Όπως καταγράφεται στην Τραγωδία του Αισχύλου
και αποσυμβολίζεται.
1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ
H εις Άδου κάθοδος του αθανάτου Πάσχοντος.
Κατερχομένου εις τα βάθη της Γνώσεως.
Η Άνοδος απαιτεί ιχνηλασία στους δρόμους του Φωτός…
…Πορεία της μυητικής διαδρομής εις τους αιώνας των αιώνων.
Επάνω, η κατοικία των θεών, η θεϊκή εξουσία, το Φώς. Κάτω τα μαύρα Τάρταρα, ο τόπος της εξορίας, της τιμωρίας, το Σκότος. Παγκόσμιο αρχέτυπο του καλού και του κακού. Ανάμεσά τους ο τόπος των θνητών. Εκεί διαδραματίζεται το δράμα του Τιτάνα Προμηθέα. Μήπως πρόκειται για το ανθρώπινο δράμα;
2. ΑΙΣΧΥΛΕΙΑ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ
Η δραματική δράση της τραγωδίας του Αισχύλου, συνίσταται σε ένα μυστικό που γνωρίζει ο Προμηθέας, αλλά το αγνοεί ο Δίας.
Η κορύφωση της εν λόγω τραγωδίας, συντελείται με την άρνηση του Προμηθέα, να αποκαλύψει στον Δία, το μέλλον της κυριαρχίας του, ονομάζοντας τη γυναίκα, που θα γεννήσει τον ανατροπέα θεϊκό-υιό. Η κάθοδος στα Τάρταρα έχει πλέον προδιαγραφεί. Με αυτή την άρνηση ο Προμηθέας, σηματοδοτεί την Ανάγκη της Ανατροπής, ως προϋπόθεση της κοσμικής εξέλιξης, κάτι που απαιτεί την βαθύτερη γνώση.
Ο Δίας είναι η «Εξουσία». Ο Προμηθέας όμως είναι η «Γνώση», είναι αυτός που γνωρίζει το μέλλον του Δία. Συνεπώς, το μέλλον της «Εξουσίας = Δίας», εξαρτάται από την «Γνώση = Προμηθέας». Ο Δίας έχει την δύναμη, αλλά όχι την ευφυΐα, ενώ ο Προμηθέας έχει την ευφυΐα αλλά όχι την δύναμη. Μόνο μια συμμαχία των δύο θα μπορούσε να οδηγήσει σε καλή κατάληξη. Όμως εν προκειμένω, σε αυτή την Αισχύλεια τραγωδία, αυτό δεν ισχύει. Επικρατεί η αντίθεση, που θα φέρει την δράση και την αναμενόμενη εξέλιξη.
Η Αισχύλεια κοσμογονία είναι δραματική. Ο Δίας είναι παντοδύναμος, ο Προμηθέας όμως γνωρίζει το μέλλον. Το μέλλον του τυράννου εξαρτάται από τον δεσμώτη του. Αυτή η αντίθεση βάζει σε κίνηση τον κόσμο. Η εξουσία περιορίζεται από την άγνοια, η γνώση από την εξουσία. Ποιος άραγε είναι εδώ ο Ελεύθερος και ποιος ο Δεσμώτης; Πρόκειται για μια διαλεκτική, φιλοσοφική προσέγγιση του μύθου από τον Αισχύλο:
ΘΕΣΗ- ΑΝΤΙΘΕΣΗ,
ΔΡΑΣΗ-ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ,
ΑΝΑΤΡΟΠΗ-ΕΞΕΛΙΞΗ
Είναι αυτό ακριβώς το τριώνυμο, που αιώνες τώρα κινεί προς τα εμπρός την εξέλιξη της ανθρωπότητας.
3. ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ
Το περιεχόμενο του μυστικού του Προμηθέα, είναι ούτως ή άλλως, μία βεβαιότητα. Είτε ο Δίας το γνωρίζει, είτε όχι.
«Μα εγώ τον Δία, πιο λίγο και από το μηδέν υπολογίζω. Ας κυβερνά και ας κάνει του κεφαλιού του, όσος καιρός του μένει ακόμα. Γιατί δεν θα είναι των θεών ο κύριος για πάντα». στ.951
Η πτώση του Δία από την θεϊκή εξουσία, είναι και μοιραία και προβλέψιμη.
