Η αποψινή νύχτα, της Δευτέρας 22 Δεκεμβρίου, η μεγαλύτερη του έτους με διάρκεια 14 ωρών και 29 λεπτών. Την ημέρα εκείνη ο Ήλιος θα φτάσει στο σημείο της ετήσιας τροχιάς του που ονομάζεται «Χειμερινό Ηλιοστάσιο», οπότε αρχίζει και επίσημα η εποχή του Χειμώνα. Ημερολογιακά το Χειμερινό Ηλιοστάσιο κυμαίνεται σήμερα μεταξύ της 20ης και 23ης Δεκεμβρίου, αν και η τελευταία φορά που είχαμε το Χειμερινό Ηλιοστάσιο στις 23 Δεκεμβρίου ήταν το 1903 και η επόμενη θα είναι το 2303. Ακόμη πιο σπάνια είναι η 20η Δεκεμβρίου με την επόμενη να συμβαίνει το 2080. Οι διαφοροποιήσεις αυτές οφείλονται στο Γρηγοριανό Ημερολόγιο του οποίου το κάθε έτος έχει 365 ημέρες εκτός από τα δίσεκτα έτη με τις 366 ημέρες τους. Τα πράγματα, όμως, δεν ήσαν πάντα έτσι.
Ας τα πάρουμε, λοιπόν, από την αρχή.
Από την αρχαιότητα ακόμη ο υπολογισμός του Έτους έγινε με την παρατήρηση της επίδρασης που έχει πάνω στη Γη η περιφορά της γύρω από τον Ήλιο, η επίδραση δηλαδή του κύκλου των εποχών! Οι εποχιακές αυτές αλλαγές είχαν για τους αρχαίους τεράστια σημασία, ιδιαίτερα μάλιστα μετά την εμφάνιση της γεωργίας πριν από 10.000 περίπου χρόνια. Γι' αυτό, κι επειδή η σπορά, η συγκομιδή και οι άλλες γεωργικές ασχολίες εξαρτιόνταν από τις αλλαγές των εποχών, η διάρκεια ενός ηλιακού έτους έπρεπε να μετρηθεί επακριβώς.
Η Γη συμπληρώνει μία πλήρη περιφορά γύρω από τον Ήλιο σε περίπου 365,25 ημέρες. Κάθε μέρα η Γη βρίσκεται σε διαφορετική θέση από αυτήν που βρισκόταν την προηγουμένη. Έτσι από κάθε νέα θέση αντικρίζουμε τον Ήλιο από διαφορετική γωνία κι έτσι μας φαίνεται ότι ο Ήλιος βρίσκεται μπροστά από διαφορετικά άστρα (καθώς κινείται από τη Δύση προς την Ανατολή), λόγω ακριβώς της κίνησης της Γης πάνω στην τροχιά της. Κάθε φορά που η Γη συμπληρώνει μία πλήρη περιφορά γύρω από τον Ήλιο, μας φαίνεται ότι ήταν ο Ήλιος αυτός που συμπλήρωσε έναν κύκλο γύρω από τη Γη. Ο κύκλος αυτός ονομάζεται «εκλειπτική», και απεικονίζει την προέκταση πάνω στην ουράνια σφαίρα, της γήινης τροχιάς γύρω από τον Ήλιο.
Αν παρατηρήσουμε την εκλειπτική και τη συγκρίνουμε με τον ουράνιο ισημερινό (την προέκταση του γήινου ισημερινού πάνω στην ουράνια σφαίρα), θα δούμε ότι οι δύο αυτοί κύκλοι δε συμπίπτουν, αλλά αντίθετα τέμνονται, σχηματίζοντας γωνία ίση με 23,5 περίπου μοίρες, λόγω της κλίσης που έχει ο άξονας της Γης σε σχέση με το επίπεδο που σχηματίζει η εκλειπτική. Η γωνία αυτή ονομάζεται «λόξωση της εκλειπτικής», και τα δύο σημεία στα οποία τέμνονται οι δύο κύκλοι ονομάζονται «ισημερινά σημεία». Στο πρώτο σημείο ο ουράνιος ισημερινός τέμνει την εκλειπτική εκεί όπου ο Ήλιος βρίσκεται στις 20-21 Μαρτίου. Το σημείο αυτό ονομάζεται «εαρινό ισημερινό σημείο», κι από την ημέρα αυτή αρχίζει η Άνοιξη. Εκ διαμέτρου αντίθετα η τομή γίνεται όταν ο Ήλιος βρίσκεται στις 22-23 Σεπτεμβρίου. Το σημείο αυτό ονομάζεται «φθινοπωρινό ισημερινό σημείο», και από την ημέρα αυτή αρχίζει το Φθινόπωρο.
