Oι περισσότεροι άνθρωποι που έχουν παρακολουθήσει την ταινία «Ο Πόλεμος των Άστρων» (Star Wars), βλέπουν μόνο μια καλή ή μια κακή ταινία. Ορισμένοι δεν αφιερώνουν χρόνο για να την αναλύσουν και σε άλλους τους αρέσει χωρίς να γνωρίζουν πραγματικά το γιατί. Και μερικοί άνθρωποι τη μισούν, για διαφορετικούς λόγους. Πολλοί ισχυρίζονται ότι τα αφηγηματικά εμπορικά έργα δεν αξίζουν να αναλυθούν μέσα από μία Γιουνγκιανή προοπτική. Αντί αυτών, θα πρέπει να προσβλέπει κανείς σε ταινίες περισσότερου ψυχολογικού προφίλ. Όμως ο Jung ενδιαφερόταν για το συλλογικό υποσυνείδητο. Αν, λοιπόν, μια ταινία είναι συνειδητά Γιουνγκιανή, τότε δεν είναι το υποσυνείδητο περιεχόμενο που παρουσιάζεται, αλλά το συνειδητά Γιουνγκιανό περιεχόμενο. Αυτό που λέω είναι ότι, αν θέλετε να αναζητήσετε υποσυνείδητα αρχέτυπα ή αποδείξεις για τις θεωρίες του Jung, θα πρέπει να απευθυνθείτε και στις εμπορικές αφηγηματικές ταινίες, οι οποίες δε στοχεύουν στην ψυχολογική αυτοπραγμάτωση, αλλά να βγάλουν χρήματα. Εκεί βρίσκεται η πραγματική απόδειξη ότι τα υποσυνείδητα αρχέτυπα του Jung υπάρχουν.
Εάν αφιερώσετε χρόνο να αναλύσετε το “Star Wars” θα δείτε αυτό που ο George Lucas ισχυρίζεται: «ένα μεγάλο κλασικό ηρωϊκό έπος, που ασχολείται με τις κλασικές ερωτήσεις για τη θρησκεία και την ιστορία και βασίζεται σε μία ψυχολογική θεματική, καθώς διαδραματίζεται στο φουτουριστικό σκηνικό του διαστήματος».
Θα προσπαθήσω να παρουσιάσω ορισμένες πτυχές από την ψυχολογική βάση της ταινίας και επίσης να επισημάνω τους κύριους αρχετυπικούς χαρακτήρες.
Θα αναφερθούμε μόνο στις παλιές ταινίες, επεισόδιο IV-VI, επειδή για μένα αντιπροσωπεύουν το πραγματικό πνεύμα του “Star Wars”, το οποίο λείπει από τις νέες ταινίες. Από την τριλογία αυτή, θα ασχοληθώ κυρίως με το επεισόδιο V «Η Αυτοκρατορία Αντεπιτίθεται», όπου πιστεύω ότι ενυπάρχει το μεγαλύτερο μέρος της ψυχολογίας. Θα ασχοληθώ επίσης ως επί το πλείστον με ιδέες από τον Carl Jung, επειδή οι ονειρο-αναλυτικές θεωρίες του, φαίνεται να ταιριάζουν καλύτερα στην έννοια του “Star Wars”.
Το κλασικό Έπος
Για να καταλάβει κανείς και να εκτιμήσει πραγματικά τη Τριλογία του “Star Wars” θα πρέπει να κατανοήσει και να δεί το κύριο θέμα. Η βάση του έργου πατάει στη θρησκεία, κάτι με το οποίο όλοι μπορούμε να ταυτιστούμε. Είναι μια ιστορία ενός συνηθισμένου ανθρώπου, του οποίου η ζωή παίρνει αντίθετη στροφή και έτσι πρέπει να ξεκινήσει μια αναζήτηση. Εδώ διαδραματίζεται μια κλασική μάχη μεταξύ του καλού και του κακού, στοιχεία που αντιπροσωπεύονται σαφώς από τη δύναμη και τη σκοτεινή πλευρά της δύναμης. Όμως, τι είναι η Δύναμη; Στην ταινία περιγράφεται, ως μικρά πλάσματα που ζουν στα κύτταρο κάθε ζωντανού οργανισμού και μπορούν να βοηθήσουν τον άνθρωπο, να τον καθοδηγήσουν και να του δείξουν το μέλλον. Αν προσπαθήσετε να το ερμηνεύσετε, θα μπορέσετε να δείτε την ομοιότητα με δύο πράγματα.