Αυτό που επιδιώκει ο Δίας μέσω του Ερμή, είναι να μάθει το μυστικό, για να προλάβει να το αποτρέψει και σαν αντάλλαγμα προσφέρει την απελευθέρωση του Προμηθέα. (άφεση αμαρτιών).
Επίσης γνωρίζουμε, πως αυτό το μυστικό του Προμηθέα, ΔΕΝ θα αποκαλυφθεί στον Δία, ΕΓΚΑΙΡΩΣ.
Το μυστικό εν μέρει, αποκαλύπτεται από τον Προμηθέα στην Ιώ, που παραζαλισμένη και οιστρηλατημένη τον επισκέπτεται στην άκρη του κόσμου. Και εκείνος της λέγει:
«Κάποιος δικός σου απόγονος πρέπει να ναι ..τρίτη γενιά μετά τις δέκα πρώτες». στ.782
«Από την σπορά της, κάποιος ανδρειωμένος γιος θα γεννηθεί, λαμπρός τοξότης, που από τα πάθη θα με λυτρώσει». στ.882
Από την ένωση του Δία με την Ιώ θα γεννηθεί στην 13η γενιά, η γυναίκα με την οποία θα ενωθεί ξανά ο Δίας. Από αυτή την ένωση θα γεννηθεί ένας γιος, ο οποίος θα είναι μια μορφή της συμφιλίωσης. Στην τραγωδία αυτή όμως, ο Αισχύλος δεν τον ονομάζει. Ίσως θεωρεί πως δεν χρειάζεται, με την ονοματοποίηση του επερχόμενου, να διακινδυνεύσει, την ουσία του θέματος, που είναι η νομοτελειακή εξέλιξη των πάντων. Από τον Ησίοδο μυθολογικά, γνωρίζουμε πως πρόκειται για τον Αναμενόμενο Ηρακλή, ο οποίος σκοτώνει τον αετό, που καταβρόχθιζε το συκώτι του Προμηθέα και τον απελευθερώνει κ.λ.π.
4. ΧΩΡΟΧΡΟΝΟΣ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ: ΜΟΙΡΑ, ΑΝΑΓΚΗ, ΤΕΧΝΗ
Ο Τιτάνας Προμηθέας σημαίνει κυριολεκτικά «προνοών», δηλαδή «αυτός που γνωρίζει εκ των προτέρων». Άλλωστε είναι γιος της Θέμιδος.
Η Τιτανίδα Θέμις είναι κόρη της Γης και του Ουρανού. Μητέρα των Μοιρών και του Προμηθέα. Μια εξελικτική μορφή θα λέγαμε της ίδιας της Γαίας. Άλλωστε, το Μαντείο των Δελφών ήταν από τους προϊστορικούς χρόνους, τόπος λατρείας της Γαίας – Πύθιας - Θέμιδος και εκεί ετελείτο η μαντική τέχνη.
«Θέμις και Γαία, πολλών ονομάτων μορφή μία», στ.222 δηλώνει ο ίδιος ο Προμηθέας. Και στον Ορφικό ύμνο περί Θέμιδος αναφέρεται:
Επίσης ας θυμηθούμε πως ο Αισχύλος, μυημένος και ο ίδιος στα Ελευσίνια Μυστήρια, επικαλείται και στις «Ευμενίδες» και στις «Χοηφόρες», την Γαία και την Θέμιδαν.
Η Θέμις αποκαλείται, Ιχναία θεά, δηλαδή θέα που αναζητεί ίχνη αδικοπραξιών και Πανδερκής δηλαδή παν+δέρκομαι, δεν της διαφεύγει τίποτα, αυτή που παρατηρεί τα πάντα. Το όνομά της προέρχεται από το ρήμα τίθημι = θέτω, τοποθετώ, φέρω τι εις τινά θέσιν και κατ΄επέκτασιν του δικαίου και της ηθικής τάξεως.
