Ο Καποδίστριας, ο Κάλβος και οι Καρμπονάροι

 

Αν ο Μέτερνιχ υποψιαζόταν τον Καποδίστρια για συμπάθεια προς τους Καρμπονάρους, οι πληροφοριοδότες των Γάλλων θα επιβεβαίωναν λίγο αργότερα τους φόβους του αυστριακού καγκελάριου. Στα 1820-1821, ο Καποδίστριας είχε δώσει διπλωματική μάχη ενάντια στον Μέτερνιχ, στην προσπάθεια να εμποδίσει τη βίαιη καταστολή των καρμποναρικών εξεγέρσεων στην Ιταλία. Αμέσως μετά, ένας πράκτορας της γαλλικής αστυνομίας θα συνδέσει ρητά τον πρώην υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας με το παράνομο δίκτυο της Καρμπονερίας. Η αναφορά απόκειται στα Αρχεία της Αστυνομίας των Παρισίων. Ανήκει σε σειρά εγγράφων του 1824, τα οποία αναφέρονται σε νεοσύστατη οργάνωση της Ελβετίας. Σύμφωνα με τις πληροφορίες της γαλλικής αστυνομίας, η οργάνωση αποτελούσε τμήμα της Καρμπονερίας και έφερε την επωνυμία «Γαλάτες Αναμορφωτές» (Reformateurs Gaulois).

* Επαναστατική εταιρεία

Η μυστική αδελφότητα υπήρξε η ψυχή του φιλελεύθερου και επαναστατικού κινήματος, το οποίο φούντωσε στα χρόνια της Ιεράς Συμμαχίας. Η δυναμική της στάθηκε πανευρωπαϊκή. Μετά την καταστολή των εξεγέρσεων στην ιταλική χερσόνησο, ο καρμποναρισμός απλώθηκε στις περισσότερες περιοχές της

ηπείρου. Πρόσφερε το υπόγειο διεθνικό δίκτυο για τη συντήρηση των δημοκρατικών και επαναστατικών ιδεών. Πρόσφερε επίσης ζωτική υποστήριξη στην Επανάσταση του 1821. Οι δυνάμεις μάλιστα της Συμμαχίας πίστευαν ότι η ελληνική Επανάσταση αποτελούσε τμήμα ενιαίου καρμποναρικού σχεδίου. Σε θέματα πολιτικής ιδεολογίας, την οργάνωση συναποτελούσαν στοιχεία ανομοιογενή. Από τους μετριοπαθείς φιλελεύθερους ως τους εξτρεμιστές γιακωβίνους, τους Καρμπονάρους συνένωνε το κοινό μίσος για την απολυταρχία. Ολες οι οργανώσεις υπέστησαν καίρια πλήγματα ως το 1823. Προσπάθησαν να αναδιοργανωθούν, ενώ πολλές απορροφήθηκαν στις φιλελληνικές επιτροπές.

* «Γαλάτες Αναμορφωτές»

Σύμφωνα με τον φάκελο των γαλλικών αρχείων, η Αστυνομία των Παρισίων αναζητούσε πολλούς μήνες στοιχεία για τη νέα οργάνωση. Ανησυχούσε για τις πιθανές διασυνδέσεις της στην περιφέρεια της Νοτιοανατολικής Γαλλίας, η οποία συνόρευε με την Ελβετία. Τους ποικίλους φόβους ενίσχυε το θρυλούμενο όνομα, το οποίο υποδείκνυε τον γαλλοκεντρικό προσανατολισμό. Η Αστυνομία του Jura έλαβε εντολή να εξιχνιάσει την ταυτότητα της οργάνωσης. Η τελική έκθεση επισυνάπτεται σε επιστολή του Σεπτεμβρίου του 1824. Οφείλεται σε μυστικό πράκτορα, ο οποίος είχε επιστρέψει πρόσφατα από την Ελβετία. Η αναφορά είναι εκτενής. Συμπληρώνεται επιπλέον με πολλά σχέδια, στα οποία απεικονίζονται τα διακριτικά στιλέτα των «Αναμορφωτών». Τα σχέδια αυτά συγκαταλέγονται στις ελάχιστες γνωστές παραστάσεις για τα όπλα-σύμβολα των Καρμπονάρων.