1. Θεός: Ο Θεός σε κάθε θρησκεία, είναι κάτι που μπορεί να σας βοηθήσει, να σας καθοδηγήσει και αν συμπεριφερθείτε ανάλογα, μπορεί να προβλέψει το μέλλον σας.
2. Το συλλογικό ασυνείδητο του Carl Jung: Η Δύναμη σας δείχνει τί πρέπει να φοβάστε, κληρονομείται από τους προγόνους σας, χρωματίζει την αντίληψή σας για τον κόσμο και σας καθοδηγεί. Το μόνο πράγμα που δεν μπορώ να βρώ στο συλλογικό ασυνείδητο είναι η πρόβλεψη του μέλλοντος. Η σκοτεινή πλευρά της δύναμης προσελκύει τους ανθρώπους/χαρακτήρες με ένα παλιό κλασικό τρόπο.
Οι χαρακτήρες φαντάζονται ότι υπάρχει περισσότερη Δύναμη στη σκοτεινή πλευρά, με τον τρόπο που ήδη τη χρησιμοποιούν. Ο καθαρός εγωισμός, χωρίς καμία πάλη με τη συνείδηση, δίνει την ψευδαίσθηση της μεγαλύτερης ισχύος. Επειδή ακριβώς συμβαίνει κάποιος να αποφεύγει να αντιμετωπίσει τη συνείδηση ή το ενδιαφέρον για τους άλλους ανθρώπους ή τη δικαιοσύνη ή την ηθική, δεν σημαίνει ότι αυτά τα ζητήματα εξαφανίζονται. Με παρόμοιο τρόπο πάντα περιγράφεται στη μυθολογία, στην Αγία Γραφή και εδώ στο “Star Wars” ένα κακό πρόσωπο, όμως είναι πάντα σαφές ότι τα στοιχεία που απαρνείται με τη στροφή στο κακό, επιστρέφουν πάντοτε για να θέσουν τα αιτήματά τους.
Ο George Lucas ισχυρίζεται ότι το Star Wars είναι ένα κλασσικό έπος, αλλά σε ένα φουτουριστικό περιβάλλον. Αλλά τι είναι ένα κλασικό έπος; Ο γερμανός ανθρωπολόγος Adolph Bastian (1826-1905), πρότεινε για πρώτη φορά την ιδέα ότι οι μύθοι από όλο τον κόσμο φαίνεται να κατασκευάζονται από τις ίδιες «βασικές ιδέες». Αυτές οι βασικές ιδέες είναι που ο Carl Jung ονόμασε «αρχέτυπα», τα οποία ο ίδιος πίστευε ότι είναι τα δομικά στοιχεία όχι μόνο του ασυνείδητου νου, αλλά ενός συλλογικού ασυνειδήτου. Το 1949 ο Joseph Campbell ξεκίνησε μια επανάσταση στην ανθρωπολογία (τη μελέτη των ανθρώπων και του πολιτισμού) με το βιβλίο του «Ο ήρωας με τα χίλια πρόσωπα» και πάνω σε αυτό το βιβλίο βασίστηκε κυρίως η ιστορία του “Star Wars” από τον George Lucas.
H βασική ψυχολογία του Ιππότη Jedi ή ενός καλού προσώπου.
