα της Εταιρείας, δεύτερον, ο όφις που δαγκώνει την ουρά του, τρίτον,ο γνωστικός σταυρός που βρίσκεται κοντά στο κεφάλι του όφεως, τέταρτον, τα συμπλεκόμενα τρίγωνα, πέμπτον, η cruxansata(1) στο κέντρο, έκτον, η καρφίτσα της Εταιρείας που αποτελείται από μια cruxansata γύρω από την οποία περιελίσσεται ένας όφις και όπου τα δύο μαζί σχηματίζουν τα αρχικά T.S.(2), και έβδομον, το ΟΜ, η ιερή Βεδική λέξη.

Η σφραγίδα της Εταιρείας περιέχει όλα τα ήδη απαριθμηθέντα σύμβολα, εκτός του aum (ΟΜ) και αποτελεί σύνθεση όλων μαζί. Στην πραγματικότητα, εκφράζει αυτό που είναι η ίδια η Εταιρεία και περιέχει ή θα έπρεπε να περιέχει σε συμβολική μορφή, τις διδασκαλίες στις οποίες είναι προσηλωμένα πολλά από τα μέλη της.

Κανονικά, ένα σύμβολο, για να ονομάζεται σύμβολο, πρέπει να εμπεριέχεται στην ιδέα ή στις ιδέες που πρόκειται να αντιπροσωπεύσει. Για παράδειγμα, δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι σύμβολο μιας κατοικίας η πλώρη μιας βάρκας ή το φτερό ενός πουλιού, αλλά πρέπει να περιέχεται κάπου το σχήμα της ίδιας της κατοικίας. Πρέπει, δηλαδή, να υπάρχει ένα πραγματικό στοιχείο που να έχει επιλεγεί για να αντιπροσωπεύει ή να υποκαθιστά το όλο. Δεν είναι απαραίτητο να είναι ακέραιο το όλο, αλλά μπορεί να είναι μια κατώτερη μορφή ή είδος που χρησιμοποιείται για να αντιπροσωπεύει το ανώτερο του αυτού είδους.

Η λέξη προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις «συν-βάλλω» δηλαδή, «ρίπτω μαζί». Για να είναι ακριβές και σωστό ένα σύμβολο, πρέπει να είναι τέτοιο ώστε, όταν το βλέπει κάποιος έμπειρος σε συμβολισμούς, να καταλαβαίνει αμέσως την έννοια και τη χρήση του.

Οι Αιγύπτιοι συνήθιζαν να αναπαριστούν την ψυχή που επιστρέφει στην πηγή της, με τη δίκη στην Αίθουσα των Δύο Αληθειών, με μια φτερωμένη σφαίρα, γιατί η σφαίρα είναι σύμβολο είτε της Υπέρτατης Ψυχής ή τμήματός της, και τα φτερά προστέθηκαν για να αναπαραστήσουν τη ζωή και το πέταγμά της στις ανώτερες σφαίρες.
Σε μια άλλη εκδοχή των συμβολισμών τους αναπαράστησαν τη δικαιοσύνη με μια ζυγαριά απόλυτα ισορροπημένη. Ωστόσο, ακόμα κι εκεί, στην Αίθουσα των Δύο Αληθειών, επανήλθαν στον άλλο τρόπο και συμβόλισαν τον άνθρωπο που ζυγίζεται από

τη δικαιοσύνη, τοποθετώντας την παράσταση της καρδιάς του ενώ στον απέναντι δίσκο της ζυγαριάς τοποθέτησαν το φτερό της αλήθειας.

Υπάρχει ένα πολύ περίεργο Αιγυπτιακό ιερογλυφικό που αξίζει να το μελετήσουν όσοι αγαπούν την έρευνα. Εδώ, εμείς απλώς θα το επισημάνουμε, με την παρατήρηση ότι η Αιγυπτιακή μέθοδος απεικόνισης των ιδεών τους που αναφέρονται στον μακρόκοσμο αποτελεί θησαυρό μεγάλης αξίας. Σε έναν από τους πολυάριθμους παπύρους που βρίσκονται τώρα στο Βρετανικό Μουσείο, υπάρχει μια παράσταση σφαίρας την οποία κρατά ψηλά ένα σκαθάρι με το κεφάλι και τα δύο μπροστινά του πόδια, ενώ το ίδιο στέκεται πάνω σε ένα είδος βάθρου που έχει κάποια χωρίσματα και μοιάζει γενικά σαν τμήμα κλεψύδρας την οποία διασχίζουν οριζόντιες γραμμές που προβάλλουν από όλες τις πλευρές. Αυτό το βάθρο αντιπροσωπεύει τη σταθερότητα. Όμως, ποιό το νόημα όλης της παράστασης ή τί συμβολίζει; Όσοι μπορούν να ακολουθήσουν υποδείξεις θα έπρεπε να κατευθύνουν τις σκέψεις τους προς τη σχέση που έχει ο Ήλιος με τη γη κατά την τροχιακή της περιφορά.