Συνεπώς ο Τιτάνας Προμηθέας διαθέτει και την Γνώση και την Δικαιοσύνη, που του κληροδότησε και του μετέδωσε η μητέρα του, Γαία – Θέμιδα και πλέον κατέχει αφ’ εαυτού. Τιτάνας κι ο ίδιος είναι θεϊκά προικισμένος θα λέγαμε. Εάν δεν χρησιμοποιήσει αυτές τις ικανότητες, τότε θα έχει τελέσει ύβριν, τόσο προς το θεία δώρα που διαθέτει, όσο και προς τον εαυτό του. Δεν μπορεί να πράξει αλλιώς. Γνωρίζει την αποστολή του και υπομένει τα πάνδεινα, για να εξυπηρετήσει με την Τέχνη του, την Ανάγκη για ανατροπή, που απαιτεί η Μοίρα.
Σιδηροδέσμιος πλέον, αναλύει και απαριθμεί τις γνώσεις του στις Ωκεανίδες, που πέταξαν απέδιλες και λυσίκομες, στον αγνό αιθέρα, ακολουθώντας τον δρόμο των πουλιών και έφτασαν κοντά του, μέσα από την ομίχλη των δακρύων. Εκείνες τον συμπονούν και τον προτρέπουν, να μην βοηθάει πλέον τους ανθρώπους κι έτσι να λυθούν τα δεσμά του.
«Γραφτό δεν είναι ακόμη από την Μοίρα … να λυτρωθώ» στ.523 απαντά ο Προμηθέας και εξηγεί τον λόγο:
Σε αυτό το καίριο σημείο της τραγωδίας, οι Ωκεανίδες αντιλαμβάνονται, πως ο Προμηθέας υπαινίσσεται κάποιο μυστικό, το οποίο όμως ακόμη, δεν θα αποκαλυφθεί σε εμάς. Ποιες είναι όμως οι Μοίρες, οι Ερινύες, η Τέχνη, η Ανάγκη που αναφέρει ο Προμηθέας;
Οι Τρίμορφες Μοίρες (Κλωθώ, Λάχεσις, Ατροπός) είναι επίσης θυγατέρες της Τιτανίδος Θέμιδος, συνεπώς αδελφές του. Κλώθουν το νήμα του χρόνου, είναι δηλαδή το μέτρο του χρόνου. Δεν δεσμεύονται από την ανάγκη της εκδίκησης, ούτε από την μνήμη. Οι Μοίρες είναι ο Ιστορικός χρόνος, ο ευθύγραμμος χρόνος. Είναι μια Αναγκαιότητα που την κυβερνούν οι Μοίρες, η οποία όμως, δεν χρειάζεται να επαναλαμβάνει το παρελθόν.
Στον Προμηθέα του Αισχύλου συνυπάρχουν και οι δύο χρόνοι. Και ο Ιστορικός και ο Μυθικός. Ο χρόνος της Τραγωδίας είναι διπολικός.
Επίσης και ο χώρος της τραγωδίας, χωρίζεται σε δύο μέρη. Με έναν αντιθετικό, νοητό άξονα του κόσμου (Axis Mundi) που οριοθετεί τον Επάνω χώρο, από τον Κάτω. Ο Προμηθέας, ως γνωστόν, στο τέλος της τραγωδίας αυτής, θα κατακρημνισθεί στα Τάρταρα. Ο Αισχύλειος Χωροχρόνος είναι πολυδιάστατος και συμπαντικός. Μέσα σε αυτόν τον χωροχρόνο προδιαγράφεται η μοίρα των ανθρώπων.
5. ΜΥΗΤΙΚΟ ΑΡΧΕΤΥΠΟ
Παρόντα όλα τα στοιχεία μιας κοσμογονίας. Τιτάνες και Θεοί, μάχονται μεταξύ τους, για την Μοίρα, και την Ανάγκη των ανθρώπων.
Ανάμεσα σε δύο κόσμους, στο Επάνω και τον Κάτω, ο Τιτάνας Προμηθέας Δεσμώτης πρέπει να υποφέρει, διότι τόλμησε να προσφέρει την Γνώση στην ανθρωπότητα. Τα αδέλφια Κράτος και Βία, εκτελούν χωρίς ενδοιασμούς, την εντολή της εξουσίας και τον μεταφέρουν στην άκρη του κόσμου. Ο Ήφαιστος, αφού ψελλίσει, «Είναι πάντα σκληρός ο κάθε νέος αφέντης … βαριά η συγγένεια και η φιλία», στ.39 απρόθυμα τον δένει και τον καρφώνει με σιδερένιες αλυσίδες στον βράχο.