Ο ιππότης Jedi είναι μία πολύ βασική ψυχολογική persona που ταιριάζει με το αρχέτυπο του ήρωα. Αλλά ταιριάζει επίσης με κάθε είδος μαχητή ή καλού ανθρώπου. Ο Yoda εξηγεί αρκετά εύκολα και με σαφήνεια τη βασική ιδέα ενός ιππότη Jedi, με την περίφημη φράση του «Αισθάνομαι πολύ φόβο μέσα σου, παιδί μου. Ο φόβος είναι η διαδρομή προς τη σκοτεινή πλευρά. Ο φόβος οδηγεί σε οργή, η οργή οδηγεί στο μίσος και το μίσος οδηγεί στο πόνο».
Το νόημα της φράσης, δείχνει στον καθένα το στόχο που πρέπει να πετύχει. Για να είναι κάποιος καλός άνθρωπος και ειδικά αν θέλει να ελέγχει την ισχυρή δύναμη, θα πρέπει να είναι σε θέση να ελέγξει τον φόβο του. Αν όχι, θα καταλήξει να υποφέρει ή να κάνει τους άλλους ανθρώπους να υποφέρουν. Πρόκειται, επομένως, για άλλο ένα τρόπο με τον οποίο ο George Lucas προσπαθήσει να εξηγήσει γιατί οι κακοί άνθρωποι ενεργούν με τον τρόπο που ενεργούν.
Αρχέτυπα
Τα αρχέτυπα είναι η μη μαθημένη τάση που βιώνουμε τα πράγματα με έναν ορισμένο τρόπο. Λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο που λειτουργούν τα ένστικτα στις θεωρίες του Freud. Ένα παιδί, για παράδειγμα, θέλει απλά κάτι για να φάει για να χορτάσει αλλά δεν ξέρει πραγματικά τι είναι αυτό. Μερικά πράγματα μπορούν να ικανοποιήσουν την πείνα του και άλλα δεν μπορούν. Με το χρόνο και την εμπειρία, το παιδί μαθαίνει ποια είναι αυτά και καθώς μεγαλώνει, η πείνα του παίρνει μία κατεύθυνση προς κάτι το ιδιαίτερο, όπως η πίτσα ή το χάμπουργκερ.
Η διαφορά των αρχετύπων με τα ένστικτα του Freud, είναι ότι δεν είναι πραγματικά βιολογικά ένστικτα. Στη θεωρία του Freud, για παράδειγμα αν ονειρεύεστε πράγματα με μακρύ σχήμα, αυτά θα ήταν ένα φαλλικό σύμβολο και ως εκ τούτου σημαίνει σεξ. Ο Jung από την άλλη πλευρά είναι έτοιμος να διαφωνήσει: ακόμα και ένα όνειρο στο οποίο εμφανίζεται ένα πέος, σύμφωνα με τον Jung δεν έχει να κάνει με το σεξ. Θα αντιπροσωπεύει το «Μάνα» και τη πνευματική δύναμη. Αυτό αποδεικνύεται από πολλούς παλαιούς πρωτόγονους πολιτισμούς όπου πολλά φαλλικά σύμβολα δεν αφορούσαν το σεξ.
Το σεξ από την άλλη πλευρά, μαζί με το ένστικτο της ζωής, εκπροσωπούνται στο αρχέτυπο που ονομάζεται Σκιά. Η Σκιά απορρέει από το προανθρώπινο, το ζωώδες παρελθόν μας, όταν δεν είμασταν πραγματικά ευσυνείδητοι. Η σκοτεινή πλευρά, του εγώ, και το κακό που είμαστε ικανοί να κάνουμε, αποθηκεύονται συχνά στη Σκιά. Στην πραγματικότητα το αρχέτυπο της Σκιάς δεν είναι πραγματικά κακό, αλλά ανήθικο, δεν είναι ούτε καλό ούτε κακό. Κάνει μόνο αυτό που εμείς οι άνθρωποι θα θέλαμε αυθόρμητα να κάνουμε, προκειμένου να πετύχουμε τους στόχους μας. Αυτό μπορεί κατά κάποιο τρόπο να το διακρίνει κανείς στις ταινίες “Star Wars”. Αν επανεξετάσει το ρόλο των σκοτεινών αυτοκρατόρων, θα ανακαλύψει ότι πραγματικά δεν είναι το «κακό» που προστατεύει τον Vader και του λέει τι πρέπει να κάνει αν θέλει να αποκτήσει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη εξουσία.