Από το εαρινό ισημερινό σημείο και μετά, ο Ήλιος φαίνεται καθημερινά να σκαρφαλώνει
όλο και πιο πάνω στο βόρειο ημισφαίριο του ουρανού. Οι μέρες μεγαλώνουν, οι νύχτες μικραίνουν και ο καιρός γίνεται όλο και πιο θερμός. Περίπου τρεις μήνες αργότερα, στις 20-21 Ιουνίου, ο Ήλιος φτάνει στο βορειότερο σημείο της εκλειπτικής από το οποίο θα αρχίσει πλέον να κατέρχεται, «τρεπόμενος» και πάλι προς τον ισημερινό. Το σημείο αυτό, στις 20-21 Ιουνίου, ονομάζεται θερινό τροπικό σημείο ή απλά θερινή τροπή, επειδή ο Ήλιος τρέπεται και πάλι προς τον ισημερινό, και από την ημέρα αυτή αρχίζει το καλοκαίρι. Επειδή μάλιστα για μερικές ημέρες πριν και μετά τη θερινή τροπή ο Ήλιος φαίνεται να αργοστέκεται πάνω στην εκλειπτική σαν να είναι έτοιμος να σταματήσει, το θερινό τροπικό σημείο ονομάζεται επίσης και θερινό ηλιοστάσιο.
Μετά τη θερινή τροπή, ο Ήλιος συνεχίζει να κατεβαίνει προς το Νότο, και στις 22-23 Σεπτεμβρίου φτάνει στο φθινοπωρινό ισημερινό σημείο, οπότε, όπως και στο εαρινό ισημερινό σημείο, έχουμε ίση μέρα και νύχτα: ισημερία. Αλλά η κάθοδος του Ήλιου συνεχίζεται, μέχρις ότου, στις 21-22 Δεκεμβρίου, φτάνει στο νοτιότερο σημείο της τροχιάς του που ονομάζεται χειμερινό τροπικό σημείο, ή απλά χειμερινή τροπή ή χειμερινό ηλιοστάσιο. Από την ημέρα αυτή αρχίζει ο Χειμώνας. Αλλά από κει κι έπειτα ο Ήλιος σταματάει να κατέρχεται και ξαναρχίζει και πάλι να σκαρφαλώνει, κάθε μέρα όλο και πιο ψηλά.
Στη διάρκεια του Χειμώνα, οι ακτίνες του Ήλιου πέφτουν πάνω στο βόρειο ημισφαίριο της Γης με πλάγιο τρόπο, ενώ συμβαίνει το αντίθετο στο νότιο ημισφαίριο οπότε εκεί έχουν Καλοκαίρι. Στη διάρκεια της Άνοιξης ο Ήλιος βρίσκεται ακριβώς πάνω από τον ισημερινό της Γης, οπότε και τα δύο ημισφαίρια παίρνουν με τον ίδιο τρόπο της ζωογόνες ακτίνες του Ήλιου. Στη διάρκεια του Καλοκαιριού ο Ήλιος ευνοεί το βόρειο ημισφαίριο, οι ακτίνες του πέφτουν πάνω μας περισσότερο κάθετα, και ενώ εμείς έχουμε Καλοκαίρι, στο νότιο ημισφαίριο έχουν Χειμώνα. Τέλος, το Φθινόπωρο, ο Ήλιος βρίσκεται και πάλι πάνω από το γήινο ισημερινό, με ισομερή κατανομή της θερμότητας και στα δύο ημισφαίρια.
Δεν είναι λοιπόν καθόλου παράξενο που ο Ήλιος λατρεύτηκε από τους αρχαίους σαν θεός, μια που γι' αυτούς ο Ήλιος ήταν ο δημιουργός των εποχών του έτους και του κύκλου των φαινομένων και των εναλλαγών που σχετίζονται με αυτές, από τη σπορά ως τη βλάστηση και από την ανθοφορία ως τη συγκομιδή. Οι Αιγύπτιοι τον ονόμασαν Ρα, Ατόν, ή και Όσιρη ακόμη. Οι Βαβυλώνιοι τον αποκαλούσαν Σαμάχ, Βαάλ, Μαρδούκ και Νεργκάλ. Οι Ινδοί Βράχμα και Βισνού. Και οι Πέρσες Μίθρα. Για τους αρχαίους Έλληνες, κατά περιστάσεις, ήταν ο Δίας ή ο Πλούτων, ο Βάκχος, ο Διόνυσος, ή και ο Φοίβος Απόλλων. Ανεξάρτητα όμως από την ονομασία που του δόθηκε, όλοι ανεξαιρέτως οι λαοί καθιέρωσαν προς τιμή του Ήλιου, περίφημες και πολλές γιορτές, ιδιαίτερα στις περιόδους των εναλλαγών από τη μια εποχή στην άλλη.