Στην κορυφή του Καυκάσου, στο επίπεδο της θνητής ανθρωπότητας, δηλαδή του μη μεταφυσικού κόσμου, εκεί ακριβώς στην τομή που τέμνει το υπερβατικό του Επάνω και του Κάτω, εκεί διαδραματίζεται η τύχη των ανθρώπων. Αυτός που γνωρίζει τι θα συμβεί, είναι ο Πάσχων. Η ιστορική αναγκαιότητα της εξέλιξης των πάντων, εμπεριέχεται στο μυστικό της γνώσης.
«Στο βαθμό που ο Τιτάνας Προμηθέας, μέσα από την τραγωδία του Αισχύλου, λειτουργεί πλέον ως συνείδηση των ανθρώπων, μετατρέπεται σε μια ποιητική-φιλοσοφική πραγματεία. Εξιχνιάζει βήμα, βήμα, τις παραμέτρους της ανθρώπινης συνείδησης, καθώς τούτη θεμελιώνεται, τη δεδομένη εποχή. Για πρώτη φορά ως Λόγος, ως θεσπισμένη σκέψη και φιλοσοφία, ως ενότητα εννοιών και νοημάτων, για να σηματοδοτηθεί μια πορεία δυόμισι χιλιετιών δυτικής σκέψης. Θεμελιώνει τον Λόγο ως πράξη και την πράξη ως Λόγο». (Μαρουδής Δ).
Πρόκειται για ένα «μύθο δοκιμασιών» του Ήρωα, που αρχικά καταγράφεται από τον Ησίοδο και εν συνεχεία αναπλάθεται από τον Αισχύλο, ο οποίος του προσθέτει, διαχρονικές, ηθικές και φιλοσοφικές έννοιες. Ως τέτοιος, ο μύθος αυτός, συνιστά αναμφισβήτητα, το αρχέτυπο των μυητικών τυπικών και της εξελικτικής διαδικασίας ανόδου του ήρωα, σε ανώτερα συνειδησιακά επίπεδα, μέχρι να φτάσει στην θέωση.
Παράλληλα η δράση της τραγωδίας, λειτουργεί εντός ενός υπερβατικού, κοσμογονικού χωροχρόνου, εκφράζοντας την «παράδοξη» ιδιότητα του ξεπεράσματος της πολικότητας, που είναι αναπόσπαστη από οποιονδήποτε κόσμο - φύση. Αυτές οι πράξεις, κινητοποιούν πάντοτε ένα ζεύγος αντιθέτων, του τύπου, Επάνω-Κάτω, Ημέρα -Νύχτα, Φως- Σκοτάδι κλπ. Αποκαλύπτεται με αυτόν τον δραματικό τρόπο, αυτή καθαυτή η πράξη, με την οποία το πνεύμα, υπερβαίνει έναν κόσμο καθημερινό, που έχει συνθηκολογήσει, που είναι αντιφατικός και κατακερματισμένος, για να ξαναβρεί την θεμελιώδη ενότητα, πριν από την δημιουργία του.
6. Η ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ
Εν προκειμένω, αυτό που έχει σημασία για μας, είναι το απευκταίο για τον Δία γεγονός του μυστικού, που θα του συμβεί. Δηλαδή, η βεβαιότητα της ανατροπής του και η αντικατάστασή του από τον Επερχόμενο.