* Η Ανίερη Συμμαχία

Στην αναφορά του αστυνομικού πράκτορα, στοιχειοθετείται λεπτομερής εικόνα για τους «Γαλάτες Αναμορφωτές». Η οργάνωση, όπως δηλώνεται, ιδρύθηκε στις 14 Ιουλίου του 1823, στην επέτειο δηλαδή από την πτώση της Βαστίλλης. Στον όρκο της αδελφότητας, τα μέλη διαδηλώνουν μίσος για τους τυράννους και αιώνιο πόλεμο κατά της Ιεράς Συμμαχίας. Στο τελετουργικό κυριαρχούν οι διακηρύξεις για την απελευθέρωση της Γαλλίας και τον θάνατο των Βουρβόνων. Ο πληροφοριοδότης θεωρεί ως πολιτική ιδεολογία της οργάνωσης τον γιακωβινισμό και ως κέντρο τη Γαλλία. Διατυπώνει την υπόνοια ότι απλώνεται σε πολλές χώρες της Ευρώπης, με κέντρο ενοποίησης το αόρατο Διευθυντήριο. Η ύπαρξη στο Παρίσι μιας διευθυντικής επιτροπής μνημονεύεται συχνά στις πρωτογενείς πηγές. Ταυτίζεται ενίοτε με το Υψηλό Στερέωμα, το οποίο αποτελούσε το μυστηριώδες επαναστατικό κέντρο της Ευρώπης. Στην αναφορά για τους «Γαλάτες Αναμορφωτές», το Υψηλό Στερέωμα κατονομάζεται και ταυτίζεται με το Διευθυντήριο των Παρισίων. Αυτό το κέντρο φάντασμα, εάν υπήρχε, τότε θα ήταν ο ίδιος ο Μπουοναρότι. Εγκατεστημένος επί σειρά ετών στη Γενεύη, ο Φίλιππο Μπουοναρότι χαρακτηρίστηκε από τον Μπακούνιν ο μεγαλύτερος επαναστάτης της εποχής.

 

* Η συνάντηση των συνωμοτών

Επικεφαλής των «Αναμορφωτών» διορίστηκε από το Υψηλό Στερέωμα ο ελβετός στρατηγός Laharpe. Ετσι σημειώνεται στην αναφορά. Μνημονεύεται ακόμη μία προκαταρκτική συνάντηση των συνωμοτών, η οποία έγινε στη Γενεύη, στις αρχές του Ιουλίου του 1823. Ως τόπος της συνάντησης καταγράφεται το σπίτι του Καποδίστρια και υπογραμμίζεται επίσης η συμμετοχή του Laharpe. Σε δύο άλλες αναφορές γάλλων πρακτόρων, ο Laharpe κατονομάζεται το 1823 ως αρχηγός των ελβετών Καρμπονάρων. Ο Μέτερνιχ, από τη μεριά του, υποστήριζε ότι ο Laharpe συνεργαζόταν το 1819 με τους ιταλούς Καρμπονάρους. Στην ταραγμένη εκείνη εποχή, ο φίλος του Καποδίστρια ήταν ο σημαντικότερος πολιτικός άνδρας της Ελβετίας. Φαίνεται επίσης ότι ήταν υψηλόβαθμο στέλεχος της Καρμπονερίας. Ο Καποδίστριας διατηρούσε εγκάρδια σχέση μαζί του από το 1813-1814, όταν χειρίστηκε το ελβετικό ζήτημα ως πληρεξούσιος του τσάρου.

* Οι επαφές με τους φιλέλληνες

Η συνάντηση του 1823, στο σπίτι του Καποδίστρια, θα μπορούσε να ήταν απλή συγκέντρωση φίλων; Μήπως οι «Γαλάτες Αναμορφωτές» απηχούσαν ασύστατες υποψίες πρακτόρων; Είναι γεγονός ότι οι αστυνομίες της Ευρώπης έβλεπαν τότε παντού το φάντασμα του καρμποναρισμού. Ταυτόχρονα, όμως, ο Καποδίστριας από τη Γενεύη συντόνιζε το φιλελληνικό κίνημα στην Ελβετία και στην Ευρώπη. Φαίνεται εύλογο ότι θα διατηρούσε επαφές με τους Καρμπονάρους για την υποστήριξη της ελληνικής Επανάστασης. Οταν το 1826 ταξιδεύει στο Παρίσι, η αστυνομία παρακολουθεί άγρυπνα τις κινήσεις του. Σχετικές αναφορές διασώζονται επίσης στα Εθνικά Αρχεία της Γαλλίας. Στα σχέδια τέλος των στιλέτων, τα οποία φυλάσσονται στα γαλλικά αρχεία, εξεικονίζονται τεκμήρια της ιστορικής αλήθειας. Στη διαπίστωση αυτή οδηγεί η ποίηση του Κάλβου.