Οι μεγαλύτερες από τις γιορτές αυτές γίνονταν σε όλες τις χώρες και τις φυλές στην εποχή του χειμερινού ηλιοστάσιου, στις 25 Δεκεμβρίου. Ήταν η γιορτή της γέννησης του Ήλιου, και όχι αδικαιολόγητα. Γιατί όσο ο χειμώνας πλησίαζε και ο Ήλιος του μεσημεριού φαινόταν όλο και πιο χαμηλά στον ορίζοντα, τόσο και οι μέρες μίκραιναν και το κρύο αύξανε. Ήταν η σκληρή εποχή για τον άνθρωπο με τις πολύ μικρές ημέρες και τις ατέλειωτες νύχτες. Οι φροντίδες πολλαπλασιάζονταν, οι ανησυχίες αυξάνονταν και ένα αόριστο συναίσθημα φόβου καταλάμβανε τον αρχαίο άνθρωπο με τα ανύπαρκτα σχεδόν αμυντικά του μέσα και τις περιορισμένες πηγές διατροφής.
Γι' αυτό αναπέμπονταν προσευχές και ιερές παρακλήσεις, ανάβονταν φωτιές και προσφέρονταν θυσίες προς το θεό Ήλιο για να μη χαθεί οριστικά από τον ορίζοντα. Και πράγματι: μετά από μικρό δισταγμό ο θεός ενέδιδε. Στο κατώτατο σημείο του, στον αστερισμό του Αιγόκερου, στις πύλες του Ήλιου όπως τον ονόμαζαν οι Χαλδαίοι, «άλλαζε» απόφαση, άρχιζε να σκαρφαλώνει και πάλι προς τα πάνω, και οι μέρες μεγάλωναν. Μια νέα τάξη πραγμάτων θα έμπαινε και πάλι, ωραία όπως και στα προηγούμενα χρόνια, οπότε η Γη θα ανθοφορούσε ξανά χάρη στις ζωογόνες ακτίνες του Ήλιου. Δεν είναι λοιπόν καθόλου παράξενο το γεγονός ότι οι αρχαίοι λαοί γιόρταζαν ιδιαίτερα τις μέρες αυτές του χειμερινού ηλιοστασίου. Στην αρχαία Ελλάδα στο Χειμερινό Ηλιοστάσιο γιόρταζαν τη γέννηση του Διονύσου, γιου του Δία και της παρθένου Σεμέλης. Τον αποκαλούσαν «σωτήρα» και «θείο βρέφος». Ήταν ο «καλός ποιμένας», οι ιερείς του οποίου κρατούσαν την ποιμενική ράβδο, όπως συνέβαινε και με τον Όσιρη. Τον χειμώνα θρηνούσαν το σκοτωμό του από τους Τιτάνες, αλλά στις 30 Δεκεμβρίου γιόρταζαν την αναγέννηση του.
Οι ιέρειες τότε ανέβαιναν στην κορυφή του ιερού βουνού και κρατώντας ένα βρέφος φώναζαν «ο Διόνυσος ξαναγεννήθηκε».
Ο Ήλιος λατρεύτηκε από τους αρχαίους Έλληνες σαν θεός, μιας που γι αυτούς ο Ήλιος, ήταν ο δημιουργός των εποχών του έτους, και του κύκλου των φαινομένων και των εναλλαγών που σχετίζονται με αυτές , από τη σπορά έως τη βλάστηση και από την ανθοφορία έως τη συγκομιδή.
Τον απεικόνιζαν πάνω σε ένα πύρινο άρμα να ξεκινά κάθε πρωί, να διατρέχει τον ουρανό και να σκορπίζει το φως στη Γη. Τον ταύτιζαν επίσης με το Φοίβο Απόλλωνα, το θεό του Φωτός.
Αναπαριστούσαν την κίνηση του ηλίου με τη ζωή ενός ανθρώπου που γεννιόταν κατά το Χειμερινό Ηλιοστάσιο, και μεγάλωνε βαθμιαία όπως αυξανόταν το φως του ηλίου μέχρι την Εαρινή Ισημερία όπου ή ημέρα εξισώνεται με τη νύχτα. Τότε η Ήλιος νικά το σκοτάδι, συμβολίζοντας με αυτό τον τρόπο την αναγέννηση της φύσης μέσα από τη μήτρα της Γης.
Η γιορτή αυτή πέρασε και στην αρχαία Ρώμη όπου γιόρταζαν τα Σατουρνάλια, προς τιμή του θεού Κρόνου, αλλά και της θεάς Δήμητρας, όπου θυσίαζαν χοίρους για την ευφορία της Γης. Ήταν μια από τις σημαντικότερες γιορτές και ονομαζόταν «η ημέρα του αήττητου ήλιου». Οι Αιγύπτιοι στις 25 Δεκεμβρίου γιόρταζαν τη γέννηση του θεού- Ήλιου Ρα , Ατόν ή Όσιρη. Οι Βαβυλώνιοι αποκαλούσαν το θεό Ήλιο, Σαμάχ, Βάαλ, Μαρδουνάκ, ή Νεργκάλ. Οι Πέρσες λάτρευαν τη γέννηση του Αήττητου ήλιου θεού Μίθρα. Οι Βραχμάνοι γιόρταζαν τη γέννηση του Βράχμα, και έψαλλαν, «εγέρσου ω βασιλιά του κόσμου, έλα σε μας από τις σκηνές σου»
Σταδιακά τα γενέθλια του θεού Ήλιου μετατράπηκαν σε γενέθλια του Υιού του Θεού, ορολογία που αργότερα χρησιμοποίησαν και οι εκκλησιαστικοί πατέρες.
