Το διαχρονικό σύμβολο του ρόδου

 

Ο ρόδακας, (ρόδαξ, ρόδον, τριαντάφυλλο), είναι ένα διαχρονικό κόσμημα, σύμβολο και φυλαχτό και είναι το ρόδο ή ο λωτός ιδωμένο από πάνω..
Είναι ένα υπερβολικά περίπλοκο σύμβολο και έχει διφορούμενο νόημα, αφού συμβολίζει τόσο την ουράνια τελείωση όσο και το γήινο πάθος. Το άνθος αντιπροσωπεύει ταυτόχρονα Χρόνο και Αιωνιότητα, ζωή και θάνατο, γονιμότητα και παρθενία. Στη Δύση το ρόδο και το κρίνο κατέχουν τη θέση που έχει ο λωτός στην Ανατολή και το μυστικό ρόδο ακολουθεί στενά το συμβολισμό του λωτού. Το ρόδο είναι η τελείωση, το πλήρωμα, η ολοκλήρωση, το μυστήριο της ζωής, το κέντρο της καρδιάς της ζωής, το άγνωστο, η ομορφιά, η χάρη, η ευτυχία αλλά και η τρυφηλότητα, τα πάθη και σχετίζεται με το κρασί, τον αισθησιασμό και την αποπλάνηση.
Στον συμβολισμό της καρδιάς το ρόδο κατέχει το κεντρικό σημείο του σταυρού, το σημείο της ένωσης.

Σαν άνθος των θηλυκών θεοτήτων δείχνει αγάπη, ζωή, δημιουργία, γονιμότητα, ομορφιά και επίσης παρθενία. Η παροδικότητα του ρόδου συμβολίζει θάνατο, θνητότητα και θλίψη. Τα αγκάθια του υποδηλώνουν τον πόνο, το αίμα και το μαρτύριο.
Σαν ταφικό συμβολίζει την αιώνια ζωή, την αιώνια Άνοιξη, την ανάσταση.

Η χρήση του άρχισε από την Μυκηναϊκή εποχή και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Το σχήμα και ο αριθμός των φύλλων του και ο συμβολισμός τους συναρτώνται με τις δοξασίες των αρχαίων θρησκειών των Ελλήνων, με την χριστιανική  πίστη αλλά και με τη μουσουλμανική πίστη στα Βαλκάνια.

Έτσι, μπορούμε να διακρίνουμε κυρίως δύο ρόδακες, τον «αρχαιο-ελληνικό ρόδακα» και τον «ελληνο-χριστιανικό ρόδακα».

Ο «αρχαιο-ελληνικός ρόδακας»

Ο αρχαιο-ελληνικός ρόδακας ήταν αρχικά στολίδι στα διαδήματα των βασιλισσών των Μυκηναίων. Στην κλασσική περίοδο, οι ρόδακες κοσμούσαν τις οροφές των ιερών της Αφροδίτης, των Ασκληπιείων, τις τοιχογραφίες σπιτιών αρχόντων και ήταν διάδημα της Άρτεμης και της Αφροδίτης. Ρόδακας  ήταν και η βάση του «Ήλιου της Βεργίνας» των Μακεδόνων Βασιλέων.

Ο αρχαίος-ελληνικός ρόδακας είχε σχήμα μικρού ρόδου (τριαντάφυλλου), με ανοιγμένα και στρογγυλά στις άκρες τα φύλλα του, περιβάλλονταν από κύκλο και ήταν χαραγμένος πάνω σε πέτρα ή μάρμαρο ή από χρυσό. Τα φύλλα του στην αρχή ήταν τέσσερα και στη συνέχεια επτά, δώδεκα και δέκα έξι στην Μακεδονική περίοδο.

Ο αριθμός των φύλλων του είχε διαχρονικό συμβολικό χαρακτήρα. Το τετραπέταλο ρόδο απεικονίζει την τετραγωνική διαίρεση του κόσμου, το ρόδο με πέντε πέταλα είναι ο μικρόκοσμος ενώ εκείνο με τα έξι πέταλα είναι ο μακρόκοσμος.
Συμβόλιζαν τα τέσσερα στοιχεία της φύσης (αέρας, γη, φωτιά, νερό), τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου ή τους δώδεκα θεούς των αρχαίων Ελλήνων και την παγκόσμια κυριαρχία και ακτινοβολία των Βασιλέων της Μακεδονίας. Ήταν σημεία ομορφιάς, αγνότητας, ευγονίας, λατρείας και ισχύος.

