Το δε ποριζόμενον, αεί υπεκρεί ή Τα Όρια
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Μπορώ να ανακαλέσω στη μνήμη μου τουλάχιστον 2 δεκαετίες που αμφισβητώ τον τρόπο που διάλεξα για την πνευματική μου ανέλιξη. Η μία μέθοδος είναι, αναρριχόμενος ο ερευνητής στους υψηλότερους που μπορεί αναβαθμούς της επιστήμης, να προσπαθήσει από εκεί να εκκινήσει προς το κοσμικό ψύχος της υπέρβασης. Βεβαίως, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις συχνές παλινδρομήσεις ή και αυτοαναιρέσεις της επιστήμης. Ο δεύτερος τρόπος, είναι να βασισθεί μόνο στη διαίσθησή του, στον διαλογισμό και στην ανάπτυξη της διηρημένης συνειδητότητος. Ο δικός μου δρόμος είναι περισσότερο ο πρώτος. Και θα μου πείτε: Τι μας λες τώρα!
Παρατηρούντες την φύση. Μελετούντες τα φαινόμενα ή κατερχόμενοι στο βάθος της συνειδήσεως και ιδίως εναρμονίζοντες εαυτούς προς τον παγκόσμιον ρυθμόν...
Εξ αρχής μάθαμε ότι απαιτούνται και τα τέσσερα. Όμως, Αδ. μου, είμαστε άνθρωποι με ροπές και κλίσεις, διαστάζω να πω και ταλέντα. Δύσκολα θα βρεθεί κάποιος εξ ίσου (λες και είναι μετρήσιμο) ικανός σε όλα. Για τον εαυτό μου έχω κάποιες απαντήσεις, που δεν έχω κανένα πρόβλημα να τις συζητήσω, αλλά δεν είναι το θέμα της αποψινής μου ομιλίας. Περισσότερο, το θέμα μας είναι να συζητήσουμε λίγο για κάποιες περιπτώσεις που αυτές οι ίδιες οι παλινδρομήσεις και οι αναιρέσεις της επιστήμης, μας οδηγούν στους πρόποδες της υπέρβασης. Για το άλλο θέμα θα αναφερθώ μόνο ακροθιγώς κατά το τέλος της ομιλίας.
Σεβ.·. Διδ.·. , Αδ.·. μου,
Απόψε, προτίθεμαι να σας καταθέσω μια σειρά από σκέψεις μου ( όπως πάντα άλλωστε). Οι σκέψεις αυτές πηγάζουν από κάποιες μελέτες μου, επαγγελματικές και ερασιτεχνικές γύρω από τις προόδους της επστήμης, κυρίως της φυσικομαθηματικής επιστήμης, ιδωμένες από το προσωπικό μου τεκτονικό πρίσμα, δηλαδή τμήματος της δικής μου αντίληψης περί Τεκτ.·.
Μετά από μια σύντομη εισαγωγή που ακολουθεί θα ξεκινήσει το ταξίδι. Τα νερά που θε ταξιδέψουμε, σας το λέω από τώρα, είναι αρκετά τρικυμιώδη, για να φτάσουμε στο τέλος στον στόχο – καταφύγιο, που ήδη σας αποκαλύπτω, είναι ο Τεκτ.·.
Δεν είναι σκοπός αυτής της ομιλίας να σας πει και πολύ λιγότερο να σας πείσει για το ότι βρήκα τον ΜΑΤΣ στα όρια και τις απροσδιοριστίες της επιστήμης. Όπως λέγει ένα βιβλίο που μου έδωσε πέρσι ο Ενδ.·. Αδ.·. Αποστολάκης, είναι λάθος να τοποθετούμε τον ΜΑΤΣ στα κενά της επιστήμης, διότι αυτά συνεχώς μεταβάλλονται. Το σημερινό κενό αύριο θα γεμίσει, και θα διαφανούν άλλα κενά. Όπως γράφει ο Φράνσις Κόλλινς, ο συγγραφέας του βιβλίου, ο ΜΑΤΣ είναι πανταχού παρών και βρίσκεται εξίσου σε ότι βαθμηδόν ανακαλύπτουμε, όσο και στο άπειρο που αγνοούμε. ( είναι το βιβλίο ενός Νομπελίστα μοριακού βιολόγου που εξηγεί πως από αθεϊστής έγινε Ντεϊστής και κατόπιν πιστός). Εδώ η ταπεινότης μου θέλει να μας υπενθυμίσει ότι πρέπει να είμαστε λιγότερο αλαζόνες για την επιστήμη μας. « Το δε ποριζόμενον, αεί υπεκρεί.» όπως λέει και το αρχαίο λόγιο. Δηλαδή κάθε πόρισμα του ανθρώπου, πάντα φυλλοροεί και θα συμπλήρωνα (σχολίαζα) ότι χρησιμεύει σαν αναβαθμός, σκαλοπάτι δηλαδή, για ακόμα καλλίτερα (ευρύτερα) πορίσματα που και αυτά με την σειρά τους θα φυλλορροήσουν. Το ανωτέρω λόγιο δεν είναι πολύ διαφορετικό από το « εν οίδα, ότι ουδέν οίδα» ή και από το “δικό μας”, δεν ανευρίσκομεν τούτο ( το φως) ποτέ πλήρως.
- Αναφορά στη πιθανή δυσχέρεια κατανοήσεως του επιστημονικού τμήματος της ομιλίας από μη εξοικειωμένους όμως τα πορίσματα θα είναι κατανοητά για όλους.
Ας βρεθούμε λοιπόν στο κοσμοπολίτικο Παρίσι της αυγής του 20ου αιώνα. Ακριβώς στο 1900, ανατίθεται στον διάσιμο μαθηματικό αλλά και γλεντζέ και γυναικά, Νταβίντ Χίλμπερτ να είναι ο διοργανωτής και κύριος εισηγητής στο ετήσιο φυσικομαθηματικό συνέδριο. Μόνο που αυτό, του 1900, έμελλε να μείνει στην ιστορία για διάφορους λόγους, που κάποιους απ’ αυτούς θα πραγματευτούμε σύντομα. Παρόντες, μεταξύ άλλων, ήσαν όλοι οι διάσημοι και μέλλοντες διάσημοι επιστήμονες των νεώτερων καιρών. Ο Χίλμπερτ απεφάσισε να μην παρουσιάσει μια δικιά του έρευνα, ή θεώρημα, αλλά τα 23 κυριότερα που ακόμα περίμεναν την λύση τους. Ένα από αυτά, το τρίτο στην σειρά, είναι και το αν υπάρχει και αν θα βρεθεί κάποτε αλγόριθμος που να μας λέει εξ αρχής εάν μία μαθηματική εικασία μπορεί να έχει λύση. Έτσι θα εξοικονομείτο πολύτιμος χρόνος, διότι δεν θα ασχολούντο οι ερευνητές με κάτι που δεν επρόκειτο να τελεσφορήσει. Η επιστημονική κοινότητα διχάστηκε, πολλοί, πίστεψαν ακριβώς αυτό, ότι δηλαδή πρέπει να υπάρχει και να βρεθεί ένας τέτοιος αλγόριθμος, ώστε να προχωρήσει η επιστήμη γρηγορότερα, χωρίς απώλειες χρόνου, χρονοτριβές, για “θνησιγενή” ερωτήματα. Οι υπόλοιποι (δεν γνωρίζω ποιοι ήσαν οι πιο πολλοί) σοκαρίστηκαν. Αν βρισκόταν κάτι τέτοιο, θα χανόταν η μαγεία. Τμήμα (και ίσως σημαντικό) της γοητείας των επιστημών, είναι ακριβώς αυτό το άγνωστο.
Επίσης, ακόμα και σε ατελέσφορες εικασίες, όπως ο τετραγωνισμός του κύκλου, και τα άλλα δύο άλυτα προβλήματα της αρχαιότητας, ο διπλασιασμός του κύβου και η τριχοτόμηση της γωνίας δηλαδή, υπήρξαν απιστεύτως ενδιαφέροντα ενδιάμεσα συμπεράσματα όπως στο συγκεκριμένο παράδειγμα οι κωνικές τομές ( Μέναιχμος, Αναξαγόρας, Ερατοσθένης). Αφού σας δηλώσω ότι στο συνέδριο θα επανέλθουμε δύο τουλάχιστον φορές ακόμα, να σας δώσω την απάντηση στο ερώτημα που μόλις μας αποτυπώθηκε.
Το 1931 ο βοηθός του Αϊνστάιν στο Πρίνστον, ο Κούρτ Γκέντελ το έλυσε !!! Απέδειξε, ότι οποιαδήποτε θεωρία, αρκεί πλήρης ώστε να περιέχει (ή να βασίζεται) και στην κλασική αριθμητική, εμπεριέχει μία τουλάχιστον απροσδιοριστία ( αυτή είναι η φραστική διατύπωση της αποδείξεως Γκέντελ από τον Τεύκρο Μιχαηλίδη). Ο Αδ.·. Λευτέρης Σιδέρης, σε μια ομιλία του την αποτυπώνει ως εξής : Ένα λογικό σύστημα δεν επαρκεί αυτοδυνάμως για την περιγραφή του. Άρα η πρόγνωση καθίσταται αδύνατη. ( Αρχή της μη πληρότητας). Ξανά μπροστά μας λοιπόν αυτό το κομμάτι της ανθρώπινης μοίρας : Το δε ποριζόμενον, αεί υπεκρεί.
Εκεί ήταν και ο Τέκτων Πουανκαρέ, ηλικιωμένος πλέον, με την ερευνητική ομάδα του. Λίγα χρόνια πριν, είχαν κάνει μια απίστευτη έρευνα για το πέμπτο αξίωμα του Ευκλείδη παίρνοντας την σκυτάλη από την μεγάλο Ρήμαν. Να σας θυμίσω από τα μαθητικά μας χρόνια την απλούστερη διατύπωση του : από σημείο διέρχεται προς ευθεία μόνο μία παράλληλος αυτής. Το αξίωμα αυτό, όντας ανεξάρτητο από τα άλλα τέσσερα, έχει σαν 
Ο ίδιος αδ.·. Σιδέρης, μου είχε πει, ότι σε επίσκεψή του στην Ελβετία επισκέφτηκε αίθουσα διδασκαλίας αφιερωμένη στον Πουανκαρέ, και ο διάκοσμος ήταν πλήρης Τεκτ.·. συμβόλων. Γιατί έτσι ερευνούν και αναζητούν τα ανήσυχα Τεκτ.·. μυαλά. Θα φέρω ακόμα ένα παράδειγμα από άλλο χώρο, της Τέχνης. Η μουσική του Μπρούκνερ, είναι μια μουσική αρκετά δύσκολη. Δεν έχει και πολλά λάιτ – μοτίφ και δεν έχει εύκολο ειρμό η μελωδία. Κάποιοι, μιλούν για Μπρουκνερικό χυλό. (Brucknering soup)
Πίσω λοιπόν στο Παρίσι και το 1900. Παρόντες στο συνέδριο, ήσαν ο ήδη διάσημος Μπερτράν Ράσσελ και ο Γερμανός Γκότλομπ Φρέγγε. Δύσκολα θα φανταζόταν κανείς πιο διαφορετικούς ανθρώπους. Ο Ράσσελ, ευγενής και πάμπλουτος Εγγλέζος, συγγενής Λόρδου Πρωθυπουργού, φλεγματικός, φυσικομαθηματικός και φιλόσοφος, ήδη καταξιωμένος και ... Εβραίος. Ο Φρέγγε, ανερχόμενο αστέριστα μαθηματικά, γόνος μεσοαστικής επαρχιωτικής οικογένειας, με όλη την μεθοδικότητα αλλά και την κάποια δυσκαμψία που χαρακτηρίζει την φυλή του. Γίναν στενοί φίλοιβρισκόντουσαν τακτικά, και μετά το συνέδριο κράτησαν τακτική αλληλογραφία. Ο Συμπαντικός νόμος της έλξεως των αντιθέτων, βλέπετε... Ο Φρέγγε, ετοίμαζε μιαν διατριβή, με κύριο θέμα την αριθμολογία. Εδώ, πρέπει να πω πολλά πράγματασχεδόν ταυτόχρονα, και μοιραία θα γίνει πυκνός ο λόγος μου, πράγμα που θα προσπαθήσω να «ελαφρύνω». Σε πρώτη εξέταση, ο όχι πολύ ενήμερος θα ρωτήσει τι εκκρεμότητες μπορεί να έχει η αριθμολογία; Δεν έχει ακόμα λυθεί το 1+1=2; Τεράστιο λάθος. Οι Άραβες, έφεραν από την Ινδία το μηδέν, αν και εκεί είχε περισσότερο φιλοσοφικό παρά υπολογιστικό χαρακτήρα, κάτι σαν το BARDO των Θιβετιανών. Ύστερα προέκυψε η ανάγκη των μη ακέραιων (κλασμάτων), του πεδίου αριθμών για ασύμετρους αριθμούς όπως το Π, το ρίζα 2 κλπ. Επίσης η ανάγκη των αρνητικών αριθμών και μετά το πεδίο των φανταστικών αριθμών οι οποίοι περιέγραφαν τα άεργα φορτία της εμπέδησης στα ηλεκτρονικά ( ρίζα -2, συμβολιζόμενη με το j). Οι μιγαδικοί αριθμοί, συνδιασμοί πραγματικών και φανταστικών αριθμών, όπου χάνεται η συνέχεια και ουδείς γνωρίζει αν χ+ψj είναι μεγαλύτερο από χ+2ψj ή μικρότερο. Κανείς δεν με πείθει ότι οι ανάγκες μας για νέα αριθμητικά πεδία τελείωσαν, ή μεθαύριο θα φανεί (που είναι και το πιθανότερο) μια ανάγκη για την επινόηση κάποιου καινούριου. Ακόμα δε και η πασίγνωστη περίπτωση της επιλυσιμότητας του τριτοβάθμιου πολυώνυμου ( χ³+ψ³≠2³) είμαι βέβαιος ότι είναι κυρίως θέμα αριθμητικού πεδίου... ( δεν υπάρχει λύση με ακεραίους αριθμούς εκτός του προφανούς χ=ψ=2=0) Εδώ θα φύγω λίγο από τα μαθηματικάκαι θα σας ταξιδέψω στις υπέροχες καλοκαιρινές Κυκλάδες. Σε μια παραλία της Πάρου έρχεται ένας νεαρό παιδί με την φιλεναδίτσα του που έγραφε ακριβώς αυτή την μή εξίσωση ( χ³+ψ³≠2³). Δύο μέρες μετά τον είδα σε μια άλλη παραλία, ή ίσως και την ίδια, με άλλο μπλουζάκι. Η στάμπα του αυτή την φορά, ήταν ακριβώς το εξώφυλλο της αγαπημένης μου εκτελέσεως του ADAGIO του Albinioui με τον Garry Karr να παίζει ένα εξαίσιο κόντρα-μπάσο Αμάτι. Φέρω ακόμα βαρέως το ότι ποτέ δεν πλησίασα αυτό το παιδί...
Πριν πάω λοιπόν πίσω στο Παρίσι, θα ήθελα να μιλήσουμε λίγο ακόμα για τους αριθμούς. Πριν πολλά χρόνια ο Αδ.·. Πρ.·. Σεβ.·. Μιχάλης Κουγιούλης, είπε ότι γι’ αυτόν η κύρια έκφραση του Μ.Α.Τ.Σ. είναι οι σταθερές Κ που ρυθμίζουν τον κόσμο μας. Ο Φράνσις Κόλλινς (τον θυμάστε; Είναι αυτός που στην αρχή ανέφερα στο βιβλίο του αδ.·. Αποστολάκη), γράφει ότι τον αγγίζει περισσότερο ότι οι περισσότερες σταθερές είναι ασύμμετρες άρρητοι και υπερβατικοί αριθμοί (Π, √2, e, κλπ). Αυτό δεν έγινε εύκολα δεκτό. Πριν 2500 χρόνια, ο Ίππασος, μαθητής Πυθαγόρειος, κατέθεσε πρώτος το ότι η διαγώνιος τετραγώνου με πλευρά 1 είναι ασύμμετρος (και για τα μέτρα της εποχής άρρητος) αριθμός. Αυτό αντετίθετο με την υπέρ-αυστηρή τήρηση των πυθαγόρειων θεωριών, του ότι «το παν αριθμός», και η ύπαρξη ενός άρρητου αριθμού κατέστρεφε την ειπωμένη από τον ιδρυτή θεωρία της συμπαντικής αρμονίας βασιζόμενος επί των αριθμών. Το «αυτός έφα» ήταν εντελώς ανελαστικό. Εξεδιώχθη από την σχολή και τα ιστορικά κουτσομπολιά λένε ότι η τρικυμία που έκανε το καράβι που τον γύριζε στην πατρίδα του να ναυαγήσει, δεν ήταν ακριβώς τρικυμία ή ίσως δεν ήταν απλά φυσικό φαινόμενο… Συν Αθηνά και χείρα κίνει. Και αυτό σήμερα είναι όχι απλά αποδεκτό αλλά και επιτατικό στους υποστηρικτές της μεταφυσικής ερμηνείας των αριθμών.
Έτσι λοιπόν ο Φρέγκε, έγραψε στο βιβλίο του. Στέλνει ένα αντίγραφο στον Ράσσελ και ταυτόχρονα συνεννοείται με τους εκδοτικούς οίκους. Σύντομα ο Ράσσελ του απαντά με αυτό που σήμερα είναι γνωστό ως αρχή της υπέρθεσης, όπου εκλόνησε από τα βάθρα του το θεώρημα του δύστυχους Φρέγκε. Η μόνη του λύση, ήταν να γράψει στο τέλος του βιβλίου του, πόσο λυπηρό είναι για έναν ερευνητή να πάθει κάτι σαν αυτό που ο ίδιος έπαθε. Δεν ξανά έγραψε ποτέ βιβλίο, και λίγο αργότερα έγινε ένθερμος υποστηρικτής του πρωτοεμφανιζόμενου Ναζιστικού κόμματος. Αυτό Αδ.·. μου, είναι ίσως ιδιαίτερα εξόφθαλμο αλλά, προσοχή, όλοι υποκείμεθα σε αντίστοιχα σφάλματα, ίσως όχι τόσο πολύ φανερά. Η ορθή διαχείριση της πικρίας πρέπει να είναι ένα από τα Τεκτ.·. προσόντα και πρέπει να το κατακτήσουμε.
Η πιο δημοφιλής διατύπωση της απάντησης του Ράσσελ είναι η γνωστή ως παράδειγμα του Κουρέα. Σε ένα χωριό, το κουρείο έχει την ακόλουθη πινακίδα : Εδώ, ξυρίζω όλους όσους δεν ξυρίζονται μόνοι τους, και μόνον αυτούς. Ερώτημα: ποιος ξυρίζει τον κουρέα; Αν ξυρίζει μόνος του τον εαυτό του, δεν μπορεί να τον ξυρίζει γιατί είναι ο κουρέας και το αντίθετο του αντιθέτου…
Κάπου αυτό, μας θυμίζει και την γνωστή γάτα του Έργουιν Σρέντιγγερ. Βέβαια, αυτός κατ’ εμέ, θα έπρεπε να είναι πιο γνωστός για την εξίσωσή του που ήταν μια πρώτη απόπειρα σύνδεσης μακρόκοσμου, όπως πάνω και κάτω ( Ερμής Τρισμέγιστος), με μικρόκοσμο, με αλλαγή μόνο κάποιων παραμέτρων όπως προ σαράντα περίπου ετών, μας εξήγησε ο καθηγητής μου της ηλεκτρονικής φυσικής στην σχολή. Πίσω όμως στην αρχή του της Υπέρθεσης. Αποδεικνύεται λοιπόν ότι στα μοντέρνα μαθηματικά και την μοντέρνα φυσική, αν το αληθές είναι 1 και το ψευδές είναι 0, μπορεί να έχουμε και ενδιάμεσες τιμές.
Το δε ποριζόμενον, αεί υπεκρεί.
Πίσω λοιπόν στα βασικά. Και πολύ βασικά άλλωστε. Στο ίδιο το άτομο. Ο καθηγητής Δανέζης μας είπε ότι πιθανολογείται το ηλεκτρόνιο, να είναι ως μία συμπαγής τροχιά, με ένα πύκνωμα στην θέση (κινούμενη βέβαια) όπου συνήθως σχηματικά τοποθετούμε το ή τα ηλεκτρόνια. Και αυτό λοιπόν υπεκρεί. Και πολύ μάλιστα. Μπορώ να καταθέσω μίαν πολύ κομψή δική μου εισήγηση, για το ότι αν ισχύει η δομή του ατόμου όπως ως τώρα την φανταζόμαστε, αυτό μας αποκλείει την δυνατότητα να το δούμε… κάποτε. Δεν θα συζητήσω πάνω σ’ αυτό, διότι απαιτεί κάποιες εξειδικευμένες γνώσεις ηλεκτροφυσικής. Όμως κάτι φαίνεται ότι δεν πάει καθόλου καλά. Έχω άρθρο με μετρήσεις του ψηφιακού Jitter ( δεν θα πω πολλά για το τι είναι αυτό, αλλά μόνον ότι είναι οι μικροαποκλίσεις χρονισμού μεταξύ δύο συνδεδεμένων μεταξύ τους ψηφιακών συσκευών, λόγω κυρίως του ότι ουδέν συνενωτικό μέσο, αγωγός δηλαδή, δεν είναι τέλειο). Τίποτα το παράξενο ως εδώ. Όμως, το Jitter μειώθηκε στο μισό περίπου, απλώς αντιστρέφοντας την κατεύθυνση του αγωγού. Δηλαδή, ο αγωγός, το καλώδιο δηλαδή, προτιμά να μεταφέρει ρεύμα κατά την φορά της εξέλασής του, αντί από την ανάποδη. Το πολλές φορές επιβεβαιωμένο με μετρήσεις αυτό φαινόμενο, δεν συνάδει διόλου με την ως τώρα αποδεκτή θεωρία περί ελεύθερων ηλεκτρονίων στις εξωτερικές στοιβάδες των ατόμων που είναι υπεύθυνα για την αγωγιμότητα!!! Σχεδόν μεταφυσικό ακούγεται, έτσι;
Πόσα άλλα θα ήθελα να συζητήσουμε απόψε αδ.·. μου για τα Fractals, (αυτοομοιότυπα) και την χιονονιφάδα του Βόν Κώχ που είναι ακατάληπτη μία της ιδιότητα με την όρασή μας, αλλά απολύτως καταληπτή νοητικά. Να μιλούσα για τον Νεύτωνα, που το Principia θεωρείται το single most important σύγγραμμα φυσικής και που είπε όποιος βλέπει το άπειρο σε όλα τα πράγματα, βλέπει τον Θεό. Όποιος βλέπει την λογική, βλέπει μόνο τον εαυτό του. Θα ήθελα να συζητήσουμε την συμμετρική τελειότητα του E=MC² και την σχεδόν μεταφυσικά υπέροχη ασυμμετρία του eπj+1=0.
Μπαμπινιώτης: Μεταφυσική: Κλάδος της φιλοσοφίας που πραγματεύεται τις πρώτες αρχές και τις αιτίες των όντων και είναι στενά συνδεδεμένη με την επιστημολογία. Υπ’ αυτήν την ερμηνεία, κοντά νομίζω στην Αριστοτέλεια, του μετά- τα- φυσικά, η ομιλία αυτή, ήταν αρκετά μεταφυσική, διότι ουδείς μπορεί να με κατηγορήσει διότι βλέπω μία νοημοσύνη απίστευτα μεγαλύτερη και αρχαιότερη από την ανθρώπινη πίσω από την δημιουργία της ύλης και των ιδιοτήτων της. Της ενέργειας και των ιδιοτήτων της. Της ψυχής και των ιδιοτήτων της. Αυτού του είδους την μεταφυσική έρευνα, δεν την θεωρώ διόλου «αγκυλωμένη», και τα πορίσματά της διόλου δεν τα θεωρώ «μεταφυσικές φαντασιώσεις». Αντίθετα ίσως και να μπορούσα να θεωρήσω αυτούς που κλείνουν τα μάτια τους σε αυτά, κάπως σαν flat earthers…
Πίσω στο θέμα μας. Πουθενά δεν έχουμε, φοβούμαι, σταθερές βάσεις. Μόνο βολικές βάσεις, όπως κάποιος χαρακτήρισε τα αξιώματα. Εδώ, ίσως αποκτά και ένα άλλο νόημα το « δος μοι πα στω και ταν γαν κινάσω».. Τίποτα λοιπόν δεν γνωρίζω, και αυτό με θλίβει. Ποτέ δεν θα δω πλήρως το φως, τουλάχιστον μέσω της επιστήμης. Ίσως, η πλήρης αλήθεια, να μην είναι για τον homo sapiens, εκτός ίσως εκστατικών περιπτώσεων, των οποίων εγώ δεν έχω εμπειρία. Όμως, αυτή είναι η μοίρα μου – η μοίρα μας να ερευνούμε ατελείωτα. Άλλος ένας πίθος των Δαναΐδων. Τι βρίσκεται πίσω από την απαρχή του Big Bang, όταν το πρώτο ηλεκτρόνιο βρέθηκε – και ακόμα βρίσκεται – στην κόψη του ξυραφιού μεταξύ σωματιδιακής και κυματικής καταστάσεως, όπου εκεί οφείλεται η δημιουργία τόσων κόσμων. Κι ακόμα χειρότερα, το ότι εάν θα πάρει εν τέλει σωματιδιακή ή κυματική μορφή, εξαρτάται από την προδιάθεση του παρατηρητή. Εδώ, ίσως αποκτά μίαν ακόμα διάσταση το λεγόμενο « η πίστης και όρη κινεί». Δεν είναι για ‘μένα αυτή η γνώση κι όμως ζω.
Και με παρηγορεί δημιουργικά ο Τεκτ.·.. Ο Τεκτ.·. που εκτός από την μελέτη της φύσεως και την παρατήρηση των φαινομένων, μου δίνει δύο ακόμη εργαλεία, στην πορεία μου προς το φως. Την κάθοδο στα βάθη της συνειδήσεως και ιδίως την εναρμόνιση μου με τον Παγκόσμιο ρυθμό. Ίσως, λοιπόν, να πλησιάσω τον στόχο μου περισσότερο με την καρδιά μου παρά με το νου μου. Άλλωστε και ο λατρεμένος μου Μαλέρι σαν τίτλο σε ένα κομμάτι της τρίτης του συμφωνίας γράφει: τι μου δίδαξε η αγάπη, διότι η αγάπη είναι η ανθρώπινη αντίληψη για το Θεό.
Επίσης, ο Τεκτ.·. συνεχώς μου θυμίζει, ότι ενώ υπάρχουν αυτά τα ερωτήματα, τα τε φυσικά και μεταφυσικά, βεβαίως δε και τα ηθικά για τα οποία δεν μίλησα σήμερα, πρέπει να κάνω και το εξής, μου λέει: προχώρα όσο μπορείς, αλλά άλλος είναι ο στόχος σου εδώ. Κατά την διάρκεια του βίου σου, να λαξεύσεις όσο γίνεται καλλίτερα την λίθο σου.
Εδώ θα έλεγα κανονικά το «είπον», αλλά θέλω να προσθέσω λίγες λέξεις ακόμα πριν κλείσω.
Υπάρχει, Αδ.·. μου, σαφής εννοιολογική διαφορά μεταξύ μεταφυσικού, παραφυσικού, υπερφυσικού, παράδοξου, εσωτερισμού, δεισιδαιμονίας και προλήψεων, ως και μυστικισμού και αποκρυφισμού. Κάποιοι, προτείνουν και την εξής διαφοροποίηση : Υγιές και αρρωστημένο Μεταφυσικό (sane and insane). Διαισθητικά, συμφωνώ με αυτήν την διάκριση, με ένα μεγάλο πρόβλημα, τα όρια. Πάλι λοιπόν στον τίτλο της ομιλίας μου. Τα όρια είναι κατά την γνώμη μου εντελώς ασαφή. Όπως ασαφή είναι και τα όρια του ορθολογισμού με τον υπερορθολογισμό, και τις πίστεως με την ξεροκεφαλιά. Και για να το μπερδέψω λίγο ακόμα, φανταστείτε να γράφουμε αυτές τις λίγες λέξεις σε μια ταινία και να την κλείσουμε. Τότε δημιουργείται ένα ακόμα ασαφές όριο. Του ορθολογισμού με την ξεροκεφαλιά. Νομίζεται ότι αστειεύομαι; Δυστυχώς όχι. Να ένα παράδειγμα. Το 1923, ο εκπρόσωπος των Σοβιετικών Επιστημόνων Ανδρέι Μαξίμωφ, δήλωσε: Η Σοβιετική επιστήμη δεν αποδέχεται την θεωρία του Αϊνστάιν (σχετικότητα), έχοντας αντιληφθεί ότι είναι μια ακόμα μεταφυσική και θρησκευτική προπαγάνδα.
Είπον.