Ας προχωρήσουμε στην ανάλυσή μας: το δεύτερο σύμβολο είναι ο όφις που δαγκώνει την ουρά του. Αυτό συμβολίζει τη σοφία και την αιωνιότητα. Συμβολίζει την αιωνιότητα γιατί η αιωνιότητα δεν έχει ούτε αρχή ούτε τέλος και έτσι σχηματίζεται ο δακτύλιος με τον όφι που καταπίνει την ουρά του. Υπάρχει ένα παρόμοιο αρχαίο ερμητικό σύμβολο, όπου ο κύκλος σχηματίζεται από δύο συμπλεκόμενους όφεις και ο ένας καταπίνει την ουρά του άλλου. Χωρίς αμφιβολία, ο συμβολισμός σε αυτό αναφέρεται στη δυαδικότητα του εκδηλωμένου Όλου, γι’ αυτό και οι δύο όφεις είναι περιπεπλεγμένοι ο ένας γύρω από τον άλλο χωρίς να μπορούν να χωριστούν.

Επιπλέον, οι φολίδες των ερπετών σχηματίζουν έδρες πολύτιμων λίθων ή διαμαντιών που συμβολίζουν την απεριόριστη ποικιλία των πτυχών της σοφίας ή της αλήθειας. Αυτό δεν σημαίνει έλλειψη συνέπειας για το τί είναι η ίδια η αλήθεια. Οφείλεται αποκλειστικά στις διάφορες απόψεις που σχηματίζει κάθε άτομο για τη μία Αλήθεια. Αυτές οι αντανακλώμενες έδρες είναι τα όντα που αποτελούν τον μακρόκοσμο: καθένα έχει εξελιχθεί σε έναν μόνο βαθμό και γι’ αυτό δεν μπορεί παρά να εκτιμά και να αντικατοπτρίζει μόνο το ποσοστό της σοφίας που έπεσε στον κλήρο του. Περνώντας πάλι και πάλι από την ανθρώπινη μορφή, αναπτύσσει με σιγανό ρυθμό και άλλες δυνάμεις εκτίμησης περισσότερης αλήθειας και έτσι, τελικά, μπορεί να γίνει ένα με το όλο - να γίνει ο τέλειος άνθρωπος, ικανός να γνωρίζει και να νιώθει απόλυτα την ένωσή του με το όλο. Τότε θα έχει κατακτήσει την ύψιστη Γιόγκα. Έτσι, λοιπόν, βρίσκουμε μέσα στην εμπειρία μας, στην ιστορία και την εθνολογία άτομα, έθνη και φυλές που δεν μπόρεσαν να ανταποκριθούν προς ορισμένες ιδέες, και άλλα που η δύναμή τους να τις αντιλαμβάνονται μπορεί να εξηγηθεί μόνο με τις διδασκαλίες της Μετενσάρκωσης και του Κάρμα. Εάν αυτές οι διδασκαλίες δεν γίνονται αποδεκτές, τότε δεν μένει παρά η στείρα άρνηση.

Δεν είναι απαραίτητο να αναπαρασταθεί η δυαδικότητα της Υπέρτατης Ψυχής με δύο όφεις, γιατί στο τρίτο συστατικό μέρος της Σφραγίδας, σε άλλο σημείο, συμβολίζεται η δυαδικότητα με τα συμπλεκόμενα τρίγωνα. Το ένα είναι άσπρο, αυτό η κορυφή του οποίου είναι προς τα πάνω, και το άλλο, με την κορυφή προς τα κάτω, είναι μαύρο. Συμπλέκονται γιατί η διττή φύση του Υπέρτατου, όταν είναι σε εκδήλωση, δεν είναι διαχωρισμένη κατά τα μέρη της. Κάθε άτομο ύλης, όπως λέγεται, έχει και το άτομο του πνεύματός του. Αυτό είναι που το Μπαγκαβάτ- Γκιτά(3)ονομάζει Πουρούσα και Πρακρίτι, ο δε Κρίσνα λέει σε αυτό το κείμενο ότι είναι Πουρούσα μαζί και Πρακρίτι, είναι συγχρόνως και ό,τι καλύτερο και ό,τι χειρότερο διαθέτει ο άνθρωπος. Τα τρίγωνα αυτά, επίσης, συμβολίζουν «το εκδηλωμένο σύμπαν». Είναι ένα από τα αρχαιότερα και ωραιότερα σύμβολα και μπορεί κανείς να το ανακαλύψει σε όλα τα έθνη, όχι μόνο σε αυτά που κατοικούν τώρα τη γη, αλλά και στα μνημεία, στα λαξεύματα και στα άλλα απομεινάρια των σπουδαίων φυλών που μας άφησαν τις γιγάντιες κατασκευές, αυτές που τώρα μέσα στη σιωπή τους δεν απηχούν την ανθρώπινη φωνή, αλλά συγκλονίζουν με την ύπαρξή τους αυτούς που ενδιαφέρονται να ερευνούν. Μοιάζουν να είναι γεμάτες από ιδέες που έχουν μετατραπεί σε λίθους.