«Μα εγώ δεν είδα δύο τυράννους απ’ αυτούς να γκρεμίζονται; Και τρίτον αυτόν θα δω, αίσχιστα και τάχιστα να πέφτει».Στ.970
Βεβαίως δεν γνωρίζουμε το τέλος της τριλογίας, αφού ο «Λυόμενος και ο Πυρφόρος Προμηθέας» έχουν χαθεί. Εις την εν λόγω όμως τραγωδία, δύο είναι τα κυρίαρχα θέματα: Η λύτρωση από τα πάθη του Προμηθέα και η ανατροπή του Δία. Η ανατροπή του Δία επιφέρει την λύτρωση του Προμηθέα. Η λύτρωση όμως του Προμηθέα, δεν επιφέρει κατ’ ανάγκην την ανατροπή του Δία. Υπάρχει το θέμα του συμβιβασμού. Η σύναψη όμως συμμαχίας του Δία με τον Προμηθέα, είναι ένα άλλο θέμα, που δεν γνωρίζουμε, πως το διαχειρίστηκε ο Αισχύλος. Με αυτήν την … συνέχεια, της τριλογίας, ασχολήθηκαν οι μεταγενέστεροι, Goethe, Shelley, Kafka, Καζαντζάκης και άλλοι.
Εν προκειμένω όμως, αυτά που γνωρίζουμε με βεβαιότητα, είναι τα εξής:
Α. Μυθολογικά από τον Ησίοδο, η Ιώ ενώθηκε με τον Δία και ο Ηρακλής ελευθέρωσε τον Προμηθέα.
Β. Ιστορικά όμως, γνωρίζουμε, πως μέσα από την αιώνια αναζήτηση της Αλήθειας, συνετελέσθησαν ανατροπές θρησκευτικών δογμάτων, ως απόρροια της συνεχούς εξέλιξης των πολιτισμών.
«Πιστεύω, στα αναρίθμητα εφήμερα προσωπεία, που πήρε ο Θεός στους αιώνες και ξεκρίνω πίσω απ’ αυτή την ροή του, την ακατάλυτη ενότητα»… (Ν. Καζαντζάκης)
Εδώ λοιπόν, αυτό το οποίον αμφισβητεί ο Αισχύλος, είναι η εξουσία του Δία, την οποία ασκεί μέσα από το Κράτος και την Βία. «Ο Δίας δεν θα ξεφύγει από το πεπρωμένο… Δεν θα είναι των θεών ο κύριος για πάντα». Οι ρήσεις αυτές, δεν είναι μόνον πιθανή επιθυμία του Προμηθέα. Όχι! Είναι μια βεβαιότητα την οποία επαναλαμβάνει και ο «συμβιβασμένος» Ερμής, ο «υπηρέτης των θεών» όπως τον αποκαλεί ο Προμηθέας.
«Να φανερώσεις σε προστάζει ο πατέρας, τους γάμους που θα γίνουν η αιτία, να χάσει τον θρόνο του». στ.960
Και η απάντηση του Προμηθέα, που δίδεται στον Ερμή, είναι η ρηξικέλευθη γνώση του μυστικού της ιστορικής αναγκαιότητας:
«Όλα τα διδάσκει ο γηράσκων χρόνος». στ.995
Προφανώς, πρόκειται για την βεβαιότητα, του διαλεκτικού φιλοσόφου Αισχύλου. Η εξουσία του Δία αμφισβητείται. Το Θείον όμως από τον Αισχύλο, δεν αμφισβητείται πουθενά.
Στην εν λόγω τραγωδία, η Ανάγκη του Θεϊκού και της θρησκευτικότητος παραμένουν αέναες.
Tο Θείον, θα παραμείνει αιωνίως στις πνευματικές αναζητήσεις των ανθρώπων, έστω κι αν μέσα στους αιώνες αλλάζει πρόσωπα, ονόματα και έννοιες.
Η Αισχύλεια διαλεκτική, προβλέπει εν κατακλείδι, αυτό που εμείς ονομάζουμε Μ.:Α.:Τ.:Σ.:
7. ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Τραντάζεται η Γη και βρυχάται η χθόνια βοή της αβύσσου!
Δεν θα λεχθεί!
Της αστραπής οι πύρινοι κύκλοι πυρακτώνουν το στερέωμα!
Άρρητο το μυστικό!
Στροβιλίζονται οι πνοές των ανέμων και αντιμάχονται!
Σιωπή!
Διόθεν οι ριπές καταπάνω μου εξαπολύονται!
Επίκλησις εις το Παν και το Φως!
Ω αιθέρα που τα πάντα τυλίγεις στο Φως σου,
«Εσοράς ως έκδικα πάσχω»! Βλέπεις πόσο άδικα πάσχω! στ.1107
Ο Λόγος ελέχθη!
Είπον
