Με τη λέξη βωμός εννοούμε οποιαδήποτε δομή, ακόμα και μία απλή μεγάλη πέτρα, πάνω στην οποία γίνονται θυσίες («θυσιαστήριο») και γενικότερα προσφορές υλικών αγαθών σε κάποια υπερφυσική οντότητα (θεότητα, δαίμονα, πνεύμα) για θρησκευτικούς, λατρευτικούς και τελετουργικούς σκοπούς.
Σε μία ευρύτερη έννοια, βωμός ονομάζεται ένας ιερός χώρος όπου γίνονται τελετές.
Οι βωμοί βρίσκονται συνήθως στο εσωτερικό ναών ή άλλων κτισμάτων. Σήμερα βωμοί χρησιμοποιούνται κυρίως σε θρησκείες όπως ο Βουδισμός, ο Ινδουισμός, ο Σιντοϊσμός, ο Ταοϊσμός.
Στο παρελθόν πολλές θρησκείες χρησιμοποιούσαν βωμούς, όπως η θρησκεία των Αρχαίων Ελλήνων και των βόρειων λαών της Ευρώπης. Στον Χριστιανισμό τη θέση του βωμού έχει πάρει η Αγία Τράπεζα.
Στην Αρχαία Ελληνική λατρεία ο βωμός αποτελούσε το πρώτο και πιο σημαντικό φυσικό στοιχείο χωρίς το οποίο δύσκολα υφίσταται λατρεία. Ο βωμός αποτελεί την θεμελίωση της αναγνώρισης του θείου και την απόδοση λατρείας σε αυτό εκ μέρους του ανθρώπου σε έναν συγκεκριμένο τόπο.
Δεν ταυτίζεται αναγκαστικά με το ιερό, το οποίο μπορεί να είναι ένα δέντρο, μια πηγή, ή ο ίδιος ο τόπος, όμως η απόδοση λατρείας σε αυτό πραγματοποιείται μέσω του βωμού. Το κέντρο της λατρείας δεν θεωρείτο ο Ναός, ένα αρχιτεκτόνημα που δεν συμβολίζει άλλωστε την φοβερή κατοικία μιας υπερκόσμιας οντότητας, αλλά είναι απλώς σκέπη ιερών αντικειμένων κι αγαλμάτων.
Το πραγματικό κέντρο της πατρογονικής μας λατρείας είναι ο βωμός (μία τραπεζόσχημη δηλαδή κατασκευή όπου προσφέρονται διάφορα «ιερεία» στους Θεούς) και βασικό συστατικό της αποτελεί η θυσιαστική πράξη, που αποσκοπεί στην άμεση επικοινωνία με τους Θεούς. Μετά την εμφάνιση των Ναών οι βωμοί ανεγείροντο μπροστά από την είσοδο των πρώτων, ενώ άλλοι, για την οικιακή λεγόμενη λατρεία, ανεγείροντο μέσα στο έρκος των οικιών.
Ο βωμός στην πραγματικότητα είναι η πύλη που δημιουργεί ο άνθρωπος ώστε να επικοινωνήσει με το θείο και γι' αυτό λαμβάνει και ο ίδιος ο βωμός τον χαρακτήρα του ιερού.
Αν και αποτέλεσμα ανθρώπινης δραστηριότητας, ο βωμός μετά την καθιέρωση του, δεν ανήκει πια αποκλειστικά στον κόσμο των ανθρώπων, αλλά αποτελεί μια γέφυρα που συνδέει τον κόσμο αυτό με τον κόσμο των Θεών.
Μεταφορικά θα λέγαμε πως είναι μια γέφυρα από την γη στον ουρανό, δηλαδή από τα ανθρώπινα πεδία στα θεϊκά.
7. H εγκαινίαση ενός νέου βωμού, συνοδεύεται από τη λεγόμενη «καθιέρωσή» του, δηλαδή από την πρόσκληση του Θείου ν' αποδεχθεί το συγκεκριμένο θυσιαστήριο ως «πόρτα» από τον κόσμο των θνητών στον κόσμο των Αθανάτων και αντιστρόφως. Συχνά έχουμε αναφορές πως τον βωμό τον καθιέρωνε η ίδια η θεότητα, ή κάποιος ήρωας, ή επιφανής άνθρωπος. Σε κάθε περίπτωση ο βωμός μετά την καθιέρωσή του παραμένει αμετακίνητος. Είναι πια το θεμέλιο της γέφυρας και αν μετακινηθεί αυτή θα χαθεί. Έτσι γνωρίζουμε από την αρχαιολογία, πολλά παραδείγματα όπου ο ίδιος ο ναός ή άλλα κτήρια του ιερού μεταβάλουν την χωροταξική τους θέση, ενώ ο βωμός παραμένει πάντα στην αρχική που καθιερώθηκε.