Ευρήματα αρχαίου-ελληνικού ρόδακα υπάρχουν σε χρυσό διάδημα βασίλισσας στις Μυκήνες, στο Θόλο της Επιδαύρου, σε διάδημα προτομής της Θεάς Άρτεμης που βρέθηκε στο Καρπενήσι, σε διάδημα χρυσελεφάντινης γυναικείας κεφαλής στους Δελφούς, σε τοιχογραφίες αρχοντικών στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης, σε κιονόκρανα του Ιερού της Ελευσίνας, κ.α.

Ένας ιδιαίτερος τύπος ρόδακα είναι ο γλωσσωτός, που αποτελείται συνήθως από έξι πέταλα με πολύ στρογγυλεμένα άκρα σαν γλώσσες. Το σχήμα αυτό έχει μάλλον μυκηναϊκή παρά ανατολική προέλευση. Τα πέταλα είναι διακοσμημένα με ομφαλό, με ανάγλυφο πρόσωπο, με ολόγλυφα κεφάλια γρυπών και ταύρων ή με μορφές πουλιών και εντόμων. Στο πίσω μέρος φέρουν έναν κρίκο ανάρτησης. Αποτελούσαν εξαρτήματα διαδημάτων είτε στολίδια για τις κοτσίδες των μαλλιών. Μπορούσαν επίσης να ραφτούν πάνω στο ρούχο ή να περαστούν σε κορδόνι και να φορεθούν στο λαιμό. Οι ρόδακες αυτοί ανήκουν στις επιτυχέστερες στιγμές της αρχαίας ελληνικής χρυσοχοΐας, τόσο από πλευράς έμπνευσης όσο και εκτέλεσης.

Ο «ελληνο-χριστιανικός ρόδακας»

Ο ελληνο-χριστιανικός ρόδακας συναρτήθηκε με την λατρεία της Παναγίας. Ως «Ρόδον το Αμάραντον» προσφωνήθηκε η Παναγία και από τότε, ο ρόδακας, το ρόδο, το τριαντάφυλλο, κοσμεί τις εικόνες της. Έχει το σχήμα του αρχαιο-ελληνικού ρόδακα (μικρό ρόδο, με ανοιγμένα και μυτερά φύλλα, που περιβάλλεται από κύκλο) και ζωγραφίζεται στην εικόνα της Παναγίας.Τα φύλλα του ελληνο-χριστιανικού ρόδακα είναι  τέσσερα σε σχήμα Σταυρού ή επτά και περισσότερα, από τα οποία τέσσερα σχηματίζουν Σταυρό.

Συμβολίζουν τη Σταύρωση του Χριστού ή τα επτά μυστήρια ή και το πραγματικό τριαντάφυλλο (αγνότητα της πίστης). Ελληνοχριστιανικό ρόδακα, φυλαχτό, σκάλιζαν οι χριστιανοί και στους ακρογωνιαίους λίθους των σπιτιών τους.

Στις εικόνες της Παναγίας ο ελληνοχριστιανικός ρόδακας συμβολίζει την αγνότητα, το αμόλυντο, το άσπιλο, την καθαρότητα, την ομορφιά και την ευωδιά, που εκπέμπει στους Χριστιανούς η λατρεία στις Παναγίας.

Στα χριστιανικά σπίτια ο ελληνο-χριστιανικός ρόδακας είναι φυλαχτό της Παναγίας και σημείο ευγονίας, αποτροπής, εξουδετέρωσης του κακού. Ελληνο-χριστιανικοί ρόδακες υπάρχουν σήμερα σε εικόνες στις Παναγίας της Τήνου, της Προυσιώτισσας, της Μονής Μεγίστης Λαύρας, σε βυζαντινές εικόνες Μοναστηριών της Υπεραγίας Θεοτόκου, σε υπέρθυρα, παράθυρα, τέμπλα, δισκοπότηρα εκκλησιών και σε αγκωνάρια σπιτιών, ως φυλαχτά. Με ρόδακες (τριαντάφυλλα) στολίζονται και οι εικόνες της Παναγίας, στις γιορτές της.

