Στα σπίτια και τους δρόμους στολίζεται το χριστουγεννιάτικο δένδρο. Αρχαίο ελληνικό έθιμο της διονυσιακής λατρείας. Όλοι οι παλιοί πολιτισμοί λάτρευαν το δένδρο και το είχαν συνδέσει με κάποια θεότητα του πανθέου τους.
Ως σύμβολο, εκφράζει το σύνολο της φυσικής εκδήλωσης, τη σύνθεση Ουρανού, Γης και Νερού, τον συνδετικό κρίκο των τριών αυτών κόσμων: Ριζωμένο στη γη, πίνει τα υπόγεια ύδατα και οι κλώνοι του αγγίζουν τον ουρανό, ενώ παράλληλα, οι δακτύλιοί του μετράνε το χρόνο. Το αειθαλές δένδρο συμβολίζει την αθανασία, τα φυλλοβόλο την ανανέωση και την αναγέννηση. Και το δένδρο που προσφέρει ζωοδότριες τροφές, είναι ιερό, όπως το αμπέλι, η αμυγδαλιά, η βελανιδιά, η μουριά, η ροδακινιά, η χουρμαδιά, κ.ά.
Ας θυμηθούμε την ειρεσιώνη, ένα κλαδί αειθαλούς δένδρου (όπως πουρναριού ή ελιάς), που οι αρχαίοι στόλιζαν με φρούτα εποχής (και κυρίως καρύδια), μπάλες και μάλλινες κορδέλες (εξ ου και ειρεσιώνη, από τα έρια) και ήταν το σύμβολο «της ωραίας ζωής που θάλλει». Από αυτό το στολισμένο δένδρο οι ένοικοι του σπιτιού έπαιρναν τη ζωτικότητα και τη δροσιά του. Γι’ αυτό προτιμούσαν τα αειθαλή.
Αντίστοιχη της ειρεσιώνης ήταν και η κορυθάλη των Λακεδαιμονίων.
Ιερά δένδρα υπήρχαν πολλά και παντού στην Ελλάδα. Θυμηθείτε την ιερή φηγό της Δωδώνης, τη δάφνη του Απόλλωνα στους Δελφούς, την αγριελιά του Ηρακλή (από κλαδί της έφτιαξε το ρόπαλό του) στην Ηλεία, τα μήλα των Εσπερίδων (προσέφεραν αιώνια νεότητα), κ.ά. Και στις πομπές του Διονύσου περιέφεραν στολισμένα δένδρα. Ο Πλάτων περιγράφει τον άνθρωπο σαν δένδρο με ρίζες στον ουρανό και τα κλαδιά απλωμένα στη γη.
Και εδώ τίθεται το γνωστό δίλημμα: Τι είναι ο άνθρωπος; Δένδρο που περπατάει ή άνθρωπος με ρίζες (=μνήμες) και κλαδιά (= απογόνους); Γιατί ο άνθρωπος είναι δένδρο, αφού χωρίς ρίζες δεν μπορεί να ζήσει…
Κι οι βουδιστές έχουν παρόμοιο δένδρο στις γιορτές των νεκρών. Στην ινδική παράδοση το σύμβολο του ανθρώπου είναι το ανεστραμμένο δένδρο.
Αλλά και οι Λάπωνες, όταν προσφέρουν θυσία στο θεό της βλάστησής τους, ένα βόδι, δίπλα στο βωμό τοποθετούν τελετουργικά ένα ανεστραμμένο δένδρο. (Το ανάποδο «μαγικό» δένδρο το βρίσκουμε και στους αυτόχθονες λαούς της Αυστραλίας).
Πράσινα στεφάνια κρεμάγανε και οι Ρωμαίοι έξω από τα σπίτια τους. Το στόλισμα δένδρων πέρασε στο Βυζάντιο, όταν με στεφάνια από δάφνες και μυρτιές στόλιζαν φαναράκια.
Κι οι Τεύτονες το έλατο του Βόντεν, τα φώτα του οποίου συμβολίζουν τον Ηλιο, τη Σελήνη και τα άστρα στα κλαδιά του.
Η χριστιανική παράδοση τοποθετεί στο μέσο του παραδείσου το Δένδρο της Ζωής[1] και το Δένδρο της Γνώσης του καλού και του κακού, απ΄ το οποίο προκύπτουν όλα τα θαυματουργά φυτά, που ανασταίνουν νεκρούς και φυσικά θεραπεύουν αρρώστους και ξαναδίνουν τη χαμένη νιότη. Ένας δράκος ή ένα φίδι φύλαγε συνήθως αυτό το δένδρο.