8. Οι βωμοί δύναται να κατηγοριοποιηθούν ανάλογα με τον τύπο λατρείας, σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: οικιακούς, ιερών, και πολιτειακούς, ανάλογα με τον τύπο των προσφορών σε αιματηρούς, έμπυρους ή άπυρους, αναίμακτους, ανάλογα με το πεδίο, σε χθόνιους, ολυμπίους ή για τους νεκρούς, όπου σε κάθε μια από αυτές τις περιπτώσεις έχουμε σημαντικές διαφοροποιήσεις στα χαρακτηριστικά τους είτε εξωτερικά είτε εσωτερικά
Συνήθως οι βωμοί είναι αφιερωμένοι σε συγκεκριμένη θεότητα, συχνά και σε ομάδα θεών σχετιζόμενων μεταξύ τους ενώ δεν είναι και σπάνιες οι περιπτώσεις βωμών αφιερωμένων στους Ολυμπίους γενικά ή στο Πάνθεον.
Τεχνικά ο βωμός μπορεί να ποικίλει σε υλικό κατασκευής ή σε σχήμα και μέγεθος αν και για πρακτικούς λόγους προτιμάται κάποιο φυσικό υλικό με αντοχή, συνήθως πέτρωμα και το τραπεζοειδές σχήμα, όχι μόνο γιατί εξυπηρετεί καλύτερα τις εργασίες που τελούνται πάνω στον βωμό (απόθεση προσφορών, άναμμα φωτιάς και ψήσιμο θυσιαζόμενων μερών), αλλά και γιατί συμβολικά υπενθυμίζει την μυθική κατάσταση κατά την οποία οι άνθρωποι ήταν ομοτράπεζοι των θεών. Επίσης συνηθίζεται να υπάρχει στο πάνω μέρος του βωμού, στο κέντρο, κοίλωμα με εγκοπή - η εσχαρίς - όπου τοποθετείται το σκεύος - το επίπυρον - πάνω στο οποίο καίει η πυρά. Οι λαμβάνοντες μέρος στην τελετή στέκονται κυκλικά γύρω από τον βωμό - ειδικά σε περιπτώσεις ακραίων, ή αγροτικών ιερών - ή και αμφιθεατρικά ειδικά όταν έχουμε και τέμενος - ναό το οποίο τοποθετείται μπροστά από τον βωμό πολλές φορές εφαπτόμενο με αυτόν.
Ο βωμός γίνεται να είναι και περαιτέρω ανυψωμένος με κλίμακες δημιουργώντας έτσι θέσεις για τους ιερείς (πρόθεσις). Ο προσανατολισμός του, σχετίζεται με τον Ναό και συνήθως είναι ανατολικομεσημβρινός (Α - Βωμός - είσοδος Ναού - Δ).
Και από μόνη της η φράση «αγώνας υπέρ βωμών και εστιών» είναι ικανή για να δείξει την ύψιστη σημασία την οποία έχουν οι βωμοί για την Ελληνική κοινωνία από την αρχαιότητα.
Στους αρχαίους Αιγυπτιακούς ναούς ο βωμός ήταν τοποθετημένος στο κέντρο του ναού και κατασκευασμένος από τρεις μεγάλους κυβόλιθους τοποθετημένους τον ένα πάνω στον άλλο. Οι τρεις κυβόλιθοι συμβολίζουν τον Όσιρη, την Ίσιδα και τον Ώρο, τους θεούς που συμβόλιζαν τα τρία πρόσωπα της τριάδας.
Κατά την αρχαιότητα, ο βωμός ήταν ένας τόπος θυσίας, εξιλέωσης και επικοινωνίας με το Θεό. Σήμερα, μας υπενθυμίζει ότι όπως και τότε, ο καθένας από εμάς πρέπει να αφιερώσει τον εαυτό του και μέσω της θυσίας μας να επιτυγχάνουμε την επικοινωνία με το Μ.Α.Τ.Σ.
Ο βωμός στην Τεκτονική Στοά αντιπροσωπεύει την ιερότητα του θυσιαστηρίου στο ναό της ψυχης του βασιλιά Σολομώντα. Επάνω στο Βωμό είναι τοποθετημένα η Βίβλος του Νόμου, ο Γνώμονας και ο Διαβήτης. Αυτός είναι ο βωμός της εργασίας και της Αλήθειας και συμβολίζει τη γνώση την ευθύτητα και την ειλικρίνεια.