Τα Σατουρνάλια ήταν η αρχαιότερη γιορτή των Ρωμαίων και την απέδιδαν στον Ρωμύλο ή στους Πελασγούς. Ξεχώρισε όμως από τις άλλες αγροτικές γιορτές τους το 217 π.Χ. Οι γιορτές αυτές έπαιρναν πανηγυρικό χαρακτήρα και είχαν κατακτήσει ολόκληρο τον ελληνορωμαϊκό κόσμο. Άρχιζαν με τα Βρουμάλια από τις 24 Νοεμβρίου έως τις 17 Δεκεμβρίου και ακολουθούσαν τα Σατουρνάλια από τις 18 έως τις 24 Δεκεμβρίου. Κατά την κεντρική ημέρα της γιορτής του «αηττήτου ηλίου» στις 25 Δεκεμβρίου, εορταζόταν το γεγονός της τροπής του ηλίου, που άρχιζε και πάλι να ανεβαίνει στον ουρανό, να μεγαλώνουν οι ημέρες, και μαζί τους οι ζωογόνες ακτίνες του ήλιου ξανάκαναν τη Γη να καρποφορήσει. Την 1η Ιανουαρίου γιορτάζονταν οι Καλένδες, στις 3 τα Βότα, στις 4 τα Λορεντάλια και στις 7 Ιανουαρίου τελείωνε η περίοδος αυτή των εορτών.
Επειδή λοιπόν οι πρώτοι χριστιανοί ήσαν εκτός νόμου στη Ρώμη, και δεν τους επιτρεπόταν να συναντιούνται ή να εκκλησιάζονται μαζί οι συναντήσεις τους γίνονταν κρυφά και σε μικρές ομάδες στις κατακόμβες τους, όπου και τελούσαν τις θρησκευτικές τους εορτές. Για να αποφύγουν, λοιπόν, τους διωγμούς αποφάσισαν να γιορτάζουν τα Χριστούγεννα στις 25 Δεκεμβρίου, όταν οι Ρωμαίοι ήσαν απασχολημένοι με τις δικές τους γιορτές των Σατουρναλίων. Μ’ αυτόν τον τρόπο ήλπιζαν να μην ανακαλυφτούν από τους εορτάζοντες Ρωμαίους.
Η καθιέρωση της 25ης Δεκεμβρίου ως ημερομηνίας γέννησης του Ιησού έγινε ύστερα από μεγάλες διαβουλεύσεις, που ξεκίνησαν από τον 4ο μ.Χ. αιώνα, κράτησαν σχεδόν τριακόσια χρόνια και τελείωσαν με την αποδοχή της ημερομηνίας αυτής και από την εκκλησία της Ιερουσαλήμ, τον 7ο αιώνα.
Σύμφωνα με ερευνητές θρησκειολόγους, το 325 που θεοποιήθηκε ο Ιησούς στην Σύνοδο της Νίκαιας, ορίστηκε η γέννησή του στις 25 Δεκεμβρίου, όπως ακριβώς γιορταζόταν μέχρι τότε η γέννηση του Μίθρα από τους παγανιστές. Γιατί αυτό; Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τότε ήταν μια ταραγμένη εποχή και οι συγκρούσεις μεταξύ χριστιανών και εθνικών είχαν φτάσει στο αποκορύφωμά τους. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος έγινε χριστιανός και όρισε την χριστιανική θρησκεία ως την επίσημη θρησκεία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Όμως, τι μπορούσε να κάνει με τόσους εθνικούς που αντιδρούσαν; Για να περάσει πιο εύκολα η νέα θρησκεία στον παγανιστικό κόσμο, θα έπρεπε να δανειστεί παγανιστικά στοιχεία και να δώσει την αίσθηση στους ανθρώπους ότι η παλιά πίστη κι οι παλιές δοξασίες δεν είχαν πεθάνει αλλά συνέχιζαν να ζουν μέσα στον Χριστιανισμό. Έπρεπε να δώσει την αίσθηση ότι η νέα θρησκεία εξέφραζε το θρησκευτικό πνεύμα της αρχαιότητας. Έτσι, κάποια από τα στοιχεία αυτά αφορούν και την γέννηση του Χριστού. Το 336 ορίστηκαν τα Χριστούγεννα στις 25 Δεκεμβρίου, ο Χριστός έγινε ένας νέος Θεός - ήλιος, όπως ήταν στην αρχαιότητα ο Μίθρας και η νέα θρησκεία, ο Χριστιανισμός, διαμορφώθηκε σαν ένα συμπίλημα, φέροντας τόσο παγανιστικά όσο και ιουδαϊκά στοιχεία, καθώς προέρχεται από τον ιουδαϊκό κόσμο και για την διαμόρφωση της θρησκείας αυτής έπαιξαν σημαντικό ρόλο οι απόστολοι και κυρίως, ο Απόστολος Παύλος.
