Φέτος κλείνουν ακριβώς εκατό χρόνια από τότε που ο Γκουρτζίεφ εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη Μόσχα, το 1912, ως φορέας και εκφραστής μιας διδασκαλίας, που δεν έμοιαζε με τίποτε από όσα γνώριζε ή είχε ακούσει ο σύγχρονος κόσμος.
Αν και από τότε οι ιδέες του έχουν διατυπωθεί, μελετηθεί, ερευνηθεί σε εκατοντάδες βιβλία και άρθρα, αν και συνεχώς νέα κείμενα έρχονται στο φως της δημοσιότητας, αν και έννοιες που πρώτος εκείνος διατύπωσε τις έχουν οικειοποιηθεί ψυχολόγοι, στοχαστές και πολλά ρεύματα της νέας (λεγόμενης) πνευματικότητας και οι ιδέες του έχουν ασκήσει σημαντική επίδραση στο δυτικό κόσμο, εντούτοις η διδασκαλία του παραμένει ουσιαστικά τόσο άγνωστη, νέα και αληθινά ελπιδοφόρα, σχεδόν όσο και όταν είχε πρωτοπαρουσιαστεί.
Βλέποντας την τροπή που έπαιρνε ο σύγχρονος κόσμος, ένα αιώνα πριν, ο Γκουρτζίεφ έβαλε ως κύριο στόχο της ζωής του να βοηθήσει τους συνανθρώπους του να ξυπνήσουν, να αφυπνιστούν, όσον αφορά στο νόημα της ύπαρξής μας και στις προσπάθειες που πρέπει να κάνουμε προκειμένου να συνειδητοποιήσουμε αυτό το νόημα στην καθημερινότητά μας, στη ζωή που μας έχει δοθεί.
Για να επιτύχει αυτό το στόχο εργάστηκε ακατάπαυστα, χωρίς έλεος για τον εαυτό του, με παντελή έλλειψη φιλαυτίας, χωρίς καμία σκέψη για την υστεροφημία του. Όσο ζούσε, έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του για να περνά απαρατήρητος, και μάλλον το κατάφερε. Ήταν γνωστός σε έναν εξαιρετικά μικρό κύκλο μαθητών του, από διάφορα μέρη του κόσμου.
Σήμερα αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε, όσοι τουλάχιστον ασχολούμαστε για χρόνια έμπρακτα με τις ιδέες του Γκουρτζίεφ, ότι η ζωή του ήταν μια δράση ανιδιοτελούς αγάπης – πράγμα αδύνατο να συλλάβουμε στη συνηθισμένη κατάσταση ύπαρξής μας, στην κατάσταση που ο Γκουρτζίεφ ονομάζει ξυπνητό ύπνο και από την οποία μας καλεί να ξυπνήσουμε.
Να αφυπνιστούμε, όπως είπαμε παραπάνω, όσον αφορά στο νόημα της ζωής μας, της ύπαρξης…
Γνωρίζω, ότι όλο αυτό ακούγεται κάπως θεωρητικό, αφηρημένο. Από την άλλη, ξέρουμε όλοι μας φαντάζομαι, ότι υπήρξαν στιγμές στη ζωή μας που αναρωτηθήκαμε τα περίφημα κλασικά υπαρξιακά ερωτήματα: Γιατί ζω; Ποιος είμαι; Από πού έρχομαι; Πού πάω; Και μετά, τίποτε… Ή έστω αραιά και πού ανάλογες στιγμές…
Η ζωή, η καθημερινότητα, πανίσχυρη, με τις απαιτήσεις της, τις ομορφιές της, τις χαρές και τα προβλήματά της, μας «μάγεψε», μας μαγεύει κάθε στιγμή, κάθε μέρα, και μας πάει εκεί που θέλει. Μέχρι το τέλος, που θα κλείσουμε τα μάτια μας. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι η ζωή, μας χρησιμοποιεί όπως θέλει. Εμείς, μέσα στον ύπνο μας, μαγεμένοι, πιστεύουμε συνήθως το αντίθετο…
Η καθημερινότητά μας παρουσιάζεται τόσο χειροπιαστή, τόσο πραγματική, ενώ οι αναρωτήσεις και στοχασμοί περί υπαρξιακού νοήματος τόσο ρομαντικοί, ανεδαφικοί, σχεδόν εκτός τόπου, και το κυριότερο: δεν συνδέονται με κανέναν τρόπο με την καθημερινότητά μας.