* Τα στιλέτα της αδελφότητας

Τα όπλα αυτά, τα οποία προξενούσαν δέος στους εχθρούς της αδελφότητας, διαδραμάτιζαν ιδιαίτερο ρόλο. Ολοι οι Καρμπονάροι ήταν οπλισμένοι με στιλέτο. Στις τελετές παρίσταναν κινήσεις με τα στιλέτα, έδιναν όρκους και αναλάμβαναν δεσμεύσεις. Στα σχέδια των γαλλικών αρχείων απεικονίζονται έξι διαφορετικά στιλέτα, τα οποία αντιστοιχούσαν στους επί μέρους οργανωτικούς βαθμούς. Στις δύο όψεις κάθε στιλέτου ήταν χαραγμένα συνθήματα και σύμβολα καρμποναρικά. Με τη συνδρομή τους γίνεται εφικτή η ερμηνεία αινιγματικών στίχων του Κάλβου. Οι ελληνικές «Ωδές» αντιπροσωπεύουν πιθανότατα το μείζον έργο της ευρωπαϊκής ποίησης, στο οποίο αποτυπώθηκε ο συμβολισμός της περίφημης μυστικής εταιρείας.

* Η ανάμειξη του ποιητή

Ο ποιητής της λυρικής τόλμης ήταν πρωτίστως πολιτικός ποιητής. Εζησε στη Γενεύη τέσσερα σχεδόν χρόνια. Εκεί εξέδωσε την πρώτη συλλογή των «Ωδών». Στην ελβετική πόλη συνυπήρξε με τον Καποδίστρια και με τον Μπουοναρότι. Εξορίστηκε στη Γενεύη το 1821, στη δίκη των Καρμπονάρων της Τοσκάνης. Στους στίχους του αποκωδικοποιείται η ιδεολογία των εξτρεμιστικών καρμποναρικών οργανώσεων: «Εγώ τώρα εξαπλώνω/ ισχυράν δεξιάν/ και την άτιμον σφίγγω/ πλεξίδα των τυράννων/ δολιοφρόνων». Το μίσος προς τους απολυταρχικούς ηγεμόνες αποτελούσε άρθρο πίστεως για τους «Γαλάτες Αναμορφωτές», όπως και για τις πολυπλόκαμες εταιρείες του Μπουοναρότι. Με το δίκτυο του μεγάλου επαναστάτη μοιάζει πιθανοφανής η σχέση της ελβετικής οργάνωσης. Ποιοι ήταν άραγε οι δεσμοί του Κάλβου;

Για το ζήτημα αυτό χρειάζεται η συμβολή και άλλων πηγών, οι οποίες ενδέχεται να εντοπιστούν στο μέλλον. Στα ελβετικά αρχεία πάντως βρέθηκε πρόσφατα μία επιστολή του Καποδίστρια προς τον Laharpe, γραμμένη στις 8 Νοεμβρίου του 1824. Συνδέεται με μία επίσκεψη του Κάλβου στη Λωζάννη. Εκεί βρισκόταν η κεντρική οργάνωση των «Αναμορφωτών», με αρχηγό των Laharpe. Ο Καποδίστριας συστήνει τον συμπατριώτη του Καρμπονάρο ποιητή στον ελβετό συνεργάτη του. Η συστατική επιστολή του Καποδίστρια ίσως διαφωτίσει κάποια ερωτήματα για τον μυστικό κόσμο και τους πρωταγωνιστές της Γενεύης. Την επιστολή ανακάλυψε η Michelle Bouvier-Bron, η οποία ετοιμάζει την έκδοσή της.

Η κυρία Αθηνά Γεωργαντά είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου των Πατρών.