Θα αναρωτιέστε, όμως, γιατί το χειμερινό ηλιοστάσιο δεν συμβαίνει σήμερα στις 25 Δεκεμβρίου, όπως στην εποχή του Χριστού, αλλά στις 22 Δεκεμβρίου; Το πρόβλημα αρχίζει με το Ιουλιανό Ημερολόγιο που εισήγαγε ο Ιούλιος Καίσαρ το 44 π.Χ. που είχε όμως κι αυτό τις δικές του ατέλειες γιατί έχανε μία ημέρα κάθε 128 χρόνια. Το Ιουλιανό λοιπόν ημερολόγιο είχε θεσπίσει το χειμερινό ηλιοστάσιο στις 25 Δεκεμβρίου, αλλά με την πάροδο των ετών το προστιθέμενο μικρό λάθος είχε μεταθέσει την πραγματική ημερομηνία της χειμερινής τροπής. Ετσι λοιπόν το 325 μ.Χ. το έτος που έγινε η Οικουμενική Σύνοδος της Νίκαιας, το χειμερινό ηλιοστάσιο είχε μετατεθεί και συνέβαινε στις 22 Δεκεμβρίου. Η μετάθεση όμως του Χειμερινού Ηλιοστασίου συνεχίστηκε χωρίς να διορθωθεί μέχρι και το έτος 1582, οπότε η χειμερινή τροπή συνέβαινε στις 12 Δεκεμβρίου.
Τότε ο Πάπας Γρηγόριος ΙΓ' εισήγαγε μία νέα μεταρρύθμιση, γι’ αυτό και το νέο ημερολόγιο, αυτό που χρησιμοποιούμε σήμερα, ονομάζεται Γρηγοριανό, και χάνει μία μόνον ημέρα στα 4.000 χρόνια. Για να γίνει μιά καινούρια αρχή, η Γρηγοριανή μεταρρύθμιση έτρεψε τη θέση του ημερολογίου προς τα εμπρός με βάση το έτος της Συνόδου της Νικαίας κι όχι το έτος εισαγωγής του Ιουλιανού ημερολογίου, το 44 π.Χ. Γι’ αυτό και το Χειμερινό Ηλιοστάσιο συμβαίνει σήμερα στις 22 Δεκεμβρίου, και ο πρωταρχικός λόγος για τον εορτασμό των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου έχει πια χαθεί.
Η βιολογική προσέγγιση του ηλιοστασίου
Ωστόσο, βαθιά μέσα σε κάθε θηλαστικό υπάρχει ένας εξαιρετικά ευαίσθητος υπολογιστής, που αντιλαμβάνεται την μεταβολή της κλίσης της ηλιακής ακτινοβολίας που φτάνει στη γη. Προκαλεί μία ποικιλία συμπεριφορών, όπως αλλαγές στις συνήθειες τροφής και αναπαραγωγής του ζωικού βασιλείου, μέχρι και μαζικές αποδημήσεις ή πτώση σε χειμερία νάρκη.
Η αλληλεπίδραση του φωτός και του σκότους ταξιδεύει μέσα σ' έναν στενό διάδρομο που ξεκινά από τον αμφιβληστροειδή του ματιού και το οπτικό νεύρο, προς τον υποθάλαμο και τον μικροσκοπικό θάλαμο της επίφυσης. Αντί να φωτίσει σκαλιστά σχέδια, όπως συμβαίνει με τον εσωτερικό θάλαμο του μνημείου στο Newgrange, ρυθμίζει την παραγωγή της ορμόνης μελατονίνης από την επίφυση. Η έκκριση της μελατονίνης καταστέλλεται κατά τη διάρκεια της ημέρας και απελευθερώνεται τη νύχτα. Ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι η μελατονίνη παίζει έναν ρόλο κλειδί στη ρύθμιση των κιρκαδικών (ημερήσιων) ρυθμών, που συμπεριλαμβάνουν τον ύπνο και την εγρήγορση, και των κιρκάνιων (ετήσιων) κύκλων, που αφορούν συγκεκριμένες εποχιακές συμπεριφορές, που λαμβάνουν χώρα την ίδια εποχή κάθε χρόνο.