Όταν ο Αδάμ έγινε 932 χρόνων προσβλήθηκε από μια θανατηφόρο νόσο. Έστειλε τότε τον γιο του, Σηθ, στον αρχάγγελο, φύλακα της πύλης του παράδεισου, να ζητήσει ευσπλαχνία. Ο Σηθ ακολούθησε τα ίχνη των βημάτων των γονιών του, Αδάμ και Εύας, όπου η χλόη δεν είχε φυτρώσει, και φτάνοντας ενώπιον του παραδείσου, ανακοινώνει στον φύλακα άγγελο την επιθυμία του πατέρα του. Τότε ο άγγελος του δείχνει ένα δένδρο, με ρίζες στην κόλαση, που υψώνεται ως τον ουρανό και στην κορφή του έχει ένα μωρό, τον λυτρωτή του κόσμου.
Οι ισλαμιστές μιλούν για το Δένδρο της Ευτυχίας. Οι ρίζες του είναι στον τελευταίο, τον ύψιστο ουρανό, ενώ τα κλαδιά του απλώνονται σ΄ όλη τη γη.
Στα σύγχρονα χρόνια το βρίσκουμε ως έθιμο να ξεκινάει γύρω στο 1600 από τη Γερμανία, από τους ξυλοκόπους και τους υλοτόμους, που τιμούσαν αυτό που τους εξασφάλιζε τα προς το ζην όλη τη χρονιά, δηλαδή το έλατο, ιερό δένδρο της θεάς Χέρτα. Γερμανικός μύθος του Μεσαίωνα μιλά για ένα δένδρο με ρίζες στην Κόλαση και κορφή στο θρόνο του Θεού, τα κλαδιά του οποίου περιβάλλουν όλο τον κόσμο. Οι Γερμανοί ξεκινάνε να το στολίζουν από τη γιορτή του αγίου Νικολάου. Μετά το βλέπουμε να περνάει στην Αυστροουγγαρία, το Παρίσι με τη δούκισσα Αυρηλία, τις Βρυξέλλες με τον Λεοπόλδο Α΄, την Αγγλία με τον Αλβέρτο.
Το χριστουγεννιάτικο δένδρο μας ήρθε από τη Γερμανία, ωστόσο – κι αυτό λίγοι το γνωρίζουν – ο καθηγητής Χριστιανικής Αρχαιολογίας Κώστας Καλογύρης, υποστήριξε ότι το έθιμο του δένδρου δεν έχει γερμανική προέλευση αλλά ανατολίτικη. Την άποψή του στηρίζει σε ένα συριακό κείμενο που υπάρχει σε χειρόγραφο στο Βρετανικό Μουσείο. Το κείμενο αναφέρεται σε ένα ναό που έχτισε το 1512 ο Αναστάσιος ο Α΄ στα βόρεια της Συρίας και στον οποίο υπήρχαν δύο μεγάλα ορειχάλκινα δέντρα.
Σύμφωνα με μια παράδοση, το στόλισμα του δέντρου καθιερώθηκε από τον Μαρτίνο Λούθηρο, ο οποίος περπατώντας τη νύχτα στα δάση και βλέποντας τα χειμωνιάτικα αστέρια να λάμπουν μέσα στα κλαδιά, συνέλαβε την ιδέα της τοποθέτησης φωτεινού δένδρου στο σπίτι του, που θα απεικόνιζε τον έναστρο ουρανό απ’ όπου ο Χριστός ήρθε στον κόσμο.
Στα παραδοσιακά κεντήματα της Σκύρου, βλέπουμε ένα δένδρο, στα κλαδιά του οποίου κάθονται πουλιά και στην κορφή του αναπαύεται ο Ηλιος, ένα καράβι ή ένα μεγάλο πουλί.
Στη σύγχρονη Ελλάδα το δένδρο, ως σύμβολο των Χριστουγέννων, ήρθε με τον Οθωνα και την Αμαλία, το 1833, που το στόλισαν στα ανάκτορα. Το 1834 ο φιλικός Ι. Παπαρρηγόπουλος, που είχε ζήσει καιρό στη Μόσχα, στόλισε δένδρο στο αρχοντικό του στην Πλάκα. Οι καλεσμένοι του έστεκαν έκπληκτοι μπροστά στο νέο θέαμα των Χριστουγέννων, μεταξύ των οποίων και ο στρατηγός Μακρυγιάννης, ο οποίος μόλις το αντίκρισε είπε στον νοικοκύρη: «Ωραίο είναι, κυρ-Γιάννη! Χρόνια πολλά και του χρόνου να είσαι καλά! Αλλά άκου τι θα σου πω: Εγώ τα δένδρα μου δεν τα αφήνω να φυτρώσουν μέσα στην κάμαρα. Μόνο τα άρματα φυτρώνουν εκεί!»… Ως διαδεδομένο λαϊκό έθιμο στην Ελλάδα, το βρίσκουμε όμως μόλις μετά το 1940. (Το δένδρο ξεστολίζεται την επομένη του άη Γιάννη - 8 Ιανουαρίου).