Στο τυπικό της Μεγάλης Στοάς της Αγγλίας υπάρχει άλλη θεώρηση ότι γενικά δεν υφίσταται βωμός, ή τουλάχιστον υφίσταται ως προσάρτημα της έδρας της Σεβασμίου. Έτσι όταν ο υποψήφιος δίδει τον όρκο, γονατίζει μπροστά στην έδρα του Σεβασμίου Διδασκάλου. Στη Στοά υπάρχει επίσης και ο τριγωνικός βωμός της φωτιάς, που με τις φλόγες εξαγνίζονται οι νέοι Τέκτονες.
Κατά την τελετή μύησης , ο μυούμενος οδηγείται μπροστά το βωμό για να δώσει τον όρκο του και κατόπιν να αναγνωρισθεί ως Τέκτονας. Η πιο σημαντική στιγμή στον τεκτονικό βίο του κάθε Τέκτονα επιτελείται μπροστά στο βωμό.
Ο Τεκτονικός βωμός είναι συμβολικός και συνδυάζει τον χαρακτήρα και τη χρήση όλων των τύπων των αρχαίων βωμών και μυσταγωγικών κέντρων. Είναι βωμός θυσίας γιατί ο υποψήφιος Τέκτονας καλείται να ρίξει μέσα σ’ αυτόν τα πάθη και τις ορέξεις του σαν θυσία προς το θείο ενώ ταυτόχρονα εκεί ανεβαίνουν οι σκέψεις της αγνής καρδιάς του σαν κατάλληλο θυμίαμα προς το Μ.Α.Τ.Σ. (Λάσκαρης).
Ο Albert Mackay στο “Lexicon of Freemasonry” περιγράφει το βωμό ως εξής: Το μέρος όπου οι ιερές προσφορές αποδίδονται προς το θεό. Οι βωμοί ήταν δύο ειδών, βωμοί των θυσιών και οι βωμοί των θυμιαμάτων. Από εκεί ανέρχεται πάντοτε το ευγνώμων θυμίαμα της αδελφικής αγάπης, της αρωγής και της αλήθειας προς το Μέγα Ον, ενώ τα μη υπογραμμένα πάθη και οι υλιστικές ορέξεις των Αδελφών τίθενται στον Α’ Βαθμό ως θυσία που αρμόζει προς το μεγαλείο του Τάγματός μας.
Το κατάλληλο σχήμα ενός Τεκτονικού βωμού είναι κυβικό, φέρει δε επάνω την ανοικτή Βίβλο του Νόμου, το Γνώμονα και το Διαβήτη.
Πολύ βασικό για την σχέση μας με τον βωμό, είναι η στάση μας έναντι αυτού. Ο βωμός πρέπει να συντηρείται σε καλή κατάσταση και να μένει αμόλυντος αφού και το παραμικρό μίασμα θα κόψει αυτόν τον δεσμό με το θείο και την ψυχή, καθιστώντας αυτόν ανενεργό, ένα απλό κατασκεύασμα χωρίς λειτουργία.
Ο βωμός μπορεί να επανέλθει στην πρότερη κατάσταση μόνο μετά την επιτυχή τέλεση καθαρμού, για την οποία όμως απαιτείται η δράση των Αδδ.: ιδιαιτέρων ικανοτήτων και στάσης.
Για τον λόγο αυτό πρέπει να είμαστε κατάλληλα προετοιμασμένοι με τις αρετές της ευλάβειας και ευσέβειας.
Η ευλάβεια εμπεριέχει τις έννοιες : προσοχή, προφύλαξη, φροντίδα, μέριμνα, φρόνηση, σύνεση. Οι κινήσεις του ευλαβούς είναι λεπτές, προσεγμένες με συστολή και πνευματική ευαισθησία.
Η ευσέβεια είναι κυρίως χαρακτηρισμός ανθρώπινος και είναι λειτουργία στο ανθρώπινο μυαλό μας, που προήλθε από ευσεβή διαγωγή δηλαδή από σεβασμό προς το Θείον και σε όλα όσα έχουν σχέση με τους καρπούς του Πνεύματος.
Ο μαθητής του Σωκράτους Ξενοφών, στα "Απομνημονεύματα" που έχει αφιερώσει στον διδάσκαλό του, διασώζει ότι ο Σωκράτης κήρυσσε ότι τα τρία σπουδαιότερα καθήκοντα τού ανθρώπου είναι
1. η ευγνωμοσύνη προς τους γονείς,
2. η φιλότης προς τα αδέλφια, και
3. η εμπιστοσύνη προς τους φίλους,
ενώ θεμέλιο όλων των επιμέρους Αρετών είναι η προς τους Θεούς "Ευσέβεια".