Το μήκος των ημερών εάν συνδυαστεί με την αλλαγή των θερμοκρασιών ασκεί μία προφανή επίδραση σε όλα τα ζωντανά όντα. Αλλά τι γίνεται με τους ανθρώπους; Κατά τη διάρκεια των σκοτεινών και κρύων ημερών, εμείς οι άνθρωποι βρισκόμαστε εγκλεισμένοι στους φωταυγείς και ζεστούς χώρους διαβίωσής μας. Είμαστε ακόμα κάτω από την επίδραση των αρχαίων ρυθμών και κύκλων του κόσμου, όπως ήταν οι πρόγονοί μας, τουλάχιστον 5.000 πριν; Οι ερευνητές απαντούν... ναι και όχι.
Όπως ο καθένας γνωρίζει, είμαστε δεκτικοί σε εποχιακές συμπεριφορές, όπως το να κόβουμε έλατα και να τα φιλοξενούμε στα σπίτια μας τον Δεκέμβριο. Αλλά η βιολογική μας συμπεριφορά φαίνεται πως δεν δίνει μεγάλη σημασία στο ημερολόγιο. Δεν μεταναστεύουμε σε πιο γόνιμες περιοχές, δεν πέφτουμε σε λήθαργο το χειμώνα και δε ρυθμίζουμε την τροφή και την αναπαραγωγή μας ανάλογα με τις εποχές του χρόνου. Η μελατονίνη εμποτίζει το αίμα μας κάθε νύχτα, αλλά για σχεδόν τους μισούς από εμάς, τα επίπεδα της μελατονίνης δεν επηρεάζονται σχεδόν καθόλου από τη διάρκεια των ημερών. Κυρίως αυτό ισχύει για τον αντρικό πληθυσμό.
Ο Δρ. Thomas A. Wehr, διευθυντής ερευνών του τομέα των ανθρώπινων βιολογικών ρολογιών στο εθνικό ινστιτούτο νοητικής υγείας (National Institute of Mental Health), πριν από δέκα χρόνια μελέτησε την φωτο-περιοδικότητα σε ανθρώπους και βρήκε ότι τα επίπεδα της μελατονίνης στους άντρες ήταν ίδια κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο, όπως και κατά το θερινό. Οι γυναίκες από την άλλη μεριά, έδειξαν αξιοσημείωτες διαφοροποιήσεις στην παραγωγή της μελατονίνης, αντιδρώντας στη σταδιακή μετάβαση από το σκοτάδι στο φως, που γίνεται κατά τον ετήσιο κύκλο του ηλίου.
Η μελέτη αυτή του Δρ. Wehr υποδηλώνει πως πιθανώς οι άντρες να επηρεάζονται περισσότερο από τον τεχνικό φωτισμό, απ' ότι οι γυναίκες. Τα ευρήματά του ταιριάζουν με στατιστικές που δείχνουν πως οι γυναίκες είναι πολύ περισσότερο πιθανό να υποφέρουν από συναισθηματικές διαταραχές που επηρεάζονται από την αλλαγή των εποχών.
Η ψυχολογική σημασία του ηλιοστασίου
Ο θρίαμβος του ήλιου απέναντι στο σκοτάδι εορτάζεται κάθε χρόνο κατά τη διάρκεια του χειμερινού ηλιοστασίου. Είναι εύκολο να καταλάβει κανείς, πως έπειτα από μία μακρά παράδοση, τα ίχνη της οποίας βρίσκονται ακόμα στο Newgrange, στο Stonehenge της Αγγλίας και σε αμέτρητες άλλες τοποθεσίες της γης, η σημαντική ημέρα του χειμερινού ηλιοστασίου οδήγησε στην επιλογή της 25ης Δεκεμβρίου, ως την κατάλληλη ημέρα για να εορταστεί η ιστορικά ανεξακρίβωτη ημερομηνία της γέννησης του Χριστού. Το φως του κόσμου επιστρέφει ξανά και ξανά στην καρδιά του χειμώνα. Θα είναι ευτυχής όποιος έχει την ευκαιρία να βρεθεί στη θέση να το καλωσορίσει.
Συνολικά, παρατηρούμε πως το χειμερινό ηλιοστάσιο ενσωμάτωνε πάντοτε ιδιαίτερη συμβολική σημασία, ως ημέρα λατρείας του “θεού” ήλιου και της γέννησής του. Αξίζει δε να σημειωθεί πως η λατρεία της γέννησης του ήλιου δεν υπήρξε κάποιο περιορισμένο τοπικό εθιμοτυπικό δρώμενο αλλά παγκόσμιο λατρευτικό φαινόμενο που εκδηλώθηκε ποικιλοτρόπως ανά τους αιώνες και διατηρείται αναλλοίωτο έως σήμερα.
Πέραν των διαφόρων λατρευτικών εκδηλώσεων προς τιμή της γέννησης του Ήλιου, ολόκληρα μεγαλιθικά μνημεία είχαν κατασκευαστεί σύμφωνα με το χειμερινό ηλιοστάσιο, όπως το New Grange στην Ιρλανδία, σε ένα σημείο του οποίου υπάρχει ευθυγράμμιση με τον ήλιο που ανατέλλει και του Stonehenge στην Αγγλία, σε ένα σημείο του οποίου υπάρχει ευθυγράμμιση με τον ήλιο που δύει κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο.