Χωρίς αμφιβολία μιλάμε για το κοσμικό δένδρο, που συμβολίζει τη Γέννηση και την Αναγέννηση, που μας φέρνουν πιο κοντά στο σεβασμό της ζωής και που κάθε λυχνία συμβολίζει και μια ψυχή, γι’ αυτό και συνήθως έχει το σχήμα κεριού. Τα φωτάκια που αναβοσβήνουν μιλούν στο υποσυνείδητό μας για ένα άλλο φως που υπάρχει. Τα δε όμορφα δώρα στα κλαδιά του, συμβολίζουν τα δώρα και το κάλλος του σύμπαντος.
Και σήμερα τα σπιτικά στολίζονται με φρέσκιες πρασινάδες, μυρτιές, κουμαριές και σκίνα. Ακόμη, πορτοκάλια δεμένα σε κορδέλες, πανέρια με φρέσκους καρπούς, μήλα, καρύδια και κάστανα κάνουν την εμφάνισή τους πάνω στα χριστουγεννιάτικα τραπέζια.
Στολίζουν επίσης και με το χαρακτηριστικό κόκκινο φυτό αλεξανδρινό[2], που ανθίζει τον Δεκέμβριο, αφού πολλαπλασιάζεται με μοσχεύματα, περίπου γύρω από τη γιορτή του αγίου Αλεξάνδρου (Ιούνιο-Ιούλιο), στον οποίο χρωστάει και το όνομά του.
Το καραβάκι: Παράλληλα, μετά την απελευθέρωση οι Έλληνες ναυτικοί ξανάνοιξαν πανιά και επίσημα πια με την ελληνική σημαία. Και τις μέρες των Χριστουγέννων, που επέστρεφαν σπίτια τους, να τις γιορτάσουν με τους δικούς τους, εύρισκαν ένα στολισμένο καραβάκι να τους περιμένει, φτιαγμένο από τους δικούς τους ανθρώπους, και στολισμένο στα ελληνικά χρώματα. Το καραβάκι ήταν σύμβολο της ναυτοσύνης του έθνους μας και των ναυτικών οικογενειών μας.
Το τραπέζι: Τρώνε χαρακτηριστικό φαΐ: Κότα ή κόκορα[3], γιατί «την εποχή αυτή έχουν καλό ζουμί». Λέει ο λαός μας: «Κότα πίτα τον Γενάρη και παπί τον Αλωνάρη». Παράλληλα, υπάρχει σφαγμένο χοιρινό για όλο το Δωδεκαήμερο.
../..
[1] Προσφέρει την αθανασία. Από το ξύλο του φτιάχτηκε ο σταυρός του μαρτυρίου του Ιησού. Γι΄ αυτό και στην αγιογραφία συχνά ο σταυρός του μαρτυρίου παριστάνεται με δένδρο. Σε πολλές δε απ΄ αυτές, έχει και 7 σκαλοπάτια, που συμβολίζουν την ανάβαση στους 7 ουρανούς. Γι΄ αυτό και προσέφερε την αθανασία στον Εσταυρωμένο.
[2] Πρόκειται για την ποϊνσέτια του Μεξικό και της Κ. Αμερικής, που στη Βόρεια έγινε γνωστό στα μέσα του 1800 και στην Ευρώπη στα μέσα του 20ού αι. Στο Μεξικό το λένε “Flor de Noche Buena” (= Λουλούδι της Άγιας Νύχτας).
[3] Η γαλοπούλα ήρθε αργότερα, αφού μόλις γύρω στο 1600 ήρθε από το Μεξικό. Στην Ελλάδα άρχισε τον 19ο αι. ο γάλος ή τούρκος ή κούρκος ή (ιν)διάνος να μαγειρεύεται από τα αρχοντικά της Πόλης, της Σμύρνης και των Επτανήσων.
Πηγές
1. Το υπό έκδοση βιβλίο του Γ. Λεκάκη «Η λαογραφία των Χριστουγέννων»
2. Το αρχείο φυλλαδίων της Βιβλιοθήκης του Δημοτικού του Κολλεγίου Αθηνών
3. Διαδίκτυο
http://eismnimin.blogspot.gr/