Ανάλογα με το χρώμα του ρόδακα αλλάζει και ο αποσυμβολισμός του. Έτσι, το χρυσό ρόδο υποδηλώνει την τελείωση, το κόκκινο επιθυμία, πάθος, χαρά, ομορφιά, ολοκλήρωση, είναι το άνθος της Αφροδίτης και το αίμα του Άδωνη και του Χριστού. Το λευκό ρόδο είναι το "άνθος του φωτός", αθωότητα, παρθενία, πνευματική ανάπτυξη, χάρη. Το κόκκινο και το λευκό ρόδο μαζί αντιπροσωπεύουν την ένωση πυρός και ύδατος, την ένωση των αντιθέτων. Το γαλάζιο ρόδο είναι το ανεπίτευκτο, το αδύνατο.  

Στην Αίγυπτο τα ρόδα ήταν αφιερωμένα στην Ίσιδα, επειδή συμβόλιζαν την αγνή αγάπη, την ελεύθερη από τη σάρκα και χρησιμοποιόταν στα μυστήρια της Ίσιδας και του Όσιρι.

Για τους αλχημιστές το ρόδο είναι η σοφία και το rosarium είναι το Έργο. Επίσης είναι η επαναγέννηση του πνευματικού μετά τον θάνατο του παροδικού.

Σύμφωνα με την Καμπάλα το κέντρο του ρόδου είναι ο ήλιος και τα πέταλά του οι άπειρες αλλά αρμονικές διαφοροποιήσεις της Φύσης. Το ρόδο προβάλλει από το Δέντρο της Ζωής.

Τη Ρώμη καλλιεργούνταν τα ρόδα στους ταφικούς κήπους σαν σύμβολα ανάστασης και αιώνιας Άνοιξης, ή κατά τη διάρκεια της γιορτής Ροζάλια πήγαιναν και σκορπούσαν ρόδα πάνω στους τάφους. Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας φορούσε ένα στέμμα από ρόδα.

Το ρόδο για τους μουσουλμάνους συμβολίζει το αίμα του Προφήτη, επίσης τους δυο γιους του Χασάν και Χουσεΐν, τα δυο "μάτια" ή "ρόδα" του. Στο Ρόδο της αγδάτης, ο πρώτος κύκλος αντιπροσωπεύει το Νόμο, ο δεύτερος την ατραπό, ο τρίτος τη γνώση και οι τρεις μαζί είναι η Αλήθεια και τα ονόματα του Αλλάχ.

Για τους χριστιανούς είναι το άνθος του Παραδείσου με την ομορφιά, την τελειότητα και το άρωμά του. Το λευκό ρόδο είναι η Παρθένος Μαρία, το δε κόκκινο είναι η ευσπλαχνία και το μαρτύριο και φύτρωσε μέσα από τις σταγόνες του αίματος του Χριστού πάνω στον Γολγοθά. Μια γιρλάντα από ρόδα συμβολίζει την ουράνια ευδαιμονία και την Παρθένο Μαρία σαν το Ρόδο του Ουρανού.

Το Ρόδο του Σαρόν είναι η Εκκλησία. Τα αγκάθια του είναι τα αμαρτήματα της Πτώσης και το "ρόδο δίχως αγκάθια" ή το Μυστικό Ρόδο είναι η Παρθένος Μαρία, η οποία έχει απαλλαγεί, μέσω της Άμωμης Σύλληψης στη μήτρα της μητέρας της, από τα αποτελέσματα της αμαρτίας.

Το χρυσό ρόδο είναι ένα σύμβολο του Πάπα και υποδηλώνει την ειδική παπική ευλογία.

Το ρόδο είναι ένα έμβλημα των Αγ. Άντζελους, Σεσίλια, Δωροθέας της Καππαδοκίας, Ελισάβετ της Ουγγαρίας, Ελισάβετ της Πορτογαλίας, Ροζαλίας, Ρόζε της Λίμας, Ρόζε του Βιτέρμπο.

Λεξικό των Συμβόλων - Τζ. Κούπερ

http://www.visaltis.net