Συνδυασμένα κατ’ αυτόν τον τρόπο, τα τρίγωνα σχηματίζουν στον εσωτερικό χώρο ένα εξάπλευρο επίπεδο σχήμα. Πρόκειται για τον εκδηλωμένο κόσμο. Έξι, είναι ο αριθμός του κόσμου και 666 είναι το μεγάλο μυστήριο που έχει σχέση με το σύμβολο. Ο Άγιος Ιωάννης αναφέρεται σε αυτόν τον αριθμό. Γύρω από το 6πλευρο κέντρο βρίσκονται τα έξι τρίγωνα που προβάλλονται στον πνευματικό κόσμο και αγγίζουν τον εντός ευρισκόμενο όφι της σοφίας.

Σε ένα αρχαίο βιβλίο, αυτό σχηματίζεται με τη μεγαλόσχημη κεφαλή του Κυρίου που ανεβαίνει πάνω από τον ορίζοντα του ωκεανού της ύλης, με τα χέρια υψωμένα έτσι ώστε να σχηματίζουν το άνω μισό του τριγώνου. Αυτό είναι το «μακρύ πρόσωπο» ή μακροπρόπωπος, όπως λέγεται. Καθώς υψώνεται, σιγά-σιγά και με μεγαλοπρέπεια, το γαλήνιο νερό από κάτω το καθρεφτίζει αντεστραμμένο κι έτσι σχηματίζεται ένα διπλό τρίγωνο. Το χαμηλότερο είναι σκοτεινό και απωθητικό, συγχρόνως, όμως, το ανώτερο τμήμα του σκοτεινότερου είναι το ίδιο το φως γιατί σχηματίζεται από τη μεγαλόπρεπη κεφαλή του Αδάμ-Καδμόν.

Έτσι το ένα σκιάζει το άλλο. Και αυτός είναι ένας τέλειος συμβολισμός, γιατί απεικονίζει καθαρά τον τρόπο που η μέρα σκιάζει τη νύχτα και το κακό σκιάζει το καλό. Στον εαυτό μας βρίσκουμε και τα δύο ή, όπως λέει ο Απόστολος Παύλος, ο φυσικός και πνευματικός άνθρωπος είναι πάντα μαζί σε διαρκή διαμάχη, έτσι που δεν μπορούμε να κάνουμε αυτό που θα θέλαμε να κάνουμε και αυτό για το οποίο επιθυμούμε να μην είμαστε ένοχοι, το σκοτεινότερο ήμισυ του ανθρώπου μας αναγκάζει να το κάνουμε. Όμως, το μελάνι και το χαρτί δεν είναι αρκετά για να αποδώσουν την προσπάθειά μας να διασαφηνίσουμε αυτό το σπουδαίο σύμβολο. Κοιτάξτε τα κείμενα του Ερμή, του Αγίου Ιωάννη, την Καμπάλα, τις Ινδουιστικές γραφές, κοιτάξτε όποιο κείμενο θέλετε, και θα βρείτε επτά φορές επτά έννοιες των συμπλεκομένων τριγώνων.

Το ΟΜ είναι η Ιερή Βεδική συλλαβή: ας την επαναλάβουμε με τη σκέψη στραμμένη στην αληθινή της έννοια.(4)

Μέσα στον μικρό κύκλο, τοποθετημένος πάνω στον όφι, υπάρχει ένας σταυρός με τα άκρα του στραμμένα προς τα πίσω. Αυτός ονομάζεται Γνωστικός Σταυρός. Μεταξύ άλλων ιδεών, συμβολίζει την εξέλιξη, γιατί η στροφή των άκρων του προκαλείται από την περιστροφή των δύο διαμέτρων του κύκλου. Η κάθετη διάμετρος είναι το πνεύμα που κατεβαίνει και διχοτομεί την οριζόντια. Όταν αυτό ολοκληρωθεί, αρχίζει η περιστροφή γύρω από τον μεγάλο κύκλο και αυτή η κίνηση αντιπροσωπεύεται στο σύμβολο με τις στραμμένες προς τα πίσω άκρες.