Σκεφτείτε πόσο εξωπραγματικό μοιάζει, για παράδειγμα, να βρίσκεται κανείς στο super market και να ψωνίζει ή να πληρώνει τη δόση του στεγαστικού του δανείου στο ταμείο της τράπεζας, και ταυτόχρονα να αναρωτιέται για το νόημα της ζωής του…
Αλλά, τι καταφέραμε πληρώνοντας απλώς και μόνο το λογαριασμό μας στην τράπεζα; Με άλλα λόγια, κάνοντας ό,τι κάνουμε στην κατάσταση του ξυπνητού ύπνου μας; Πώς είναι η ζωή μας χωρίς τη συμμετοχή αυτής, της ανεδαφικής εκ πρώτης όψεως, υπαρξιακής αναρώτησης;
Η απάντηση είναι μπροστά στα μάτια μας. Μια λέξη πλέον χαρακτηρίζει την εποχή μας: κρίση. Κρίση σε προσωπικό επίπεδο, σε συλλογικό, σε διεθνές, στην οικονομία, στις σχέσεις, στο περιβάλλον, παντού. Ζούμε στην Εποχή της Κρίσης. Στην εποχή του άγχους, των αδιεξόδων, της κατάθλιψης, των αυτοκτονιών, των ψυχοφαρμάκων και της χαζοχαρούμενης πλήξης…
Όλοι σχεδόν οι σοφοί άνθρωποι σήμερα συμφωνούν ότι η κρίση στο εξωτερικό επίπεδο είναι η αντανάκλαση μιας κρίσης στον εσωτερικό μας κόσμο, στον ψυχισμό μας. Κάτι δεν πάει καλά με μας τους ίδιους. Προφανώς πρόκειται για μια αλληλοτροφοδοτούμενη διαδικασία, ένα αλληλεπιδρών δίπολο.
Και το ερώτημα είναι: μπορεί –και αν ναι πώς– η ανθρωπότητα να αντιστρέψει την πορεία αυτή, που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην αυτοκαταστροφή της;
Βέβαια, η ανθρωπότητα είναι ο καθένας από εμάς. Οπότε το ερώτημα αμέσως γίνεται: μπορώ να αντιστρέψω τη δική μου πορεία; Τουλάχιστον όσοι το αντιλαμβάνονται και στο βαθμό που το αντιλαμβάνονται.
Αυτό που εκ πρώτης όψεως φαίνεται ρομαντικό, ανεδαφικό, ή για να είμαστε πιο ακριβείς «που η ζωή μάς πείθει από τα γεννοφάσκια μας ότι είναι ουτοπικό και άχρηστο», ο Γκουρτζίεφ, αλλά και όλες οι μεγάλες ιερές παραδόσεις, μας λένε, ότι είναι η σανίδα σωτηρίας μας.
Όλα μας τα δεινά, τονίζει, οφείλονται στον ύπνο μας. Στο γεγονός ότι ζούμε κοιμισμένοι τη ζωή μας. Πρόκειται ωστόσο για έναν παράξενο ύπνο. Δεν τον αντιλαμβανόμαστε καθόλου εύκολα, παρά μόνο σε ιδιαίτερες στιγμές, μεγάλης χαράς ή μεγάλου κινδύνου. Τότε ξυπνάμε στιγμιαία, σαν από λήθαργο.
Ξαφνικά αποκτούμε μια παράξενη επίγνωση – και του εξωτερικού γεγονότος, αλλά ταυτόχρονα και του εαυτού μας που βιώνει το γεγονός! Τέτοιες στιγμές έχουν μια πολύ ιδιαίτερη «γεύση», ώστε χαράζονται ανεξίτηλα στη μνήμη μας. Μετά, απλώς ξέρουμε ότι ζήσαμε κάτι διαφορετικό, αλλά…
Μέσα σε αυτή την κατάσταση του ύπνου μας, ζούμε, γεννιόμαστε και πεθαίνουμε. Γράφουμε βιβλία, επινοούμε θρησκείες, χτίζουμε απίθανα κτίρια και μνημεία, πηγαίνουμε στο φεγγάρι, διοικούμε πολυεθνικές, κάνουμε κυβερνήσεις, αποφασίζουμε για την κλιματική αλλαγή, κάνουμε τέχνη, διαπράττουμε φόνους και καταστρέφουμε ό,τι καλό υπάρχει…
Απόρροια του ύπνου μέσα στον οποίο ζούμε είναι να ταυτιζόμαστε με το καθετί που μας συμβαίνει, με αποτέλεσμα ο ψυχικός μας κόσμος να γίνεται σμπαράλια.
Αν κανείς νιώσει έστω και μια στιγμή με όλο του το Είναι, ότι όλα του τα δεινά οφείλονται στην κατάσταση της ύπνωσης, της αυταπάτης μέσα στην οποία ζει, της ταύτισης, τότε το να ξυπνήσει, παύει να είναι μια ρομαντική, ανεδαφική ιδέα και γίνεται ρεαλιστική, άμεση ανάγκη.
Τότε αυτό που ξεκίνησε σαν ένα αφηρημένο ερώτημα περί νοήματος αρχίζει να παίρνει μια άλλη μορφή. Αρχίζω πια να καταλαβαίνω, ότι ίσως είναι ανάγκη να ξυπνάω μέσα στη μέρα μου, και αυτό με φέρνει αντιμέτωπο με ένα πολύ πρακτικό ερώτημα: πώς;
Όπως λέει ο Γκουρτζίεφ, ο άνθρωπος που κοιμάται δεν μπορεί να κάνει τίποτε. Πάει όπως πάει με τον αυτόματο πιλότο. Πρέπει πρώτα να ξυπνήσει. Μόλις ξυπνήσει, θα διαπιστώσει ότι έτσι όπως είναι δεν μπορεί να πράξει. Πρέπει να πεθάνει οικειοθελώς ως προς τον εαυτό του, προς οτιδήποτε απαρτίζει τη συνηθισμένη του ζωή, προς ό,τι τον κάνει δούλο, αιχμάλωτο στις καθημερινές του συνήθειες. Αν πεθάνει, μπορεί να ξαναγεννηθεί.
Όμως αυτό που γεννιέται, πρέπει να αναπτυχθεί και να εκπαιδευτεί κατάλληλα. Αν η διαδικασία προχωρήσει ικανοποιητικά, τότε ο άνθρωπος θα αρχίσει να κατανοεί την Αλήθεια, και θα είναι ικανός να ενεργεί συνειδητά, να πράττει.
Χωρίς αυτή την αφύπνιση και τη μετέπειτα εσωτερική αλλαγή, τίποτε άλλο δεν μπορεί να μας βοηθήσει. Ασφαλώς, πρόκειται για ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα. Για να τα καταφέρει κανείς χρειάζεται βοήθεια, και μάλιστα βοήθεια μιας εξαιρετικής ποιότητας.
Για το σκοπό αυτό, ο Γκουρτζίεφ μας παρέδωσε μια διδασκαλία, δημιούργησε μια παράδοση, ένα «όχημα» βοήθειας, που σήμερα ονομάζουμε Εργασία στον Εαυτό, ή απλά Εργασία.
Κάτω από την καθοδήγηση της Mme de Salzmann, οργανώθηκαν τα πρώτα κέντρα της Εργασίας στο Παρίσι, στο Λονδίνο, στη Νέα Υόρκη και στο Καράκας (στη βάση ομάδων που ήδη λειτουργούσαν όσο ζούσε ο Γκουρτζίεφ) και μέχρι σήμερα παραμένουν τα βασικά κέντρα της Εργασίας παγκόσμια.
Σε σύνδεση με τα τέσσερα αυτά κέντρα και με την καθοδήγηση κάποιων από τους παλαιότερους μαθητές, τα επόμενα χρόνια δημιουργήθηκαν κέντρα της Εργασίας στις μεγαλύτερες πόλεις της Δύσης.
Οι περισσότερες από αυτές τις ομάδες εξακολουθούν να εργάζονται σε στενή σχέση με τα τέσσερα αρχικά κέντρα. Πρόκειται περισσότερο για μια σχέση συνεργασίας και ανταλλαγής, όπου οι παλαιότεροι βοηθούν τους νεότερους, παρά για μια σχέση που βασίζεται σε μια κανονιστική ιεραρχική δομή ελέγχου και τα παρόμοια.
Το Κέντρο Γκουρτζίεφ, που λειτουργεί στην Ελλάδα, ανήκει σε αυτές τις ομάδες, έχοντας στενή επαφή και σχέση κυρίως με το Gurdjieff Society του Λονδίνου και το Gurdjieff Institute στο Παρίσι.
Ωστόσο, η εξωτερική δομή δεν είναι το θέμα μας, ούτε το ζητούμενο. Είναι απαραίτητη στο βαθμό και μόνο που υποστηρίζει την Εσωτερική Εργασία στους ανθρώπους που νιώθουν την ανάγκη για μια τέτοια εσωτερική δράση στον εαυτό τους.
Ας μιλήσουμε λοιπόν για την Εργασία.
Σε κάποιο σημείο ο Γκουρτζίεφ λέει: «Μόνο όταν ο άνθρωπος αρχίσει να καταλαβαίνει ότι δεν έχει καμία εξουσία πάνω στον εαυτό του, λόγω της απουσίας ενός μόνιμου Εγώ, μπορεί ίσως να αναλάβει τη μεγάλη προσπάθεια της ανάπτυξης ενός μόνιμου Εγώ».
Για το σκοπό αυτό δημιούργησε συνθήκες, όπως λέει ο ίδιος, «που έχουν σκοπό να θυμίζουν στον καθένα το νόημα και το σκοπό της ύπαρξής του, μέσω μιας αναπόφευκτης τριβής ανάμεσα στη συνείδησή του και στις αυτοματοποιημένες εκδηλώσεις της φύσης του».
Στη φράση αυτή, συμπυκνώνεται όλο το κεντρικό νόημα της Εργασίας. Μέσα στις ομάδες, δημιουργούνται οι συνθήκες, με τις κατάλληλες ασκήσεις, το ανάλογο περιβάλλον, την ιδιαίτερη ενέργεια, τα κατάλληλα εργαλεία και γνώση της πολυπλοκότητας του ανθρώπινου ψυχισμού, που μπορούν να υποστηρίξουν αυτή την πολύ λεπτή και σε πολλά επίπεδα Εργασία στον Εαυτό. Δημιουργούνται συνθήκες γι’ αυτούς που κατάλαβαν την ανάγκη να παλέψουν με τον εαυτό τους και μόνο με τον εαυτό τους. Κανείς δεν μπορεί να κάνει την εσωτερική δουλειά που έχω να κάνω εγώ στον εαυτό μου.
Πώς όμως μπορεί να αφυπνιστεί μέσα μου μια νοημοσύνη, ικανή να διακρίνει το πραγματικό από το απατηλό;
Έχουμε λοιπόν να κάνουμε με ένα «άγγιγμα» του εαυτού μας, στα διάφορα μέρη του, που πρέπει να γίνει με έναν ιδιαίτερο τρόπο, αλλά και, προσθέτω, σε μια ιδιαίτερη κατάσταση.
Γνωρίζουμε, ίσως εκ πείρας, ότι η μελέτη του εαυτού μας στη συνηθισμένη μας κατάσταση δεν έχει κανένα σχεδόν αποτέλεσμα. Το να αναλογιστώ, ας πούμε, πώς πέρασα τη μέρα μου, πού έσφαλα, πού μίλησα άσχημα, πού θύμωσα ή ήμουν αρνητικός, δεν σημαίνει ότι την άλλη μέρα, αν εμφανιστούν οι ίδιες πάνω-κάτω εξωτερικές συνθήκες, το ίδιο πρόσωπο, δεν θα θυμώσω κοκ.
Αυτό μου δείχνει κάτι πολύ σημαντικό: στη συνηθισμένη μου κατάσταση της ύπνωσης δεν μπορώ να επιφέρω ουσιαστικές αλλαγές στον εαυτό μου. Ο λόγος είναι ότι δεν υπάρχει κάτι μόνιμο, μια αμετάβλητη αρχή μέσα μου, που τη μια στιγμή αποφασίζει και την άλλη πράττει. Ένα μόνιμο Εγώ, όπως λέει ο Γκουρτζίεφ, απουσιάζει.
Αυτό που συμβαίνει είναι ότι «κάποιος» από τον «εσωτερικό μου θίασο», μια στιγμή αποφασίζει κάτι, αλλά όταν έρθει η ώρα της πράξης «κάποιος» άλλος, ανίδεος της απόφασης, είναι εκεί για να τη φέρει σε πέρας.
Σύμφωνα με τη γνωστή ρήση του Ευαγγελίου, «ο άνθρωπος είναι λεγεών», ή, όπως θα λέγαμε με σύγχρονους όρους, είμαστε ένα σύνολο διαφορετικών «εγώ» που το ένα αγνοεί την ύπαρξη του άλλου και λειτουργεί, όποτε είναι στο προσκήνιο, στο όνομα του συνόλου.
Μέσα στην κατάσταση του ύπνου μας έχουμε πλήρη άγνοια τόσο της λειτουργίας μας, όσο και της σύνθεσής μας από τα διάφορα ετερόκλητα εγώ.
Ο Γκουρτζίεφ μας λέει ότι η κατάσταση αυτή μπορεί να ανατραπεί μόνο εάν αγγίζουμε τον εαυτό με ένα συγκεκριμένο τρόπο, που ονομάζει «παρατήρηση του εαυτού», σε μια αυξημένη κατάσταση επίγνωσης που ονομάζει «ενθύμηση του εαυτού».
Αξίζει στο σημείο αυτό να επισημάνω, πως και οι δυο αυτοί όροι έχουν υιοθετηθεί από ποικίλες «σχολές», «συστήματα», ψυχολόγους, «δασκάλους» κλπ. και χρησιμοποιούνται όπως να ’ναι, έχοντας ελάχιστη ή καθόλου σχέση με την αληθινή τους έννοια και περιεχόμενο.
Για να υπάρξει μια δομική εσωτερική αλλαγή, πρέπει να το ζήσω. Και ζω κάτι μόνο στο εδώ και τώρα. Αυτό είναι το μεγάλο μυστικό της ουσιαστικής Εργασίας στον Εαυτό: πώς να ξυπνώ μέσα στη μέρα μου, πώς να γίνομαι παρών στον εαυτό μου μια δεδομένη στιγμή και πώς να παρατηρώ τον εαυτό, τη στιγμή εκείνη. Όχι να σκέφτομαι για τον εαυτό μου, αλλά απλά να καταγράφω αυτό που συμβαίνει.
Ασφαλώς οι λέξεις πολύ λίγο μπορούν να αποδώσουν την εμπειρία μιας τέτοιας προσπάθειας, η οποία ξεκινάει μέσα σε μια ομάδα που εργάζεται, και στη συνέχεια ο καθένας μέσα από συγκεκριμένες ασκήσεις προσπαθεί να μεταφέρει στην καθημερινότητά του.
«Είναι δυνατόν να σταματήσει κανείς να είναι μηχανή», λέει ο Γκουτζίεφ, «αλλά για να γίνει αυτό θα πρέπει πρώτα απ’ όλα να γνωρίσει τη μηχανή. Όταν μια μηχανή γνωρίσει τον εαυτό της, παύει να είναι μηχανή». Αυτή είναι και η πραγματική έννοια της αυτογνωσίας, σε αντιδιαστολή με τις ποικίλες διαστρεβλώσεις που κυκλοφορούν ευρέως…
Η προσπάθεια να είναι κανείς «παρών» στην καθημερινή του ζωή είναι ένα από τα κεντρικά ζητήματα της Εργασίας. Μέσα από την άσκηση της παρατήρησης του εαυτού στο εδώ και τώρα, αρχίζει κανείς να έρχεται σε επαφή, ορισμένες στιγμές, με μια βαθιά και πάντα υπάρχουσα αίσθηση εσωτερικής ανάγκης, που επιτρέπει το άνοιγμα σε μια πανίσχυρη δύναμη, σε μια ανώτερη επίδραση.
τή την πιο κεντρική και ευαίσθητη όψη του εαυτού μας, η καθημερινότητά μας μεταμορφώνεται σε μια υπαρξιακή φυλακή, στην οποίο ο καθένας μας νιώθει φυλακισμένος, όχι τόσο εξαιτίας των εξωτερικών συνθηκών και δυνάμεων της σύγχρονης εποχής, όσο από τα διάφορα μέρη του εαυτού μας, που λειτουργώντας ανεξέλεγκτα, αντιδρούν αυτόματα στις επιδράσεις που δεχόμαστε από το εξωτερικό περιβάλλον, την κοινωνία.
Η βοήθεια συνεπώς από τις ειδικές συνθήκες της Εργασίας έχει να κάνει όχι με το να αλλάξει ή να αντικαταστήσει την καθημερινότητά μας με κάποια άλλη ιδεατή, αλλά να μας καταστήσει ικανούς, με το πέρασμα του χρόνου, να ζούμε τη ζωή μας με αυθεντική κατανόηση και πλήρη συμμετοχή. Όπως συχνά λέγεται, δεν μπορούμε να αλλάξουμε τις εξωτερικές συνθήκες, μπορούμε να αλλάξουμε τη στάση μας απέναντί τους. Και αυτό φέρνει μια πρωτόγνωρη ελευθερία και ευτυχία.
Είναι προφανώς αντιληπτό, ότι η πορεία της αφύπνισης και της αυτοπραγμάτωσης, που υποστηρίζεται από τις ιδέες και τις ασκήσεις, είναι στην πραγματικότητα μια οργανική διαδικασία που λαμβάνει χώρα μέσα στη ζωή, στην καθημερινή κίνηση. Για το λόγο αυτό δογματικές θέσεις, ή φιξαρισμένες πρακτικές αναπόφευκτα δεν έχουν θέση και οδηγούν σε αποτυχία.
Η εργασία της αφύπνισης, της ανάπτυξης της συνείδησης, απαιτεί όχι μόνο μια κατανόηση των συστατικών δυνάμεων και νόμων που διέπουν τον ανθρώπινο ψυχισμό και τις ανθρώπινες δράσεις, αλλά ταυτόχρονα μια βαθειά ευαισθησία και αξιολόγηση των αναγκών και προσωπικών συνθηκών του καθενός που συμμετέχει σε μια ομάδα.
Από την άλλη, και αξίζει να τονιστεί αυτό, η ατομική εσωτερική εργασία, η ατομική ανάπτυξη συνδέεται με έναν ευρύτερο σκοπό.
Η Εργασία είναι ένα μήνυμα ελπίδας στην πράξη, που δεν απευθύνεται μόνο στον άνθρωπο ατομικά, αλλά στην ανθρωπότητα ως σύνολο. Συνήθως είμαστε τόσο απορροφημένοι με τα προβλήματά μας, συχνά με την εξέλιξή μας, που μας διαφεύγει το γεγονός ότι είμαστε εδώ στη Γη για να εξυπηρετήσουμε κάτι πολύ μεγαλύτερο από τη δική μας ανάπτυξη.
Ο άνθρωπος γεννήθηκε με τη δυνατότητα να συνδεθεί με κάτι βαθύ και αληθινό μέσα του, και έτσι να γίνει το κανάλι λεπτών ενεργειών που εκπορεύονται από ανώτερα πεδία του σύμπαντος. Μόνο αν οι επιδράσεις αυτές φτάνουν σε κάποιο ικανοποιητικό βαθμό στη Γη, ο πλανήτης μας μπορεί να ελπίζει σε ένα καλύτερο αύριο.
Για να γίνει αυτό χρειάζεται ένας ικανός αριθμός ανθρώπων, που μέσα από την εσωτερική τους εργασία θα καταφέρνουν να λειτουργούν ως πραγματικά «τρίμυαλα όντα», όπως λέει ο Γκουρτζίεφ, πάνω σε έναν ασήμαντο κατά τα άλλα πλανήτη, που περιστρέφεται γύρω από έναν μικρό ήλιο στην άκρη του σύμπαντος. Όσο δεν θα γίνεται αυτό, ο πλανήτης μας θα οδεύει όπως οδεύει…
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
P. D. Ouspensky, In Search of the Miraculous, Harcourt Inc.
G. I. Gurdjieff, Views from the Real World, Arkana Penguin
G. Gurdjieff, All and Everything, Two Rivers Press
Jeanne de Salzmann, The Reality of Being, Shambhala
Jacob Needleman, Introduction to The Gurdjieff Work, Morning Light Press