'Όλα αυτά τα λίγα, μα σημαντικά τα αναφέραμε απόψε προκειμένου να γίνει κατανοητό ποια πρέπει να είναι η σχέση μας και συμπεριφορά μας εντός του Ναού της ψυχής μας.
'Ένας χώρος να ξέρετε καθιστάτε Ιερός όταν εμείς οι ίδιοι με την συμπεριφορά και τις πράξεις μας τον καθιερώνουμε. Και τον καθιερώνουμε με την Ισχύ το Κάλλος και την Σοφία. και πως γίνεται τούτο?
Η φαντασία λοιπόν, η διεργασία εκείνη του πως θα ήταν τα πράγματα αν ήταν αλλιώς, προσφέρει την εμπειρία του διαφορετικού, του εναλλακτικού από αυτό που φαίνεται πως είναι ήδη, με λίγα λόγια, την έννοια του Άλλου.
Αναπόφευκτα λοιπόν, αυτό το φυσικό αίσθημα διαφοροποίησης γεννά εκτός των υπολοίπων και την έννοια του Ιερού. Το Ιερό ως αντιδιαστολή με το καθημερινό.
Αυτό σημαίνει πως ιερός είναι ο διαφορετικός χώρος και τόπος, όχι απλά όμως ο κάθε ανοίκειος χώρος και τόπος αλλά η στιγμή ή το σημείο εκείνο που φανερώνει την αναφορικότητα στο Άλλο, στο υπερβατικό, στο άρρητο.
Το δωμάτιο στο οποίο διαβάζουμε αυτή την στιγμή αυτό το κείμενο, δεν είναι ιερό, είναι το πεδίο της καθημερινότητας σας. Αλλάζει σε ιερό όταν διαφοροποιείτε από αυτή την καθημερινότητα, όταν σταματά να αποτελεί τμήμα της συνέχειας των γεγονότων που αφορούν το φθαρτό σύμπαν και τις έγνοιες του, και γίνεται μέλος των αιώνιων εκείνων στοιχείων που υπερβαίνουν το άτομο και την εποχή του.
Ακόμη και αυτά όμως δεν είναι αρκετά για να ορίσουμε κάτι ως Ιερό. Διότι η οριοθέτηση απλά δεν δηλώνει σχέση, δεν δηλώνει συμμετοχή με αυτό που ονομάζουμε Ιερό.
Ως έχει η οριοθέτηση αυτή είναι μια παθητική ενέργεια! Κατά συνέπεια, ένα τρίτο βασικό χαρακτηριστικό του Ιερού είναι η τελεστική, η συμβολική πράξη δηλαδή -μέσα από αναφορικές εικόνες, λέξεις, κινήσεις από ένα τυπικό- που αποσκοπεί στην αισθητοποίηση του αφανούς. Τότε μονάχα το άτομο γίνεται αυτό στο οποίο αναφέρεται δηλαδή αλλάζει σε σημαίνον με ιδιαιτερότητες, ένα σύμβολο που παίρνει σάρκα και οστά μέσω αυτής της σχέσης στο αισθητό πεδίο.
Η συνάντηση τους, η ένωσή μας με το Άλλο προσφέρει έκσταση δηλαδή έξοδο από το σύνηθες και το βατό μια κατάσταση κατά την οποία το πνεύμα αποχωρίζεται πλήρως από τον κόσμο των αισθήσεων και έτσι επικοινωνεί άμεσα και ταυτίζεται με το Θεό: Οι μυστικιστές ισχυρίζονται ότι τη στιγμή της έκστασης, όταν εκμηδενίζεται και θανατώνεται η ψυχή, ταυτίζονται με την άπειρη ουσία του σύμπαντος.
Και γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο λέγεται για το Ιερό πως γεφυρώνει κόσμους, πως είναι πύλη και πέρασμα. Διότι αποτελεί βίωμα αυθυπέρβασης, εμπειρία εγκατάλειψης του επίκτητου και ανάδειξης του αιωνίου στον άνθρωπο.
Την καίρια αυτή στιγμή το άτομο δεν υπάρχει απλά, είναι. Η εμπειρία αυτή της αληθής παρουσίας δεν κλείνετε σε λέξεις, όπως άλλωστε δεν περιορίζετε το άπειρο στο πεπερασμένο. Κοινωνείτε όμως μέσα από τα σύμβολα όπου οι επιμέρους εμπειρίες συγκλίνουν σε μια κοινή, καθολική αναφορά, στο Εν, στο Θείο, στο Άλλο.