Στο Τρίτο Κεφάλαιο του Μπαγκαβάτ-Γκιτάλέει ο Κρίσνα: «εκείνος που σε αυτή τη ζωή δεν προκαλεί αυτόν τον κύκλο, που έχει ήδη κατ’ αυτόν τον τρόπο περιστραφεί, για να ακολουθήσει η περιστροφή των ζωών χωρίς κανένα σκοπό, μια ζωή αμαρτίας, ενδίδει στις αισθήσεις του». Δηλαδή, πρέπει να βοηθούμε τον μεγάλο τροχό της εξέλιξης και όχι να τον εμποδίζουμε. Πρέπει να προσπαθούμε να συμβάλουμε στο σπουδαίο έργο της επιστροφής στην πηγή από την οποία προήλθαμε και να προσπαθούμε αδιάκοπα να μετατρέπουμε την κατώτερη φύση σε ανώτερη, όχι μόνο τη δική μας αλλά και αυτή των συνανθρώπων μας και όλου του έμψυχου κόσμου.

Ο σταυρός αυτός είναι, επίσης, το σύμβολο του Ινδουιστικού Τσάκρα του Βισνού ή του δίσκου. Στη Μαχαμπχαράτα περιγράφεται η σύγκρουση ανάμεσα στους Ασούρας και τους Ντέβας για την απόκτηση του δοχείου του Αμρίτα που είχε κλυδωνιστεί μέσα στη φοβερή αναταραχή του ωκεανού και που οι Ασούρας λαχταρούσαν να κάνουν δικό τους. Η σύγκρουση άρχισε όταν ο Ράχου, ένας Ασούρα, παίρνοντας τη μορφή κάποιου Ντέβα, άρχισε να πίνει την αμβροσία. Σε αυτή την περίπτωση, το Αμρίτα ήταν πνευματική σοφία, υλική ύπαρξη, αθανασία αλλά και μαγική δύναμη. Η απάτη του Ράχου αποκαλύφθηκε πριν να προλάβει να το καταπιεί και τότε άρχισε η μάχη.

"Μέσα σε αυτή τη φοβερή σπουδή και σύγχυση της μάχης, ο Ναρ κι ο Ναραγιάν μπήκαν μαζί στο πεδίο. Ο Ναραγιάν βλέποντας ένα ουράνιο τόξο στα χέρια του Ναρ, θυμήθηκε την Τσάκρα του που κατέστρεψε τους Ασούρας. Το πιστό όπλο, έτοιμο στο κάλεσμα του νου, κατέβηκε από τον ουρανό γρήγορο και λαμπερό, ωραίο αλλά και τρομερό να το βλέπει κανείς. Και μόλις έφτασε λάμποντας σαν τη φλόγα πάνω στο θυσιαστήριο και σκορπίζοντας ολόγυρα τον τρόμο, ο Ναραγιάν με το δεξί του χέρι, ίδιο προβοσκίδα του ελέφαντα, τινάχτηκε μπροστά στη βαριά σφαίρα, ο γρήγορος μαντατοφόρος, ένδοξο ερείπιο εχθρικών πόλεων, μαινόμενος σαν τη φωτιά που τα πάντα καταστρέφει, χτύπαγε ορμώντας με απελπισμένη δύναμη, σκοτώνοντας χιλιάδες Ασούρας, στο γρήγορο πέρασμά του, καίγοντας και παρασέρνοντας σαν την σπινθηρο-βόλα φλόγα, διαλύοντας ό,τι έμπαινε στο δρόμο του. Ύστερα, ανέβηκε στους ουρανούς από όπου είχε κατεβεί."(5)

Ο Ιεζεκιήλ, των Ιουδαίων, είδε αυτόν τον τροχό, βρισκόμενος ανάμεσα στους αιχμαλώτους κοντά στον ποταμό Τσεμπάρ, στη Χαλδαία. Είδε σε όραμα τα τέσσερα κτήνη και τον άνθρωπο της Αποκάλυψης και μαζί τους «για καθένα από τα τέσσερα πρόσωπα» υπήρχε ένας τροχός, στο χρώμα του βηρύλλου (σαν σμαράγδι). Ήταν «σαν τροχός μέσα στον τροχό» και ακολουθούσαν τα ζωντανά πλάσματα «γιατί το πνεύμα των ζωντανών πλασμάτων βρισκόταν στους τροχούς». Όλο αυτό του φάνηκε τρομερό, γιατί λέει: «Και όταν έφυγαν άκουσα έναν θόρυβο σαν τον ήχο πολλών νερών, σαν τη φωνή του Παντοδύναμου, σαν την οχλοβοή μιας στρατιάς».