Πολλοί από τους χαρακτήρες της ταινίας λειτουργούν ως αρχετυπικές φιγούρες, στην πραγματικότητα συχνά παίζουν ένα ρόλο πολύ περισσότερο από εκείνου του αρχετύπου. Για παράδειγμα, ο Ben Kenobi φαίνεται να εκπροσωπεί το αρχέτυπο Σοφός, αλλά φέρει επίσης πολλά στοιχεία του αρχετύπου Πατέρα για τον Luke.
Luke Skywalker
Το αρχέτυπο Ήρωας όμως, είναι πραγματικά το κύριο αρχέτυπο των ταινιών “Star Wars”και είναι το αρχέτυπο για το οποίο είναι περισσότερο γνωστές. Ο Luke Skywalker είναι ένα τυπικό παράδειγμα του αρχετύπου Ήρωα. Βασικά το αρχέτυπο-Ήρωας αντιπροσωπεύει το εγώ και είναι το πρόσωπο που είναι πιο πιθανό να ταυτιστούμε στην ταινία. Ο ήρωας όμως συχνά δείχνει χαζός αφού δεν γνωρίζει, ακόμη, το συλλογικό ασυνείδητο.
Ο Luke ο ίδιος, φαίνεται να εκπροσωπεί το ρόλο του αρχέτυπου Παιδί-Ήρωας. Ο ίδιος παρουσιάζεται ως ένας ευάλωτος, αλλά ανίκητος ήρωας και ασκεί «μαγικές» δυνάμεις με τη χρήση της Δύναμης. Η τριλογία ασχολείται κυρίως με το να ακολουθεί τις ιεροτελεστίες μετάβασης του Luke, ειδικά κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης του σε Jedi, στην ταινία «Η Αυτοκρατορία Αντεπιτίθεται».
Princess Leia
Ο ήρωας συχνά ξεκινά για να σώσει μια γυναίκα, στο “Star Wars” η γυναίκα εκπροσωπείται από τη πριγκίπισσα Leia στην αρχή, όμως αργότερα η Leia εξελίσσεται στο «Anima» ανακαλύπτοντας τις δυνατότητες της Δύναμης -του συλλογικού ασυνείδητου- και γίνεται πιο ισότιμη σύντροφος του Luke, ο οποίος αποδείχθηκε τελικά ότι ήταν ο αδελφός της.
Η φιγούρα Anima είναι η θηλυκή πτυχή της αρσενικής προσωπικότητας. Ένας από τους στόχους της διαδικασίας αυτοπραγμάτωσης είναι η αναγνώριση της Anima στον άνθρωπο και η επανένταξη αυτής της πτυχής στην προσωπικότητα των προσώπων. Η Princess Leia αντιπροσωπεύει μια φιγούρα Anima για τον Luke και η αντίληψη του ότι αυτή είναι η δίδυμη αδελφή του, δείχνει ότι ενσωματώνει την Anima στην προσωπικότητά του. Όπως μπορείτε να δείτε στην ταινία, η Leia παρουσιάζεται ως η αδελφή του αντί για μία ερωτική σύντροφος στο επεισόδιο «Η Επιστροφή των Jedi» (αν και ο Luke φλερτάρει με την Anima στο επεισόδιο «Η Αυτοκρατορία Αντεπιτίθεται»), δείχνει ότι αποδέχεται την Anima, αλλά δεν κυριαρχείται από την επιρροή της.