Αν και η συγκεκριμένη ημέρα πάντοτε συνδεόταν με επιφανειακά “κοσμικά” δρώμενα, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως κάθε τέτοια εκδήλωση έχει και μία έντονη εσωτερική σημασία, καθώς οι διάφορες λατρευτικές εκδηλώσεις των αστρονομικών φαινομένων, αποτελούν ξεκάθαρες προβολές και εξωτερικεύσεις του εσωτερικού μας κόσμου. Σε ζητήματα λοιπόν πιο εσωτερικής φύσεως, το χειμερινό ηλιοστάσιο αποτελεί μία σημαντική ημέρα μετάβασης από ένα χαμηλό συνειδησιακό επίπεδο σε κάποιο άλλο ανώτερο, πάντοτε με βασικό θέμα την απαλλαγή από το σκοτάδι της καθημερινότητας, των λανθασμένων επιλογών, τη συμβολική νίκη του καλού έναντι του κακού, το πέρασμα από μία περίοδο πλειοτροπικά φθίνουσας πορείας, σε μία νέα περίοδο ανάπτυξης, εξέλιξης, ανόδου και αναγέννησης. Σε διάφορα εσωτερικά τάγματα και παραδόσεις, η συγκεκριμένη ημέρα είναι αφιερωμένη σε τελετές και αλληγορικά δρώμενα που σκοπό έχουν να υμνήσουν και να αναδείξουν τη γέννηση του συμβολικού φωτός μέσα μας και τη νίκη του έναντι του συμβολικού σκότους.
Αρκετά αστρονομικά φαινόμενα και ιδίως τα 2 ηλιοστάσια και οι 2 ισημερίες του έτους, έχουν την αναλογία τους σε ατομικό-μικροκοσμικό επίπεδο και υπό αυτή την ερμητική οπτική, ένεκα της ημέρας, θα ήταν χρήσιμο να προσθέσουμε ακόμη ένα βήμα στην αυτογνωσιακή μας πορεία, καθώς η συγκεκριμένη ημέρα αποτελεί για τον καθένα μας μία άριστη ευκαιρία ενδοσκόπησης, απολογισμού και καθορισμού της νέας μας πορείας. Ακόμη λοιπόν και σε προσωπικό επίπεδο, υπό τον συμβολισμό της γέννησης της ίδιας της Ζωής, θα ήταν χρήσιμο να ορίσουμε ο καθένας ξεχωριστά την προγενέστερη εξέλιξή του ως ένα χαμηλό, απερχόμενο στάδιο και με εφόδιο το ρητό “ο εχθρός του καλού λέγεται καλύτερο”, να δημιουργήσουμε νέα όνειρα, νέους στόχους και επιδιώξεις εξέλιξης, ιδίως σε πνευματικό επίπεδο, κάτι που έχουμε απόλυτη ανάγκη σε κάθε έκφραση της ζωής μας.
Χαμένη η ανθρωπότητα, μέσα στο χάος της ισοπεδωτικής διεθνοποίησης και της πλήρους απαξίωσης των ιδεωδών, γιορτάζει τις μέρες του Δεκεμβρίου, όπως οι πολυεθνικές και οι παγκοσμιοποιητές της επιβάλλουν να γιορτάσει. Καταναλώνοντας πλαστικές Barbie, ψεύτικα μελομακάρονα και ισοπεδωτικό lifestyle.
Παρ' όλα αυτά οι γιορτές αυτές διατηρούν στον πυρήνα τους το μυστικό νόημα της ύπαρξης. Αντιπαρερχόμενοι την εμπορευματοποίησή τους, θα ανακαλύψουμε στην βάση τους την πηγή της Αρμονίας και της Χαράς. Αν σκύψουμε με δέος και κατάνυξη, θα αφουγκραστούμε μαγικούς ψίθυρους για ψυχική ανάταση και θεϊκή μέθεξη. Ο θεϊκός προορισμός μας, μας καλεί σε μια μυστική συνουσία με την Ομορφιά.
Σε εποχές που ο άνθρωπος ήταν άρρηκτα δεμένος με την Φύση και τις εναλλαγές των εποχών η έναρξη της χειμερινής τροπής είχε μεγάλες ψυχολογικές προεκτάσεις. Όσο ο χειμώνας πλησίαζε και ο Ήλιος του μεσημεριού φαινόταν όλο και πιο χαμηλά στον ορίζοντα, τόσο οι μέρες μίκραιναν, το κρύο αύξανε και οι νύχτες φάνταζαν ατέλειωτες. Η μέριμνα για την επιβίωση γινόταν επιτακτική, οι ανησυχίες αυξάνονταν και ένα αόρατο πέπλο φόβου καταλάμβανε τον αρχαίο άνθρωπο.
Γι' αυτό αναπέμπονταν προσευχές και ιερές παρακλήσεις, ανάβονταν φωτιές και προσφέρονταν θυσίες προς το θεό Ήλιο για να μη χαθεί οριστικά από τον ορίζοντα. Και πράγματι στο κατώτατο σημείο του, στον αστερισμό του Αιγόκερω, άρχιζε να ανεβαίνει και πάλι προς τα πάνω και οι μέρες μεγάλωναν. Μια νέα εποχή θα ξεκινούσε πάλι, με την Μάνα γη (Γη Μήτηρ - ΔΗΜΗΤΗΡ) να ανθοφορεί ξανά λουσμένη στις ζωογόνες ακτίνες του Ήλιου.
Αν το φθινόπωρο συμβολίζει τον θάνατο, καθώς όλα φθίνουν, μαραίνονται, η μέρα σβήνει σταδιακά μέσα στη νύχτα και ο ήλιος εμφανίζεται για λίγες μόνο ώρες κάθε ημέρα, το χειμερινό ηλιοστάσιο συμβολίζει την αναγέννηση κι ενδυνάμωση του ήλιου.
Ίσως για μας δεν έχουν όλα αυτά σήμερα και τόσο μεγάλη σημασία. Όμως, για φανταστείτε τους πρωτόγονους ανθρώπους, τους ανθρώπους της προϊστορικής εποχής, που η ζωή και οι καλλιέργειές τους εξαρτιόνταν άμεσα από την ζωογόνο παρουσία και δύναμη του ήλιου! Φανταστείτε πως θα ένιωθαν βλέποντας τον ήλιο να τους εγκαταλείπει σταδιακά από το τέλος Σεπτεμβρίου και πόση χαρά θα ένιωθαν καθώς θ' αντιλαμβάνονταν ότι ο ήλιος γυρίζει ξανά κοντά τους από τα τέλη Δεκεμβρίου!
Η λατρεία και η θεοποίηση του ήλιου καθώς και οι γιορτές του χειμερινού ηλιοστασίου, μεταξύ των οποίων και τα Χριστούγεννα, έχουν αρχέγονη αξία και σημασία για τους ανθρώπους. Όλοι οι πολιτισμοί είχαν καθιερώσει γιορτές για αυτή την ημερομηνία, καθώς πίστευαν πως είναι η μέρα της ανάστασης του ηλιακού θεού.
Δεν είναι τυχαίο που ακόμα και μέχρι σήμερα οι άνθρωποι γιορτάζουν αυτές τις μέρες, κάθε άνθρωπος με τον δικό του τρόπο κι άσχετα με το αν είναι θρησκευόμενος/η ή όχι. Οι μέρες αυτές έχουν την έννοια μιας αρχέγονης γιορτής για την ίδια την ανθρωπότητα, μιας γιορτής που χάνεται στα βάθη της ανθρώπινης ιστορίας και στο συλλογικό μας ασυνείδητο. Μιας γιορτής για τον ζωοδότη ήλιο, τον άρχοντα του πλανητικού μας συστήματος.
Όλοι οι άνθρωποι νιώθουν την ανάγκη να χαρούν αυτές τις μέρες. Αυτές οι μέρες είναι μέρες χαράς και συγκίνησης για ολόκληρη την ανθρωπότητα, μιας χαράς που χάνεται στα βάθη της προϊστορίας, όταν οι άνθρωποι εκείνης της μακρινής εποχής, οι πρόγονοι του ανθρώπινου γένους, έβλεπαν τον ήλιο να δυναμώνει σταδιακά και να γυρίζει κοντά τους θριαμβευτής. Τον ήλιο, που για κείνους ήταν η ίδια τους η ζωή!
Όσο για μένα, τα Χριστούγεννα είναι η αγαπημένη μου γιορτή. Ό,τι αξίζει μέσα στον βαρύ και σκοτεινό χειμώνα! Τα πολύχρωμα φώτα της γιορτής δίνουν λάμψη κι ελπίδα στη βαριά και μακριά νύχτα. Ο Θεός - ήλιος επιστρέφει, είναι εδώ! Κατακτά τη μέρα και μας κερδίζει με την δύναμη και την λάμψη του. Υμνήστε τον δημιουργό της ζωής με αρχέγονους ύμνους λατρείας ή με ύμνους χριστιανικούς! Όπως νιώθει, ό,τι πιστεύει κι όπως αγαπά κάθε άνθρωπος πάνω στη γη.
Καλά Χριστούγεννα για τους χριστιανούς και Χαρούμενες Γιορτές για όλους τους ανθρώπους, με μια επιπλέον ευχή:
Είθε το φως να λάμπει πάντοτε εν υμείν…..
http://tektonesagriniou.blogspot.gr/