Υπάρχουν και άλλες πολλές έννοιες κρυμμένες σε αυτό το σύμβολο, όπως και σε όλα τα σύμβολα, άλλωστε.

Στο κέντρο των συμπλεκόμενων τριγώνων είναι τοποθετημένη η Cruxansata - ο σταυρός της Ίσιδας, επίσης αρχαιότατο σύμβολο. Βρίσκεται συχνά στους αρχαίους Αιγυπτιακούς παπύρους. Συμβολίζει τη ζωή. Καθώς η Ίσις στέκεται μπροστά από τον εισερχόμενο υποψήφιο ή την ψυχή, κρατά στο ένα χέρι αυτόν τον σταυρό, ενώ αυτός υψώνει το χέρι για να μην την κοιτάξει στο πρόσωπο.

Σε άλλη περίπτωση, υπάρχει μια μορφή με φτερά, όπου τα φτερά είναι κολλημένα στους βραχίονές της και κάθε χέρι κρατά τον ίδιο σταυρό. Μεταξύ άλλων, ξαναβρίσκουμε εδώ την οριζόντια και κάθετη διάμετρο, ενωμένες, όμως, με τον κύκλο που είναι τοποθετημένος στην κορυφή. Είναι το ίδιο με το αρχαίο αστρολογικό ζωδιακό της Αφροδίτης. Ωστόσο, στην σφραγίδα, η κυριότερη και σημαντικότερη έννοια είναι ο αναγεννημένος άνθρωπος. Εδώ στο κέντρο, αφού περάσει τις διαφορετικές βαθμίδες και κύκλους, τόσο το πνεύμα όσο και η ύλη ενώνονται στον διανοητικά αναγεννημένο άνθρωπο, που στέκεται στο μέσο, γνωρίζοντας τα πάντα στο εκδηλωμένο σύμπαν. Έχει θριαμβεύσει επί του θανάτου και κρατά τον σταυρό της ζωής.

Το τελευταίο θεοσοφικό σύμβολο είναι η καρφίτσα της Εταιρείας που υιοθετήθηκε κατά τα πρώτα χρόνια της ιστορίας της, αλλά δεν χρησιμοποιήθηκε πολύ. Είναι ο σταυρός που μόλις εξετάσαμε, γύρω από τον οποίον ελίσσεται ένας όφις κατά τέτοιο τρόπο, ώστε ο συνδυασμός τους να δημιουργεί τα αρχικά Θ.Ε. (Τ.S. στα αγγλικά).

Όσα είπαμε δεν εξαντλούν το θέμα. Κάθε σύμβολο πρέπει να έχει επτά έννοιες πρωταρχικής σημασίας και από καθεμία από αυτές που εξετάσαμε μπορεί να προκύψει ο αντίστοιχος αριθμός συμβολισμών. Η προσεκτική μελέτη τους θα είναι ωφέλιμη, γιατί όταν ένα σταθερό σύμβολο, που ενσωματώνει πολλές ιδέες, ανακαλύπτεται και γίνεται αντικείμενο στοχασμού, η σκέψη ή η θέα του συμβόλου φέρνει αμέσως στον νου την αντίστοιχη ιδέα.

ΝΙΛΑΚΑΝΤ, « Ατραπός», Μάιος 1886

1. Ο Σταυρός της Ίσιδας
2. Theosophical Society, δηλαδή Θεοσοφική Εταιρεία
3. Μπαγκαβάτ-Γκιτά, κεφ. 13, στ. 10
4. Ατραπός, περιοδικό, Νο Ι, σ.24
5. Μαχαμπχαράτα, Βιβλίο Ι, Κεφ.15)

Το Νιλακάντ είναι ένα από τα ψευδώνυμα του Ουϊλλιαμ Τζατζ, τα οποία χρησιμοποιούσε ώστε να γράφει διαφορετικά άρθρα στο ίδιο περιοδικό. Το περιοδικό στο οποίο κυρίως έγραφε, ήταν το "Ατραπός".