Η Leia διαθέτει επίσης πολλές από τις πτυχές φροντίδας του αρχέτυπου της Μητέρας, όταν τον παρηγορεί σε διάφορες σκηνές και στις τρεις ταινίες. Η Leia κάνει ακόμη και χρήση «μαγείας», ποιοτικό στοιχείο του αρχετύπου της Μητέρας, όπως στο επεισόδιο «Η Αυτοκρατορία Αντεπιτίθεται», όταν ακούει την έκκληση βοήθειας του Luke μέσω της Δύναμης και επιστρέφει με το Millenium Falcon για να τον σώσει, κάτω από την Cloud City.
Yoda
Ο Δάσκαλος Jedi Yoda συνδυάζει πτυχές πολλών αρχετύπων. Η σοφία του Yoda και η ηλικία φαίνεται να αντανακλούν το αρχέτυπο Σοφός. Το περιβάλλον που ζει και η επικοινωνία που έχει με τη φύση, είναι χαρακτηριστικά του αρχετύπου της Μητέρας. Ο Yoda ζει σε έναν βαλτώδη πλανήτη, ο οποίος είναι καλυμμένος με δέντρα και ομίχλη. Το σπίτι του είναι παρόμοιο με μια σπηλιά και αυτή η εγγύτητα προς τη φύση συνδέεται με το αρχέτυπο της Μητέρας.
Το μικρό μέγεθος του Yoda και τα χαρακτηριστικά του «μικρότερος και από μικρός, αλλά και μεγαλύτερος από μεγάλος», τον συνδέουν με το αρχέτυπο Παιδί-Ήρωας. Στην πραγματικότητα, ο Yoda κάνει μια δήλωση που αντικατοπτρίζει ακριβώς αυτή την ιδέα: «Κοίταξε με. Με κρίνεις με βάση το μέγεθος μου, σωστά; (ο Luke κουνάει καταφατικά το κεφάλι του) Και δεν θα πρέπει, γιατί ο σύμμαχος μου είναι η Δύναμη. Και είναι ισχυρός σύμμαχος». O Yoda διαθέτει επίσης κάποιες ιδιότητες του αρχέτυπου του Πατέρα για τον Luke, όπως ακριβώς και ο Ben Kenobi.
Darth Vader
Ο Darth Vader, ο οποίος ήταν ο Anakin Skywalker, ο πατέρας του Luke, πριν αυτός μετατραπεί σε κακό χαρακτήρα, διαθέτει επίσης πολλές αρχετυπικές προβολές. Ως πατέρας του Luke, ενεργεί σαν αναπαράσταση του αρχέτυπου του Πατέρα. Ενεργεί σαν τη Σκιά του Luke, λόγω του συνεχές κακού στοιχείου που τον περιβάλλει και του υπαινιγμού ότι ο Luke θα μπορούσε να γίνει σαν κι αυτόν.
Η προοπτική του Luke για τη στροφή του στη σκοτεινή πλευρά, προαναγγέλλεται όταν εκείνος βλέπει ένα όραμα όπου σκοτώνει τον Darth Vader, μόνο για να βρει το δικό του πρόσωπο κάτω από τη μάσκα του. Τέλος, ο Vader ενεργεί επίσης σε ορισμένες σκηνές μέσα από το αρχέτυπο της Μητέρας, μέσα από τη γέννηση και την καταστροφή. Δηλαδή, παρ’ όλο που ο ίδιος έδωσε τελικά τη ζωή του για τα παιδιά του, Luke και Leia, κατέστρεψε τις θετές οικογένειες και των δύο τους και απείλησε επανειλημμένως τη ζωή και των δύο σε ολόκληρη την τριλογία.
Συγγραφέας: Mimers Brunn
Απόδοση – Επιμέλεια: Ομάδα psychologynow
Επεξεργασία, επιμέλεια αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος
